مارک فیتزپاتریک

مارک فیتزپاتریک

مقدمه: در حالی که ایران و آژانس بین المللی انرژی هسته ای به تازگی دور «مثبتی» از مذاکرات را در وین درباره مسئله هسته ای ایران پایان داده اند و در شرایطی که قدرت های جهانی و ایران در آستانه آغاز دور دیگری از مذاکرات هسته ای در ژنو هستند، چهار سازمان مهم یهودی در آمریکا توافق کرده اند تا زمانی که این دور از اقدامات دیپلماتیک ادامه دارد از لابی کردن برای اعمال تحریم های بیشتر دست بردارند. شرق پارسی با مارک فیتزپاتریک در مورد دستاوردها و چالش های پیش روی مذاکرات هسته ای ایران با قدرت های جهانی به گفتگو نشسته است.

شرق پارسی: بگذارید با گفتگوهای ایران و آژانس بین المللی انرژی هسته ای در وین شروع کنیم. آقای نجفی، نماینده ایران در آژانس گفته است که هیئت ایرانی اعزامی به گفتگوها «پیشنهاد عملیاتی» جدیدی را به آژانس ارائه داده است، بدون آنکه جزئیاتی فاش شود. فکر می کنید پیشنهاد جدید ممکن است شامل چه مسائلی باشد؟

مارک فیتزپاتریک: من تصور می کنم ایران بالاخره حاضر خواهد شد پیشنهاد دهد بازرسان بین المللی از پارچین بازدید کنند. بازرسان سالها درخواست کرده اند به پارچین بروند و چند بار هم در گذشته ایران آماده بود اجازه این کار را به آنها بدهد اما بعضی تندروها مانع شدند. من فکر می کنم آنها این بار بالاخره به آنها اجازه می دهند. اما فکر نمی کنم آنها بتوانند چیز زیادی ببینند چون که سایت کاملا پاکسازی شده است.

پرسش: دیگر جنبه های این پیشنهاد چطور؟

پاسخ: این پیشنهاد احتمالا توافقی را درباره «رویکرد ساختاری» در زمینه پرسش آژانس درباره فعالیت های هسته ای قبلی ایران با جنبه احتمالا نظامی در بر می گیرد. این به اصطلاح رویکرد ساختاری تقریبا در دو سال گذشته آماده بوده است اما ایران همواره از توافق نهایی سرباز زده است به طوری که توافق در نشست دیگر دیپلماتیک با شش قدرت جهانی هم به حالت تعلیق در آمده است. بنابراین احتمال می دهم که امسال ایران بالاخره آماده پیش بردن مسائل با آژانس باشد حتی قبل از توافقی با شش قدرت جهانی.

پرسش: درباره گفتگوها با شش قدرت جهانی، این گفتگوها چه اندازه به گفتگوها با آژانس مرتبط است؟ آیا توافق با گروه ۱+۵ بر اساس معیارهای برنامه هسته ای ایران ممکن است، بدون آنکه از تهران خواسته شود نگرانی های آژانس را در زمینه تسلیحاتی شدن برنامه اش رفع کند؟

پاسخ: بله این دو مذاکره از نظر حقوقی به هم ربط ندارند. آنها فقط از نظر سیاسی به هم مربوط هستند. ایران کاملا این توان را دارد که با یکی از گروه های مذاکره کننده یا با آژانس یا با شش قدرت جهانی توافق کند بدون آنکه با دیگری توافقی صورت گیرد. اما ظن من بر آنست که ایران تلاش خواهد کرد این دو مذاکره را از نظر سیاسی به هم ربط دهد تا از پیشرفت در یکی به عنوان اهرم فشار در دیگری بهره گیرد.

پرسش: درباره گفتگوهای ۱+۵ در ژنو صحبت کنیم. آنها دو روز در نیمه اکتبر گفتگو کردند. اما جزئیات آن فاش نشد. سؤال اول اینست که چرا به نظر شما اینقدر شرایط محرمانه برقرار شده است؟ و دوم اینکه، ارزیابی شما از آنچه احتمالا درباره آن بحث شده چیست؟

