عکس از خبرگزاری مهر

سیاست رسانه ای جمهوری اسلامی همانند سایر کشورها، گسترش فعالیت در همه عرصه های رسانه ای داخلی و بین المللی است. انتقال ارزش ها، مفاهیم و فرهنگ انقلاب اسلامی و جذب مخاطلبان در قالب فیلم ها و سریال ها، برنامه های سرگرمی، تحلیل های خبری و سیاسی از اهداف این سیاست رسانه ای است. سیاستی که با گسترش استفاده از ماهواره در ایران بیش از پیش فعال شده است.

مقابله با آنچه یک جانبه گرایی رسانه های غربی چه در عرصه سیاسی و چه فرهنگی نامیده می شود، سیاستگذاران رسانه ای در ایران را به سمت جذب مخاطب از میان فارسی زبانان، عرب زبانان، انگلیسی زبانان، ترک زبانان تا اسپانیایی زبانان کشانده، آنچنان که بر اساس این سیاست ها، برای هر گروه از این مخاطبان شبکه هایی طراحی و اجرا شده است.

با ورود “آی فیلم” (به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی) به فهرست شبکه های پخش فیلم و سریال ایرانی، سیاست شبکه سازی جمهوری اسلامی از حوزه خبر فراتر رفت و وارد رقابت با حریف های قدرتمندی در عرصه فیلم و سریال شد. سیاستی که در پی جایگزینی شبکه های ماهواره ای است و معتقد است برنامه هایی که ارائه می کند از آسیب های کمتری نسبت به برنامه های ماهواره ای خارجی برای خانواده ها برخوردار است.

با این حال برخی کارشناسان موفقیت سیاست جایگزینی شبکه های ماهواره ای جمهوری اسلامی را مورد نقد قرارداده اند. رضا سیف پور کارشناس علوم سیاسی و رسانه ای در تهران در مصاحبه ای اختصاصی به شرق پارسی می گوید: “نمی توان شبکه های رسانه ملی را جایگزین مناسبی برای شبکه های ماهواره ای فیلم وسریال دانست زیرا با هجوم تولیدات خارجی اکنون سلیقه مردم تغییر یافته ومردم در اغلب موارد نمی توانند تولیدات داخلی را بپذیرند و بپسندند. این تولیدات در مقایسه با سریال های طولانی مدت ماهواره ای عمدتا به علت ضعف فیلم نامه وتکنیک های تولیدی وبرخورداری از بودجه های اندک ومهم تر از همه عدم تداوم در جذب وحفظ مخاطب موفق نیستند.”

شبکه های ماهواره ای جمهوری اسلامی:

با وجود نقدهایی که به کیفیت برنامه های شبکه های ماهواره ای جمهوری اسلامی می شود، سیاستگذاران صداوسیمای ایران، شبکه هایی را با اهداف متفاوت طراحی و افتتاح کرده اند.

آی فیلم و شبکه هایی نظیر “نمایش” برای پخش فیلم و سریال طراحی شدند و سعی دارند با شبکه های ماهواره ای همچون “فارسی وان” و جِم مقابله کنند. شبکه های خبری جمهوری اسلامی همانند پرس تی وی برای پوشش اخبار داخلی و خارجی به زبان انگلیسی سعی می کنند با شبکه های بزرگ خبری همچون بی بی سی و سی ان ان و الجزیره رقابت کنند.

شبکه بازار برای اقتصاد داخلی و سرمایه گذاری، سعی می کند جاذبه های سرمایه گذاری و ویژگی های اقتصادی هر منطقه از کشور را ترسیم کند.

شبکه مستند برای پخش مستندهای تلویزیونی تلاش می کند با شبکه های ماهواره ای چون نشنال جئوگرافی که فیلم های مستند به زبان فارسی پخش می کند رقابت کند.

هیسپان تی وی برای مخاطبان اسپانیایی زبان طراحی شده تا مخاطبانی از میان اسپانیایی زبانان را جذب خود کند.

شبکه پویا با محوریت پخش کارتون برای کودکان مایل به رقابت با ام بی سی ۳ و دیگر شبکه های کارتون ماهواره ای است.

این سیاست رسانه ای آشکارا نشان می دهد که جمهوری اسلامی رقابت با شبکه های ماهواره ای در تمام عرصه ها را در دستور کار خود قرار داده است. این سیاست با راه اندازی شبکه های استانی و دیجیتال در کنار ممنوعیت استفاده از ماهواره و طرح هایی همچون جمع آوری ماهواره ها تلاش می کند در مقابل آنچه “تهاجم فرهنگی” خوانده می شود از فرهنگ و ارزش های سنتی – دینی دفاع کند.

تولد شبکه های استانی:

بعد از ورود ماهواره به کشور در اواخر سال ۱۳۷۱، سیاست صدا و سیما به سمت راه اندازی شبکه های تلویزیونی خاص هر استان سوق پیدا کرد. هدف از راه اندازی شبکه های استانی از نظر عزت الله ضرغامی ریاست سازمان صدا و سیما “پرداختن به سنن، زبان ، گویش و مسائل قومی هر استان” عنوان شده است. این شبکه ها می بایست قادر می شدند ویژگی های فرهنگی، اجتماعی و تاریخی هر استان را مورد توجه قرار دهند و ارتباط موثری با نویسندگان، هنرمندان و عموم مردم هر استان داشته باشند.

اولین شبکه استانی “شبکه تهران” بود که در سال ۱۳۷۳ برای استان تهران راه اندازی شد. شبکه اصفهان در سال ۱۳۷۵ و شبکه مشهد در سال ۱۳۷۶ راه اندازی شد. در حال حاضر ۳۱ شبکه استانی ( معادل تعداد استان های کشور) در کشور فعال است.

