حسن روحانی، رئیس جمهور ایران – عکس از شرق پارسی

ضرب الاجل ١٠٠ روزه حسن روحانى رئیس جمهور ایران براى حل بعضى از مشکلات کشور رو به پایان است. با توجه به عملکرد دولت روحانى در این مدت، به نظر مى رسد که گام اول و اساسى دولت وى براى حل این مشکلات ، رفع نگرانى هاى جامعه جهانى از فعالیت هاى هسته اى ایران و متعاقب آن رفع تحریم ها بوده است.

تغییر تیم مذاکره کننده هسته اى و سپردن این امر به وزارت امور خارجه، تغییر لحن مقام هاى ایرانى در قبال مسئله هسته اى و رابطه با آمریکا و تمایل ایران براى رفع تنش با کشورهاى منطقه نشان از عزم دولت روحانى براى باز کردن درهایى دارد که سالها به علت بى اعتمادى بسته بود.

اما سوال اینست که دولت روحانى تا چه حد در حل بن بست هسته ای و رفع شبهه از برنامه هسته ای ایران موفق بوده است؟

عده ای به یافتن راه حلی برای مسئله هسته ای ایران توسط دولت روحانی خوشبین هستند و آن را پیش درامد گامها و موفقیت های بعدی در زمینه سیاست خارجی می دانند اما در مقابل برخی به این مذاکرات به دیده تردید نگاه می کنند.

دکتر احمد نقیب زاده استاد علوم سیاسى دانشگاه تهران معتقد است: “جو متشنجى که تا پیش از این بر مذاکرات هسته اى حاکم بود در حال حاضر از بین رفته است و امید به همکارى افزایش یافته است که این خود یک دستاورد بزرگ است که طى این مدت کوتاه، دولت روحانى کسب کرده است.”

نقیب زاده در گفت و گو با شرق پارسى افزود: “دولت روحانى تمام هم و غم خود را روى سیاست خارجى گذاشته است و اگر غربى ها و رقیبان منطقه اى ایران سنگ اندازى نکنند، راه براى مذاکرات آینده باز خواهد بود.”

این استاد علوم سیاسى معتقد است ایران در حال حاضر در موقعیتی قوى قرار دارد. وى می گوید: “ایران مثل سابق نگران نیست. از نظر نظامى خیلى قدرتمند است. از نظر اجتماعى و سیاسى هم ثبات خوبى را تجربه کرده است.به این دلیل با اعتماد به نفس بیشترى وارد مذاکرات شده است و اگر غربى ها خواسته هاى غیر منطقى نداشته باشند، مذاکرات کاملا به نتیجه خواهد رسید.”

از دکتر نقیب زاده در خصوص موانع داخلى پرسیدیم. وى پاسخ داد: “کسى نمى تواند چیزى خلاف سخنان رهبر ایران بگوید. این سر و صداها هم جزیى از دیپلماسى است که اگر شما در آمریکا مخالف دارید ما هم در ایران مخالف داریم. روزى که رهبر ایران موافقت خود را اعلام کند بقیه سرو صداها برطرف مى شود.”

دکتر رضا تقى زاده کارشناس امور بین الملل بر خلاف دکتر نقیب زاده معتقد است که دولت روحانى مانند دولت قبلى در زمینه هسته اى فقط در حال چانه زنى است و مانند آن عمل مى کند.

تقى زاده در گفت و گو با شرق پارسى گفت: “حسن روحانی حل مشکلات اقتصادی ایران را در گرو حل مسایل سیاست خارجی و حل مسایل سیاست خارجی را در گرو گشودن بن بست اتمی قرار داده است. در حالی که از زمان آغاز مذاکرات، ایران دقیقا شبیه به دولت قبلی در حال چانه زنی است. اگر ایران واقعا قصد گشودن این بن بست را داشت پیشنهادهای روشنى ارائه مى کرد.”

تقى زاده موانع سر راه پیشرفت این مذاکرات را این چنین تشریح می کند: “دولت روحانی از داخل با مشکلاتی روبرو است و نمی تواند از برنامه اتمی کنونی که دارد دست بکشد. از طرفی دولت امریکا هم با مشکلات خاص خود روبرو است و نمی تواند امتیازی را که شاید جمهوری اسلامی طلب می کند بپردازد، به این دلیل دو طرف به دادن وعده های شیرین به هم قناعت کرده و از پیشرفت نسبی مذاکرات یاد می کنند.”

با وجود چنین موانع و چالش هایی برخی معتقدند سخنرانى حسن روحانى در نشست سالانه مجمع عمومى سازمان ملل متحد، گفت و گوى تلفنى وى با باراک اوباما رییس جمهورى آمریکا، دیدار وزیر خارجه ایران با وزراى خارجه گروه ١+۵ در نیویورک و گفت و گوى دوجانبه محمد جواد ظریف با جان کرى وزیر خارجه آمریکا حاصل سفر روحانى و تیم سیاست خارجى ایران به نیویورک بود.