پاسخ: من فکر می کنم محرمانه بودن نشانه جدیت است. اگر طرفین مذاکره جدی نباشند احتمال بیشتری دارد همه چیز را فاش کنند. مذاکره مستلزم “بده بستان” بسیار است و مسائل حساسی به بحث گذاشته می شود، بنابراین آنها برای محرمانه نگاه داشتن مذاکرات دلیل دارند. در حال حاضر در چند مقاله خبری به مسائلی که ایران روی میز گذاشته اشاره شده است. جدول زمان بندی دو دوره شش ماهه، شش ماه اول که طی آن ایران درصدد موافقت های اولیه است و شش ماهه دوم برای توافق نهایی. اما اینکه [ایران] چه را کنار می گذارد، کاملا روشن نیست. به عنوان مثال، در حوزه شفافیت، گزارش هایی وجود داشته که حاکی است ممکن است [پیوستن به] پروتوکل الحاقی ایران را در آخر بازی بپذیرد، نه در ابتدا. گزارش هایی هم وجود داشت مبنی بر اینکه ایران ممکن است غنی سازی ۲۰ درصدی را تعلیق کند. اما این چیزی است که آنها پیشتر هم پیشنهاد کرده اند بنابراین من نمی دانم در زمینه میزان غنی سازی چه چیز جدیدی وجود دارد.

پرسش: شما می گویید که غنی سازی ۲۰ درصدی ادامه دارد. فکر نمی کنید بهتر بود ایران به عنوان اقدامی در جهت اعتمادسازی این سطح غنی سازی را متوقف می کرد به جای آنکه از آن به عنوان ابزار چانه زنی استفاده کند؟

پاسخ: نه، من در وهله اول نمی فهمم چرا ایران اورانیوم با غنای ۲۰ درصد تولید می کند. آنها می گویند این [اورانیوم ۲۰ درصد] برای سوخت راکتور تحقیقاتی تهران است، اما میزان تولیدات غنی شده به میزان ۲۰ درصد که آنها تاکنون انبار کرده اند برای سوخت ۲۰ سال راکتور تحقیقاتی کافی است، بنابراین هیچ منظور غیرنظامی برای آن وجود ندارد. ایران با ادامه تولید اورانیوم ۲۰ درصد بر تردیدها مبنی بر اینکه هدف نظامی برای این نوع غنی سازی وجود دارد، صحه می گذارد.
مسلما تعلیق تولید [اورانیوم ۲۰ درصد] می تواند اقدام خوبی در جهت اعتماد سازی باشد، چیزی که آنها به هیچ وجه به آن نیاز ندارند.

پرسش: نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل روز دوشنبه گفت ایران قادر است در مدت چند هفته، اورانیوم را تا حد ۹۰ درصد غنی کند. این اظهارات تا چه حد درست است؟

پاسخ: مبنای این سخنان فرمول ریاضی است، بر اساس تعداد سانتریفیوژهایی که آنها دارند و میزان اورانیوم ۲۰ درصدی که تا کنون ذخیره کرده اند. اگر این دو عامل را با هم در نظر بگیرید، و اگر میزان تولید این سانتریفیوژها را که آژانس از آنها اطلاع دارد بدانید، به راحتی می توانید محاسبه ریاضی انجام دهید. و می توانید به همان چند هفته برسید. از نظر تئوری، ایران می تواند میزان کافی اورانیوم غنی شده برای سلاح هسته ای تولید کند. من تاکید می کنم که این محاسبه از نظر تئوری است چرا که به عنوان کاری عملی، ایران مشکلات زیادی در تولید اورانیوم با غنای ۹۰ درصد خواهد داشت. [ایران] این کار را قبلا نکرده است. و وقتی این کار را اولین بار انجام می دهید، همیشه مشکلاتی وجود دارد.

پرسش: نتانیاهو خواستار تشدید تحریم های بین المللی شده و حتی تحریم های دیگر را هم درخواست کرده است. او حتی تعلیق غنی سازی به میزان ۲۰ درصد را بی اهمیت دانسته است. ارزیابی شما از آنچه او گفته چیست؟
آیا تصور می کنید تحریم های بیشتری هم باید علیه ایران اعمال شود؟

پاسخ: من فکر می کنم اکنون زمان تحریم های بیشتر است. به نظر من تحریم ها باید به عنوان اهرم فشار حفظ شود تا اگر دیپلماسی شکست بخورد، تحریم های بیشتر به کار بیافتد. اما اگر مذاکرات در فضایی مثبت در جریان است، اعمال تحریم های بیشتر می تواند به این تحرک مثبت لطمه بزند. بنابراین من فکر می کنم منطقی است همانطور که دولت اوباما از کنگره آمریکا خواسته است مدتی صبر کنیم. پس پیش از اعمال تحریم های بیشتر صبرکنید. زیرا اگر [اکنون تحریم بیشتر] اعمال شود، تندروهایی در تهران تقویت می شوند که به هیچ وجه خواستار مذاکره نیستند.

