نمایی از بنای فرهنگستان هنر

نمایی از بنای فرهنگستان هنر

آنقدر آمدن «علی معلم دامغانی» شاعر، به فرهنگستان هنر و به جای میرحسین موسوی غریب بود که او در بحبوحه اتفاق ها چهارسال پیش در برابر پرسش روزنامه نگاری در این موضوع گفته بود: «احتمالا منظور از معلم، علی معلم فیلمساز بوده است، نه من».

چهار سال در فرهنگستانی مدیریت کرد که در تخصص او نبود و حالا به نظر می رسد روزهای پایانی مدیریت خود را تجربه می کند که شاید با تشکیل جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی در روزهای آینده به ریاست حسن روحانی رئیس جمهور ایران، صندلی ریاست این نهاد ۱۵ ساله بر عهده فرد دیگری قرار گیرد.

در این چهار سال، فرهنگستان هنر آنچنان با بی رونقی به فعالیت‌های خود ادامه داد که رئیس جدید شورای‌عالی انقلاب فرهنگی اخیرا از معلم درخواست کرد توضیح دهد در این سال‌ها چه فعالیت هایی انجام داده است؟ سازمانی که بودجه دولتی دارد، در چهار سال آینده چه برنامه‌هایی دارد؟

این موضوع گویا خوشایند شاعر کهنه‌کار نبود، برای همین نامه نگاری های خود را آغاز کرد و در آنها با زبان ادبی خاص خود حتی از استیضاح شدن سخن به میان آورد: «…اگر استیضاحی در کار است آماده‌ایم و دو دیگر خاصان شورای انقلاب فرهنگی که مأذون به بازپرسی و حق ستانی‌اند. این هر دو را گفتم که در نامه اعمال فرهنگستان هنر بنگرید، شاید اگر خللی هست خالی از حجتی نباشد و مبادا آنان که از پی می‌آیند چه در جایگاه ما و چه در پایه کارفرمایان از این دست باشند و این حقی است که امثال ما بر آیندگان دارند و ادای آن ادای امانت است.حیرت مکن کبوتر اگر جبرئیل شد – ایوان دوست عرش خدای جلیل شد.»

گزینه های روی میز؛ از شایعه تا واقعیت

شاید گزینه های روی میز برای انتخاب رئیس جدید فرهنگستان محدود باشد چرا که رئیس فرهنگستان از بین اعضای پیوسته فرهنگستان که ۲۰ نفر هستند انتخاب می شود اما از بین این ۲۰ نفر، در حال حاضر دو نفر یعنی میرحسین موسوی و زهرا رهنورد در حصر بسر می برند، دو نفر دیگر یعنی منصوره حسینی و محمود جوادی پور در سال های اخیر فوت کرده اند، سه نفر هم یعنی مهدی کلهر، جهانگیر الماسی و مجتبی رحماندوست از مشاوران و نزدیکان احمدی نژاد برای فرهنگستان بوده اند، یک نفر دیگر یعنی مهدی حجت به معاونت سازمان میراث فرهنگی رفته است و …. .

از سوی دیگر در این بین معروف ترین گزینه که سخن آن از گوشه و کنار نیز شنیده می شود، سید محمد بهشتی، رئیس اسبق سازمان میراث فرهنگی است.

اما خود بهشتی در مقابل پرسش شرق پارسی در این زمینه می گوید: «به شایعات نباید توجه کرد». او ترجیح می دهد تا درباره فرهنگستانی که یکی از ۲۰ عضو پیوسته آن است، سخنی نگوید.

همچنین در تماس تلفنی شرق پارسی با روابط عمومی فرهنگستان هنر، یکی از کارمندان روابط عمومی اعلام کرد که از دی ماه سال ۱۳۸۸ عضو جدیدی به اعضای پیوسته این مجموعه اضافه نشده است اگرچه چند عضو فرهنگستان فوت شده اند.

فرهنگستان هنر؛ از میرحسین موسوی تا علی معلم

علی معلم، رئیس کنونی فرهنگستان هنر در حال دست دادن با محمود احمدی نژاد رئیس جمهور سابق ایران

علی معلم، رئیس کنونی فرهنگستان هنر در حال دست دادن با محمود احمدی نژاد رئیس جمهور سابق ایران

جایگاه فرهنگستان هنر کجاست؟ و در چهارسال اخیر علی معلم چه کارنامه ای در این فرهنگستان از خود به جای گذاشته است؟ و در نهایت دلیل اهمیت انتخاب ریاست آینده فرهنگستان توسط روحانی چیست؟

فرهنگستان هنر در سال ۱۳۷۸ و بعد از مصوبه سال قبل تر از آن در شورای عالی انقلاب فرهنگی به ریاست «سید محمد خاتمی» رئیس جمهور وقت، شکل گرفت. ریاست این نهاد نوپا در آن زمان بر عهده میرحسین موسوی که دستی در هنر نقاشی و معماری داشت، گذاشته شد.

