نبیل فهمی وزیر امور خارجه مصر- عکس از آژانس عکس اروپا
از هنگام برکناری محمد مرسی رییس جمهور سابق مصر که از حمایت اخوان المسلمین برخوردار بود، دولت جدید مصر در تلاش بوده تا مشروعیت خود را در مجامع بین المللی خارج از جهان عرب جا بیاندازد. به ویژه اتحادیه آفریقایی، که زمانی به عنوان باشگاهی از دیکتاتورها رد شده بود، حضور مصر را در فعالیت هایش از ۵ ژوئیه، آن طور که رییس شورای امنیت و صلح این سازمان گفته بود، «تا زمان احیای نظام قانونی» به حالت تعلیق در آورد. این اظهارات در قاهره مورد استقبال قرار نگرفت، چرا که بر اساس دیدگاه مصر همانطور که جمال عبدالناصر زمانی در کتابش با عنوان «آزادی مصر، فلسفه انقلاب» بیان کرده بود، این کشور در محل تقاطع «سه دایره» قرار دارد: دایره جهان عرب، دایره جهان اسلام و دایره جهان آفریقایی.
تعجبی ندارد که دولت موقت مصر در تلاش بوده است، تصمیم اتحادیه آفریقایی را ملغی کند و در حال اقداماتی است تا روابطش را با همسایگان جنوبی اش تحکیم سازد. الشرق الاوسط در جریان سفر دوره ای نبیل فهمی وزیر خارجه مصر به کشورهای حوزه نیل درباره رویکرد مصر به روابط با آفریقا با او گفتگو کرده است.
این مصاحبه از نظر بلندی، ویرایش شده است.
الشرق الاوسط: حضور مصر در آفریقا از مدتها پیش کاهش یافته است. رویکرد سیاست خارجی مصر در قبال کشورهای آفریقایی چگونه تغییر کرد؟
نبیل فهمی: ابتدا باید تأکید کنم که سیاست خارجی مصر در خلاء کار نمی کند. ما به خوبی اصول حاکم بر سیاست خارجی را تبیین کرده ایم به طوری که همواره در جهت منافع ملی و حفظ امنیت ملی باشد.
ما باید درصدد تحقق آمال جامعه مصر در جهت آینده بهتر باشیم. برای تحقق این انتظارات، ما باید دیدگاهی درازمدت داشته باشیم. آنهایی که سیاست خارجی مصر را دنبال می کنند، می دانند که ما به سرعت در صدد آن برآمدیم که به تعهد خود برای قرار دادن آفریقا در جایگاه مناسب آن در میان اولویت های دیپلماتیکمان عمل کنیم. منافع راهبردی مصر به آفریقا بسته است، و احیای نقش راهبری مصر در قاره آفریقا مسئله ای تجملاتی نیست که بتوانیم از آن صرف نظر کنیم. مصر یکی از بنیانگذاران سازمان وحدت آفریقا و بعد از آن اتحادیه آفریقایی بوده و مصر به طرق دیگر هم کارهای زیادی برای افزایش توسعه برادرانش در کشورهای آفریقایی انجام داده است.
بنابراین، من باید بر این مسئله مهم تأکید کنم که منافع مصر در آفریقا بعد از انقلاب ۳۰ ژوئن، نه موقتی است و نه منظور آن پیشبرد بعضی مسائل است، بلکه تمرکز آن بر ساخت رابطه ای راهبردی است که می تواند دستاوردهای دوجانبه ای را برای همه طرفها بدون ایجاد ضرر فراهم کند. همکاری بین مصر و برادران آفریقایی آن موجب پیشبرد توسعه و شناسایی نیازهای توسعه ای با رجوع به تخصص مصر خواهد شد. علاوه بر این، بخش خصوصی مصر تشویق خواهد شد تا سرمایه گذاری اش را در آفریقا افزایش دهد.
پرسش: چطور در نظر دارید همکاری در زمینه توسعه راهبردی را بین مصر و کشورهای حوزه نیل که اشاره کردید توسعه دهید؟
پاسخ: واقعیت آن است که آفریقا در دهه های اخیر تغییرات عمده ای را تجربه کرده است به طوری که بسیاری کشورهای آفریقایی توانسته اند به نرخ بسیار خوب رشد برسند، سرمایه گذاران خارجی را جذب کنند و منابع بسیار کشورهای خود را استخراج کنند. در همین حال، دیگر کشورهای آفریقایی به امر حساس برقراری دموکراتیک پرداخته اند.