در دو دور مذاکرات هسته ای که دولت روحانی با گروه ۱+۵ داشت نیز شاهد تلاش ایران برای حل مساله هسته ای بودیم. سفر غیر منتظره وزرای خارجه آمریکا، انگلیس، فرانسه، روسیه وآلمان به ژنو در دور دوم مذاکرات هسته ای دولت روحانی نشان از اهمیت این دور از مذاکرات داشت. دور بعدی مذاکرات در ۲۰ نوامبر برگزار خواهد شد.

اگر چه برخى معتقدند تلاش ایران برای حل مساله هسته ای فشار تحریم ها است و به مذاکرات هسته ای خوشبین نیستند.

رضاتقى زاده با اشاره به ضرر و زیان ادامه تحریم ها بر اقتصاد ایران در این باره مى گوید: “زیانی که روزانه اقتصاد ملی ایران در نتیجه ادامه وضع موجود متحمل می شود به مراتب بیشتر از امتیازاتی است که دولت می تواند در نتیجه ادامه چانه زنی ها از کشورهای غربی بگیرد. ایران در نتیجه ادامه وضع موجود روزانه ۵۰۰ میلیون دلار زیان تحمل تحریم های یک جانبه را می پردازد. از نظر سیاسی هم ایران نمی تواند امتیاز خاصی پشت میز مذاکره از گروه ۱+۵ بگیرد که با وضع موجودش بتواند توازنی برقرار کند.”

این تحلیل گر مسایل سیاست داخلى و خارجى ایران ضمن یاد آورى این مساله که روحانی و دولت وی قصد گشودن این بن بست و پیدا کردن یک راه حل را داشتند در همین حال مى افزاید: “آنها راه حل را از دست داده اند و در یک دایره بسته در حال حرکت هستند و در صورت ادامه دیدگاه های موجود این مذاکرات محکوم به شکست است اگرچه از اعلام شکست خودداری کنند.”

اما صادق زیبا کلام استاد علوم سیاسى دانشگاه تهران معتقد است که شکسته شدن طلسم هسته اى ایران، گام هاى بعدى در زمینه سیاست خارجى را در پى خواهد داشت.

وى در گفت و گو با شرق پارسى در خصوص دستاورد دولت روحانى در زمینه سیاست خارجى طى مدت ١٠٠ روز گفت: “عصاره و نقطه عطف اقدامات روحانى در زمینه سیاست خارجى ، مذاکراتى است که درزمینه هسته ای در جریان است. اگر آقاى روحانى بتواند طلسم بن بست هسته اى را مقدارى بشکند و بتواند به یک توافق اولیه با اروپایى ها در زمینه فعالیت هاى هسته اى ایران برسد، گام هاى بعدى در زمینه سیاست خارجى در راه خواهد بود.اما اگر به هر دلیلى نتواند که طلسم مذاکرات هسته اى با گروه ١+۵ را بشکند بعید است که ایشان در تنش زدایى با غرب و با آمریکا و اساسا تغییر جهت سیاست خارجى که طى هشت سال حکومت اصولگرایان حاکم بود، موفق باشد.”

به عقیده دکتر زیبا کلام همه چیز بستگى به تلاش هاى آقاى روحانى براى خروج ایران از بن بست هسته اى دارد.

از طرف دیگر و خارج از مساله هسته ای وهمزمان با روى کار آمدن دولت حسن روحانى پیش بینی هایى مبنى بر بهبود روابط ایران با کشورهاى عرب منطقه به ویژه عربستان سعودى می شد اما بعد از گذشت سه ماه هنوز تحرک جدى از دو طرف دیده نشده است.

اما با وجود اراده دولت حسن روحانی برای بهبود روابط ریاض- تهران چه موانعى بر سر راه بهبود روابط ایران و عربستان وجود دارد که طى سه ماه گذشته تحول چشمگیرى در این خصوص انجام نشده است؟

علیرضا نورى زاده مدیر مرکز مطالعات ایران و عرب در لندن ضمن اشاره به اختلافات به وجود آمده میان دو کشور مى گوید: “تعارضى که در روابط ایران و عربستان سعودى در ماجراى سوریه ، عراق و لبنان وجود دارد، آنقدر بین دو کشور فاصله ایجاد کرده که پر کردن این فاصله نیاز به زمان دارد. حسن روحانى و همراهانش از جمله محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه و مرتضى سرمدى قائم مقام وى از کسانى هستند که به تمایل براى نزدیکى به عربستان مشهور هستند.”

در مجموع به نظر مى رسد دولت روحانى در زمان محدود ١٠٠ روز، در زمینه سیاست خارجى و حل بحران هسته اى موفق عمل کرده است. اگرچه تحریم ها کماکان اعمال مى شود اما در این مدت از اعمال تحریم هاى جدید اجتناب شده است. تابوى مذاکره با آمریکا نیز تا حدودی شکسته شده است. رابطه با بریتانیا که در اکتبر ٢٠١١ قطع شده بود نیز با توافق طرفین براى تعیین کاردار غیر مقیم رو به بهبودى است. در حال حاضر باید منتظر بود و دید که آیا از مذاکرات هسته ای ایران با غرب نتیجه ای حاصل می شود یا خیر.