فرهنگستان هنر دارای اعضای پیوسته و وابسته و افتخاری است که تا پیش از سال ۱۳۸۸ ، اعضای پیوسته به پیشنهاد رئیس فرهنگستان یا حداقل پنج تن از اعضای مجمع عمومی و تصویب این مجمع، با حکم رئیس فرهنگستان به عضویت این نهاد پذیرفته می‌شدند و عضویت آنها مادام العمر بود.

۲۰ نفر عضو پیوسته فرهنگستان که با مصوبه سال ۱۳۷۸، شورای عالی انقلاب فرهنگی به این نهاد آمدند و عضویت آنها دائم العمر شد شامل ‌سیدمحمد بهشتی، حبیب الله صادقی، زهرا رهنورد، مهدی حجت، غلامحسین امیرخانی،‌ حبیب الله آیت اللهی، مهدی حسینی، داریوش مهرجویی، ‌مجید مجیدی، جواد حمیدی، میرحسین موسوی، ‌علی اکبر صنعتی، سیدعبدالمجید کیانی هندی، محمد علی رجبی، محمود عزیزی، هادی ندیمی،‌ علی لاریجانی، محمد حسین حلیمی، هانیبال الخاص و داریوش صفوت می شدند. برخی از این افراد سال ها پیش درگذشته اند و جزو اعضای جاوید شده اند و به تدریج افراد دیگر جای آنها را گرفتند.

تغییر قانون برای تغییر ریاست

اما در سال ۱۳۸۸ ، بعد از انتخابات جنجالی ریاست جمهوری آن سال، محمود احمدی نژاد که به عنوان رئیس دولت، ریاست شورای عالی انقلاب فرهنگی را بر عهده داشت یک ماه قبل از اینکه میرحسین موسوی را از فرهنگستان هنر عزل کند، در اساسنامه فرهنگستان ها از جمله فرهنگستان هنر دست برد و دو تغییر مهم را اعمال کرد.

نخست آنکه نحوه انتخاب اعضای فرهنگستان را تغییر داد. در قانون جدید نوشته شد: «افراد پیشنهادی برای عضویت در فرهنگستان‌ها به معرفی اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی و یا خود فرهنگستان مربوط و تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی براساس ضوابط و معیارهای علمی مصوب انتخاب می‌شوند.»

همین امر باعث شد تا تنها دو هفته قبل از جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی، علی معلم دامغانی که او را همگان به عنوان یک شاعر برای عضویت در فرهنگستان ادب و زبان فارسی مناسب می دیدند، به عضویت فرهنگستان هنر درآید. ضمن آنکه در روز عزل میرحسین موسوی، سه عضو پیوسته دیگر با این قانون جدید توسط احمدی نژاد و شورای عالی انقلاب فرهنگی به مجموعه اعضای پیوسته فرهنگستان اضافه شدند.

مهدی کلهر، مشاور احمدی نژاد، جهانگیر الماسی بازیگر، مجتبی رحماندوست، نویسنده و مشاور دیگر احمدی نژاد در آن روز به این مجموعه اضافه شدند.

در روز نخست دی ۱۳۸۸، احمدی نژاد برای شرکت در جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی ، سفر استانی خود به فارس را نیمه تمام گذاشت و به تهران برگشت. موسوی را عزل و معلم دامغانی را جای اون نشاند.

این تصمیم هم به علت دومین تغییر مهم در اساسنامه فرهنگستان رخ داد، جایی که ماده ۸ اساسنامه فرهنگستان هنر در‌باره انتخاب رئیس فرهنگستان‌ها می گوید: «رئیس فرهنگستان از میان سه نفر از صاحب‌نظران برجسته کشور به پیشنهاد مجمع عمومی و حکم ریاست عالیه فرهنگستان (رئیس‌جمهور) برای ۴ سال منصوب می‌شود و انتخاب مجدد وی بلامانع است.»

این ماده در مصوبه ای که احمدی نژاد در ۱۶ آبان ۱۳۸۸ در جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی آن را تغییر داد به این صورت درآمد: «رئیس فرهنگستان از میان اعضای فرهنگستان، به پیشنهاد رئیس‌جمهور و تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی و با حکم وی برای یک دوره چهارساله انتخاب می‌شود.»

به این ترتیب رئیس فرهنگستان که تا آن زمان به پیشنهاد اعضای پیوسته انتخاب می‌شد از آن پس توسط شخص رئیس‌جمهور انتخاب شد.

در آن زمان سیدمحمد بهشتی نسبت به این مصوبه موضع گرفت و گفت: «این مصوبه مصداق بارز تقابل فرهنگ دولتی و دولت غیرفرهنگی است.»

دوران علی معلم؛ رکود همراه با سکوت

بلافاصله بعد از این عزل، استعفاها شروع شد. محمدمهدی حیدریان، معاون هنری فرهنگستان و بهمن نامورمطلق، دبیر این نهاد فرهنگی استعفا دادن و برخی نیز از همکاری با فرهنگستان دست کشیدند.