همکاری بین کشورهای آفریقایی در پی ایجاد اتحادیه آفریقایی و نهادهای گوناگون آن گام های ملموسی در جهت پیشرفت برداشته است. سیاست خارجی مصر خود را با این تغییرات وفق می دهد و رویکردی متفاوت را در قبال کشورهای آفریقایی اتخاذ خواهد کرد، رویکردی که بر اساس آن با این کشورها به عنوان شرکای توسعه از طریق همکاری در بخش های دولتی و خصوصی برخورد خواهد کرد. گسترش تجارت و توسعه در جهت منافع مشترک همه طرف ها خواهد بود.
بدون شک، ابتکاری که مصر در بیانیه خود در شصت و هشتمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک در زمینه ایجاد نهاد همکاری مصری برای توسعه اعلام کرد، گامی ملموس در این جهت به حساب می آید. این نهاد جدید فعالیت های کشورهای آفریقایی را هدایت خواهد کرد و بخش خصوصی مصر را با فراهم کردن بعضی مشوق ها ترغیب خواهد کرد که سرمایه گذاری های خود در این قاره را افزایش دهند تا بدین ترتیب افق های جدیدی باز و منافع همه طرف ها تامین شود.
درباره رویکرد راهبردی مصر در قبال کشورهای حوزه نیل، این رویکرد بخشی از چارچوب سیاست خارجی جدید مصر در قبال قاره آفریقا است. این رویکرد تامین امنیت آب برای مصر از همه طرق مشروع را شامل می شود، به طوری که حقوق و منافع همه مصری ها در آب نیل لحاظ شود. در واقع، ما در نظر داریم سهم مصر را افزایش دهیم تا نیازهای توسعه ای کشورمان برآورده شود. در همان حال، هدف ما این است که به خواسته های کشورها و ملت های حوزه نیل از جمله مردم مصر در جهت توسعه احترام بگذاریم.
ما در پی آن هستیم که راه حل هایی را از طریق گفتگو بیابیم تا منافع همه طرف ها تامین شود. همه طرف ها سهمی بیش از آنچه هم اکنون دارند می خواهند، چه در مورد آب و چه در زمینه انرژی یا توسعه اقتصادی؛ این خواسته ها را نمی توان بدون اقدام مشترک کشورهای حوزه نیل برآورده کرد.
پرسش: اخیرا به همراه وزیر کشاورزی و احیای اراضی در سفری دوره ای از جمله به اوگاندا و بروندی رفتید. هدف آن سفر چه بود و با مقامات این دو کشور درباره چه مسائلی بحث کردید؟
پاسخ: این سفر دوره ای نشانه آن بود که ما برادرانمان در حوزه نیل و آفریقا را به شدت در اولویت قرار می دهیم. با وجود آنکه مسئله آب نیل بسیار اهمیت دارد، اما این مسئله تنها جزء سیاست خارجی مصر نیست. نیل باید منبع وحدت باشد نه اینکه موجب تفرقه بین کشورهای حوزه این رود شود.
طی این سفر من با ر‌ؤسای جمهور اوگاندا و بروندی دیدار کردم و نامه عدلی منصور را به آنها رساندم، نامه ای که طی آن وی از اولویت های جدید و دیدگاه های مصر در زمینه سیاست خارجی این کشور در زمینه آفریقا از نظر سیاسی، اجتماعی و اقتصادی صحبت کرده بود. این پیام همکاری و دوستی بود و ما بر منافع مصر در حمایت از دو کشور در برنامه های توسعه و ایجاد همکاری پایدار تأکید کردیم.
در اوگاندا با رییس جمهور یووری موسه ونی دیدار کردم. او به نفوذ مصر در آفریقا، اهمیت مشارکت مصر در امور آفریقا و نیز منافعی که این مشارکت برای اتحادیه آفریقایی به همراه دارد، اذعان داشت. او نیز تأکید کرد که به نفع کشورهای حوزه نیل است که منافع و نیازهای دیگر طرف ها را در نظر بگیرند. او گفت که همه کشورهای حوزه نیل از سرچشمه تا دلتای نیل، باید همکاری کنند چرا که همه چیز به این رود حیاتی بستگی دارد. او همچنین تاکید کرد که کشورش برای توسعه روابط دوجانبه در جهت آینده ای بهتر برای همه آفریقا همکاری خواهد کرد.
وزیر خارجه اوگاندا هم از طرف کشورش از طرح های فعلی مصر در اوگاندا تقدیر کرد، از جمله پروژه جدید انرژی خورشیدی، مشارکت مصر در خط آهن شرق آفریقا و نیز ساخت نخستین کشتارگاه مدرن در شرق آفریقا. طی این سفر، وزیر کشاورزی مصر موافقت کرد مزرعه مشترکی در اوگاندا برای تولید بذر گیاهان مهمی چون ذرت، گندم ایجاد شود.