پرسش:نتانیاهو همچنین به رئیس جمهور نیجریه درباره خطر ایران هسته ای هشدار داد و اینکه ایران هسته ای تهدیدی برای تمامی آفریقا هم خواهد بود. بهره گرفتن از کارت ترس چقدر برای او مؤثر است؟

پاسخ: خوب، متاسفم که او بیش از اندازه فریاد گرگ، گرگ سرداده است به طوری که از دیدگاه کسی که از بیرون به این اوضاع می نگرد ممکن است به نظر برسد که او درباره تهدید ایران اغراق می کند. او با این کار همان دلایل بسیار جدی که اسرائیل و دیگر کشورهای منطقه خلیج فارس به خاطر آنها درباره برنامه هسته ای ایران نگران هستند را کم اهمیت می کند. نتانیاهو در این ادعا که برنامه هسته ای ایران تهدیدی جدی برای همسایگانش به شمار می رود اشتباه نمی کند. اما شکلی که او آنرا بیان می کند، به نظر اغراق آمیز می آید.

پرسش: نظر شما درباره دور بعدی گفتگوها در ژنو چیست؟ موضوع این گفتگوها چیست و ایران در پی لغو چه تحریم هایی است؟

پاسخ: من فکر می کنم گفتگوهای ژنو بیش از یک یا دو دور طول خواهد بود. این گفتگوها طول می کشد زیرا هر یک از طرفین باید در مواردی مصالحه کند که تا به حال آنها را نپذیرفته است. ایران باید بپذیرد
محدودیت هایی را در تعداد سانتریفیوژهای پیشرفته خود و نیز غنی سازی ۲۰ درصدی و حتی غنی سازی در سطح ۵ درصد در زمینه میزان تولید، اعمال کند. در آن شرایط ایران باید فعالیت تأسیسات فردو را متوقف کند و این کار بر فعالیت راکتور تحقیقاتی اراک هم تأثیر خواهد گذاشت. ایران باید بپذیرد که راکتور تحقیقاتی اراک را راه اندازی نکند چرا که در صورت راه اندازی می تواند پلوتونیوم در سطح تسلیحاتی تولید کند. این مسیر بالقوه دیگری برای تبدیل شدن به قدرت هسته ای است. بنابراین شش قدرت جهان نگران اراک هستند و این تأسیسات هم باید به روند مذاکرات افزوده شود.

پرسش: درباره گفتگوهای مستقیم بین ایران و آمریکا چطور؟ آیا تصور می کنید این گفتگوها ادامه می یابد و به گفتگوهای ۱+۵ تحرک بیشتری می دهد؟

پاسخ: به نظر من بسیار مهم است که ایران و آمریکا بالاخره به صورت دوجانبه گفتگو می کنند. آمریکا تنها حریف ایران نیست. خیلی کشورها نگران برنامه هسته ای ایران هستند به ویژه بریتانیا و فرانسه. اما آمریکا مهم ترین طرف مذاکره برای ایران است. آمریکا کشوری است که بیشترین اهرم فشار را در اختیار دارد و بیشترین تحریم های اعمال شده علیه ایران هم از سوی این کشور است. آمریکا همچنین بیشترین قدرت نظامی را دارد. بنابراین ایران و آمریکا باید بنشینند و به نوعی روش تعامل برسند. آنها یک شبه به بهترین دوستان هم تبدیل نمی شوند یا در آینده نزدیک دوباره روابطشان را با یکدیگر برقرار نخواهند کرد، اما من فکر می کنم آنها می توانند در پی روابطی باشند که بتوانند بحران هسته ای را اداره کنند تا این بحران به تحریم های بیشتر، سختی بیشتر مردم ایران و حتی گزینه احتمالی نظامی نیانجامد.