علی معلم دامغانی هم با وجود اینکه در ابتدا اینطور نشان می داد که از این تصمیم ناراضی است اما به فرهنگستان رفت و تغییرات را شروع کرد. برخی مدیران میرحسین موسوی که تا آن زمان استعفا نداده بودند توسط معلم برکنار شدند. حسن بلخاری و محسن زارع از جمله آنها بودند.

جمعی از اعضای فرهنگستان هنر

جمعی از اعضای فرهنگستان هنر

بسیاری معتقدند این چهارسال، فرهنگستان بیشتر شبیه یک فرهنگسرای کوچک اداره شد و همراه با رکود بود.

در این چهارسال معلم با عارضه مغزی هم دست و پنجه نرم می کرد و چندین بار کار او به بیمارستان نیز کشیده شد که آخرین مورد آن تیر ۱۳۹۲ بود. به نظر می رسد مریضی، حضور او در فرهنگستان را نیز کم رنگ کرده بود.

سایت کلمه که نزدیک به میرحسین موسوی است، در گزارشی که چند روز پیش منتشر کرد به برخی اقدامات معلم در این چهار سال اشاره کرد که از جمله آنها می توان به تعلیق تمام برنامه های منظم بین المللی مانند دو سالانه های عکس و پوستر، کاریکاتور، خوشنویسی و… و همچنین تمام همایش های علمی و پژوهشی بین المللی در کنار همایش های ملی سراسری مانند مکتب اصفهان، مکتب شیراز به دلیل اینکه علی معلم اعتقادی به هیچ گونه از این فعالیت ها نداشت، اشاره کرد. گرچه در بررسی شرق پارسی مشخص شد که دوسالانه کاریکاتور در اردیبهشت ماه ۱۳۹۲ برگزار شده است.

از سوی دیگر در این گزارش آمده است که پنج مجله تخصصی فرهنگستان از انتشار بازماند و علی معلم در سخنی گفته بود: «خمیر کردن مجلات منتشره بهتر از انتشار آنهاست.»

همچنین با استناد به این گزارش، در این مدت گروه های تخصصی فرهنگستان تعطیل شدند. مرکز فرهنگی و هنری آسمان در زعفرانیه با عنوان تغییر کاربری تخریب شد. قراردادهای میلیاردی پژوهشی بدون برنامه مطالعاتی بسته شد.

روزنامه اعتماد نیز، در ۱۴ شهریور ۱۳۹۰ نامه ای از کارمندان فرهنگستان هنر خطاب به مدیریت منتشر کرد که در آن، این افراد به شدت از عملکرد معلم انتقاد کرده بودند.

در بخشی از این نامه آمده بود: «رخوت، افسردگی و باند بازی‌های پی در پی، جابه‌جایی‌های نابجا و سوء مدیریت، چنان بر این فرهنگستان تاخت که فرهنگستان هنر مانند نیستانی گرفتار در آتش قدرت به خاکستر افسوس تبدیل شد. عدم استفاده شما از لیاقت و توانایی مدیران و مسوولانی چون دکتر نامور مطلق، دکتر بلخاری، دکتر شریف‌زاده، دکتر کیانی، کیاسری، دکتر رضایی، مهندس یارزاده و آیینه سایه رخوت در این فرهنگستان را هر روز بیشتر و بیشتر گستراند. ما پول بیت‌المال را بر سر سفره خانوادهایمان می‌بریم و نمی‌توانیم شاهد این ظلم‌ها در حق‌الناس باشیم.»

به نظر می رسد، در ماه های اخیر فعالیت فرهنگستان کمی رونق گرفته است به طوریکه بزرگداشت داریوش مهرجویی کارگردان ایرانی و عضو پیوسته فرهنگستان، مهر ماه برگزار شد یا دیدار معلم با هیئتی از کشور افغانستان در همین ایام برگزار شد.

حال چهارسال از ریاست معلم بر فرهنگستان هنر می گذرد. قطعا اگر تصمیم دولت یازدهم با توجه به سیاست های فرهنگی و هنری آن مغایر با آنچه که در این چهارسال بر فرهنگستان گذشت باشد، معلم بختی برای ماندن در این نهاد بزرگ فرهنگی نخواهد داشت و روحانی در مسیر حساس انتخاب فردی مناسب برای این فرهنگستان قرار می گیرد.

اما شاید مهمترین علت حساسیت این انتخاب در حصر بودن معمار اصلی فرهنگستان یعنی میرحسین موسوی باشد که از جمله میراث داران این نهاد است. موسوی یازده سال ریاست این نهاد را برعهده داشت. بخشی از رای دهندگان به روحانی که به امید شکستن حصرها و زندان ها او را به ریاست جمهوری برگزیدند، نیم نگاهی هم به انتخاب او در فرهنگستان هنر خواهند داشت .