با این حال شبکه های استانی از نگاه فعالان استانی و محلی مورد انتقاد بوده اند. این شبکه ها در برخی استان ضعیف عمل کرده اند و قادر نبوده اند که ویژگی های فرهنگی و سنتی استان خود را پوشش دهند. از نظر ابراهیم خدایی کارشناس علوم سیاسی “تنها تفاوتی که شبکه‌های استانی با شبکه‌های سراسری دارند، کمتر بودن کیفیت برنامه‌ها و تقلید از شبکه‌های غول‌پیکر سراسری بوده است.”

سردرگمی در مواجهه با زبان های محلی و جایگاه آنها در رسانه موجب شده که گاه برنامه های جدی این شبکه ها با مسائلی روبرو شود. ابراهیم خدایی در این باره می گوید: “در یک برنامه در شبکه طبرستان (شبکه استان مازندران) برنامه توسط دو مجری اجرا می‌شد که یکی به گویش محلی صحبت می‌کرد و یکی با زبان فارسی. بیچاره میهمان برنامه که نمی‌دانست با چه زبانی صحبت کند!”

به جز نداشتن سیاست واحد در مواجهه با زبانهای استانی، ادامه تمرکز شبکه های استانی نیز اختیارات این شبکه ها را با محدودیت مواجه کرده است. تصمیم گیری درباره سیاست های این شبکه ها توسط صدا و سیمای جمهوری اسلامی در تهران صورت می گیرد و برخی موارد نیروهای غیر بومی برای مدیریت این شبکه ها انتخاب شده اند که مورد انتقاد فعالان استانی بوده است.

کارایی شبکه های صدا و سیما در مقابه با ماهواره:

میزان کارایی این سیاست برای مقابله با ماهواره ها و جذب مخاطبان ماهواره ها موضوعی است که موافقان و مخالفان خود را دارد. یک کارشناس ارشد رسانه از صدا و سیمای جمهوری اسلامی درباره شیکه آی فیلم به شرق پارسی می گوید: “آی فیلم از جهت اینکه بعضی مواقع سریال هایی رو پخش میکنه که به دهه های پیش اختصاص داره خوبه و مورد استقبال اطرافیان من هم هست اما کنداکتور این شبکه معمولا بد چیده میشه یعنی گاهی سریالهای خوب رو با هم طی مدت کوتاهی پخش می کنند و برای مدتی هم سریالهای نامرغوب می گذارند و باعث میشه مردم کمتر این شبکه رو نگاه کنن ولی در کل میشه ۴۰ امتیاز از ۱۰۰ بهش بدیم.”

همچنین خانم کریمی مدرس دانشگاه آزاد اسلامی درباره توانایی شبکه های جمهوری اسلامی مانند آی فیلم و تماشا به شرق پارسی می گوید: “این شبکه ها خصوصا آی فیلم، فیلم های تاریخ گذشته پخش می کنه که برای من جالب نیست و بیشتر مضمونشون مسائل معنوی است. شبکه تماشا که واقعا دیگه غیر قابل دیدنه مثلا سریال اوشین پخش می کنه.”

ظهور شبکه دیجیتال:

با ورود ماهواره ها و شبکه های فارسی به درون خانواده های ایرانی، صدا و سیما جمهوری اسلامی در جستجوی راهی برای مقابله با برنامه های ماهواره ای برآمد و از درون این جستجو و با سالها تاخیر سیستم دیجیتال در سال ۱۳۸۵ راه اندازی شد که این امکان را به خانواده ها می داد که یک دستگاه رسیور دیجیتال و بدون نیاز به دیش ماهواره شبکه های جمهوری اسلامی که بر روی ماهواره هستند را دریافت کنند و بنابراین از مضرات ماهواره ها آنچنان که در سیاست جمهوری اسلامی تعریف می شود در امان بمانند.

در مسیر سیاست شبکه سازی برای مقابله با شبکه های ماهواره ای، صدا و سیما به یاد آرشیو عظیم فیلم ها و سریال های قدیمی خود افتاد و خوب به یاد داشت که مردم همواره خواستار باز پخش بسیاری از این فیلم و سریال ها بوده اند.

بنابراین داشتن یک ذخیره عظیم فیلم و سریال قبلا پخش شده و مطلع بودن از علایق مردم به برخی از فیلم ها و سریال ها این ایده را به میان کشید که شبکه ای راه اندازی شود که به این خواسته های داخلی پاسخ دهد و همچنین به جذب مخاطلب عرب زبان و انگلیسی زبان چشم داشته باشد.

تشویق مردم به استفاده از شبکه دیجیتال به جای ماهواره ها تنها در محدوده تبلیغات رسانه ای باقی نمانده و در استان های مختلف سیاست های تشویقی در حال اعمال است.

این سیاست های تشویقی بیشتر توسط بسیج و سپاه در حال اجرا است. برای نمونه، فرمانده بسیج ناحیه ثارالله شیراز، ناحیه مقاومت اشتهارد و دیگر شهرها و استان ها اعلام کرده اند که “تا پایان عید فطر (تابستان گذشته) کسانی که مایل هستند می توانند ماهواره خود را تحویل دهند و به جای آن گیرنده دیجیتال شبکه های ملی را تحویل بگیرند.”

با افزایش شبکه های ماهواره ای جمهوری اسلامی که مخاطبان گسترده ای از جهان عرب تا اسپانیایی زبانان آمریکای لاتین را هدف خود قرار داده اند، می توان گفت جمهوری اسلامی در مسیر پذیرفتن تاثیر رسانه ها در جهان امروز و اهمیت بیشتر به سلیقه مخاطبان پیش خواهد رفت. مسیری که انتظار می رود به افزایش کیفیت این شبکه ها برای جذب مخاطبان بیشتر داخلی و خارجی بیانجامد.