وزیر کشاورزی ما همچنین به نخست وزیر اوگاندا اعلام کرد که مصر آماده برقراری جلسات آموزشی ساخت و ساز است و نیز می تواند در پروژه های خانه سازی کمک فنی ارائه دهد.
پرسش: درباره سفر بروندی چطور؟
پاسخ: در بروندی من با رییس جمهور پیر نکورونزیا دیدار کردم و او تاکید کرد که مصر موقعیتی خاص در آفریقا دارد و آفریقا بدون مصر کامل نیست. من همچنین با دیپلمات ها درباره علاقه مصر به حمایت از اقدامات توسعه ای بروندی و تمایل آن برای توسعه همکاری های فعلی در حوزه های پزشکی و علوم گفتگو کردم. ما همچنین در نظر داریم اقدامات مشترک را در حوزه های انرژی و آموزش توسعه دهیم و به بخش خصوصی بروندی کمک کنیم تا بر مشکلات در زمینه های سرمایه گذاری خارجی غلبه کند.
به نظر من، پس از این سفر دوره ای و نیز در پی سفر قبلی به سودان و سودان جنوبی، می توانم بگویم که پیام مردم مصر پس از انقلاب ۳۰ ژوئن به ملت ها و دولت های برادر ما در آفریقا رسیده است، این پیام که ما در مصر درباره همکاری با آفریقا جدیت داریم. کار زیادی هنوز باید صورت گیرد. ما می خواهیم بخش خصوصی مصر را به حرکت در آوریم و در این راستا مشارکت آنرا در آفریقا تسهیل کنیم و بدین ترتیب حضور مصر در آفریقا را افزایش دهیم و به منافع مشترک همه طرف ها دست پیدا کنیم، بدون آنکه منافع یک طرف خاص به صورتی یک جانبه در نظر گرفته شود.
پرسش: آیا با نگاه جایگاه مهم آفریقا برای مصر، در نظر دارید در آینده به سفرهای دوره ای مشابهی بروید؟
پاسخ: چندین سفر دوره ای برنامه ریزی شده است. من تا به حال دو سفر دوره ای داشته ام. من امیدوارم به خاطر همزمانی دیدارها مشکلی در این سفرها به وجود نیاید چرا که ما باید به خود و دیگران ثابت کنیم که به صورت جدی به آفریقا تعهد داریم. بنابراین من تصمیم جدی گرفتم به اوگاندا و بروندی سفر کنم حتی به قیمت لغو شرکت در دو جلسه مهم وزیران در پاریس و لندن که همزمان برنامه ریزی شده بود.
ما معتقدیم که مبنای سیاست خارجی ما بر دو محور است، محور آفریقایی و محور عربی و من از هنگام وزارت بر هر دو محور حرکت می کرده ام. ما همچنین بر این باوریم که مصر به آفریقا نیاز دارد، همانطور که آفریقا به مصر نیازمند است. این مفهوم در اندازه و اهمیت مسائل در سطوح دوجانبه، منطقه ای و حتی جهانی آشکار است، از جمله در اصلاح سازمان بین المللی، آزادسازی تجارت جهانی، تسهیل توسعه، حفظ محیط زیست و غیره. تمامی اینها مسائل آفریقایی است که باید به صورت جمعی با آنها برخورد شود. بدین شکل می توانیم مواضع متحدی در مسائل جهانی بگیریم و حقوق و منافع ملت های این قاره را که از جمله اولویت های مهم مصر در مجامع جهانی است حفظ کنیم.
پرسش: مصر چطور به بهبود روابطش با اتیوپی خواهد پرداخت؟
پاسخ: ما دائما با اتیوپی در ارتباط هستیم. در واقع، نخستین تماس تلفنی من بعد از انتصاب در این سمت، با وزیر خارجه اتیوپی بود و بعد هم در نیویورک با او ملاقات کردم. وی به من اطمینان داد که کشورش مصمم است به جلو حرکت کند و تنش های اخیر در روابط را از بین ببرد.
من تصور می کنم که رویکرد واقع بینانه بررسی راه هایی است که بر اساس آنها بتوانیم با اتیوپی در مسیر دستیابی به منافع مشترک دو کشور و پرهیز از شرایطی که به نفع هیچ یک از طرفین نیست، گام برداریم. مهم تر از این، آن است که باید از فرصت پیش آمده برای دستیابی به خواسته های طرفین در جهت توسعه دو ملت بر اساس اصول منافع متقابل استفاده کنیم و همزمان اطمینان یابیم که هیچ یک از طرفین زیان نمی بینند. این کار با ارائه راه حل های مبتکرانه و دیدگاهی سازنده ممکن است.