پرسش: بعضی می گویند که نزدیکی بین ایران و آمریکا برای کشورهایی مانند عربستان سعودی، اسرائیل، روسیه و چین خبر خوشایندی نیست. آیا فکر می کنید آنها کاری کنند که این روند از مسیر خود خارج شود؟

پرسش: هر یک از کشورهایی که ذکر کردید چشم انداز خود را دارند و مجموعه مسائل خاص خود را ارائه می کنند. عربستان سعودی به طور نمونه نگرانی جدی در این زمینه دارد. . ولی باید توجه داشت که قرار نیست
آمریکا عربستان سعودی را رها کند و به ایران مجوز کاملی بدهد که قدرتش را در منطقه بر خلاف منافع متحدان آمریکا گسترش دهد.. من فکر می کنم که کشورهای فوق الذکر باید درک بهتری از واقعیت آنچه بین ایران و آمریکا در جریان است داشته باشند. شکاف بین ایران و آمریکا همچنان بسیار بزرگ است.

پرسش: بنابراین شما تصور می کنید این کشورها نمی توانند از نزدیکی بین ایران و آمریکا جلوگیری کنند؟

پاسخ: اگر آمریکا و ایران به صورت جدی بپذیرند در بعضی موارد مصالحه کنند، من فکر نمی کنم هیچ کشوری بتواند مانع نزدیکی آنها شود. اسرائیل کشوری است که بیشترین نفوذ را در واشنگتن دارد زیرا دوستان زیادی در آمریکا دارد، اما حتی اسرائیلی ها متوجه شده اند که چنین توافقی مستلزم مصالحه است. نتانیاهو خواستار توقف غنی سازی بوده و مواضع مطلق گرایانه دیگری اتخاذ کرده است اما می داند که در نهایت باید چند مصالحه صورت گیرد. او اکنون تلاش می کند موضع را ارزیابی کند تا بهترین توافق آنطور که مورد نظر اسرائیل است به دست آید.

پرسش: چه اهمیتی دارد که بر ضرب الاجلی سختگیرانه برای گفتگوها تأکید شود تا ایران نتواند از دیپلماسی به عنوان یک پوشش بهره بگیرد و در همان حال به سرعت [فعالیت ها برای] ساخت بمب را ادامه دهد؟

پاسخ: هر دو طرف حسی از ضرب الاجل دارند. برای آمریکا فرصتی که احتمالا بیش از یک سال نخواهد بود به وجود آمده و این روزنه ممکن است تابستان آینده بسته شود زیرا برنامه هسته ای ایران، اگر محدود نشود، به نقطه ای می رسد که می خواهد به سرعت سلاح های هسته ای بسازد آن هم قبل از آنکه بازرسان بین المللی بتوانند چنین اقدامی را تشخیص دهند و مانع آن شوند. درباره دیدگاه پرزیدنت روحانی، به عنوان رئیس جمهوری که به تازگی انتخاب شده است، باید همانطور که در آمریکا مصطلح است گفت که او هنوز در دوران ماه عسل به سر می برد. او از احترام مردم برخوردار است و توان آن را دارد که در بعضی موارد مصالحه کند. اما اگر تا یک سال دیگر او نتواند پیشرفتی کسب کند، تندروها به او حمله ور می شوند. تندروها مدعی خواهند شد که او ناکام بوده است. و من فکر می کنم این، توان او را در انجام مصالحه لازم محدود می کند.

پرسش: درباره احترام مردم، ما در هفته های اخیر شاهد بسته شدن روزنامه ها و افزایش شمار اعدام ها بوده ایم. شاید مردم فکر کنند این اعدام ها طبق معمول در ایران صورت می گیرد. چه چیزی موجب می شود شما فکر کنید که او همچنان از احترام مردمی در ایران برخوردار است؟

پرسش: پرزیدنت روحانی واقع گرا است. چهره او همیشه خندان است. کسی است که می توان با او معامله کرد، اما او از خود رژیم است. او یک اصلاح طلب یا هوادار حقوق بشر نیست. او به سیاست های سرکوب در ایران ادامه می دهد: بسته شدن روزنامه ها، سرکوب حقوق اولیه بشر، نگه داشتن نامزدهای سابق ریاست جمهوری در حصر خانگی و اجازه حمله به دختر آقای موسوی هنگامی که می خواست از والدینش دیدن کند. اجازه انجام این مسائل رفته رفته بر محبوبیت او اثر می گذارد. من نمی دانم این اقدامات سرکوبگرانه با چه وسعتی در ایران پوشش داده می شود. اما در خارج موجب می شود مردم از خود بپرسند که آیا عنوان قهرمان درخشان واقعا برازنده او است… به عنوان تحلیل نهایی باید گفت او برای رژیم “خودی” است.

مارک فیتزپاتریک، کارشناس مسائل گسترش تسلیحات هسته ای در موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک در لندن است.