من معتقدم که طرف اتیوپیایی با توجه به وابستگی کامل به آب نیل، به خوبی از اهمیت اعتبار مصر در موضوع امنیت آب آگاهی دارد. ما درصدد افزایش منابع آب مصر هستیم و با توجه به نیاز فزاینده به آب، فقط به حفط سهمیه آب سالانه بسنده نمی کنیم. ما با حق اتیوپی برای بهره گرفتن از منابع طبیعی خود در جهت دستاوردهای توسعه ای، به شرطی که حقوق آبی مصر را نقض نکند، اعتراض نداریم. ما امیدواریم جلسات فنی را از اوایل نوامبر بین وزیران آبیاری مصر، سودان و اتیوپی آغاز کنیم و بدین ترتیب این موضوع را به مسیر خود برگردانیم و منافع کشورهای حوزه نیل را تامین کنیم. هیچ جایگزینی برای همکاری بین کشورهای حوزه نیل وجود ندارد به گونه ای که رود نیل مسئله ای وحدت بخش باشد و نه موضوع اختلاف بر انگیز.
پرسش: کشورهای آفریقایی در پی تصمیم شورای صلح و امنیت مبنی بر لغو حضور مصر در فعالیت های اتحادیه آفریقایی پس از رخدادهای ۳۰ ژوئن، تا چه اندازه مصر را پذیرفتند؟
پاسخ: اول از همه، نباید موضع گیری عجولانه و بی اساس شورای صلح و امنیت آفریقایی در تعلیق مشارکت مصر در فعالیت های اتحادیه آفریقایی را با روابط دو جانبه مصر با کشورهای آفریقایی و یا حضور مصر در مجامع منطقه ای و جهانی در زمینه امور آفریقا اشتباه گرفت. کشورهای آفریقایی همواره از ما حمایت کرده اند و هنوز هم حامی ما هستند. آنها بیش از دیگران خواسته های مردم مصر را با توجه به دعواهای تاریخی مشترک و روحیه همبستگی میان ملت های آفریقا درک می کنند. از هنگام بروز این رخدادها، مصر به ارتباط با اعزام فرستادگانی به کشورهای آفریقایی، به آنها در زمینه تحولات و چالش های گوناگون توضیح داده است.
پاسخ های کشورهای آفریقایی در این زمینه ها مثبت و حامیانه بوده است. بسیاری از برادران آفریقایی ما با ارسال نامه هایی تاکید کرده اند به درایت ملت مصر اطمینان دارند و به انتخاب ما و توان ما برای ساخت دموکراسی که شایسته آن هستیم اعتماد دارند. آنها تاکید کرده اند که اعتقاد دارند مصری با ثبات و مرفه برای آفریقا، حیاتی است.
از هنگام برکناری محمد مرسی رییس جمهور سابق مصر که از حمایت اخوان المسلمین برخوردار بود، دولت جدید مصر در تلاش بوده است مشروعیت خود را در مجامع بین المللی خارج از جهان عرب جا بیاندازد.
پرسش: از مصر برای شرکت در سومین اجلاس سران عرب که ماه آینده در کویت برگزار می شود، دعوت شده است. آیا در دستور کار اجلاس سران آفریقایی-عربی، پیشنهادهای خاصی از طرف مصر گنجانده شده است؟
پاسخ: مصر برای این نشست اهمیت خاصی قائل است، چرا که قاهره از هنگام میزبانی اجلاس سران عربی-آفریقایی در سال ۱۹۷۷، از مهمترین حامیان آن بوده است. از آن هنگام، مصر در پی تقویت همکاری عربی_آفریقایی در زمینه های گوناگون بوده است و ما در نظر داریم در تداوم این روند مشارکت داشته باشیم. رییس جمهور مصر هم به دیدار با رهبران عربی و آفریقایی به منظور پیش بردن روابط دوجانبه و بحث درباره منافع مشترک خواهد پرداخت.
من باید اشاره کنم که سومین اجلاس سران عربی–آفریقایی با میزبانی کویت بر اساس شعار آن یعنی «شراکت در توسعه و سرمایه گذاری» تحرک بیشتری خواهد داشت. این تحرک به تصمیمات در زمینه همکاری اقتصادی و توسعه بین کشورهای عربی و آفریقایی قوت می دهد. قبل از آن نشست اقتصادی برگزار می شود که در آن بازرگانان و کارشناسانی از دو طرف حضور خواهند داشت. منظور از این نشست تاکید بر اهمیت روابط اقتصادی در تحکیم روابط بین ملت ها و تحقق آمال انها در زمینه توسعه است.