نمایی از کارخانه ذوب آهن اصفهان
صدای انقلاب صنعتی دیر به ایران رسید. با اینکه ایران در قرون واعصار گذشته از جهت آشنایی با نحوه به دست آوردن آهن و فولاد همسطح و همتراز دیگر جوامع و تمدن‌های بزرگ بود، اما در سه قرن اخیر با وقوع انقلاب صنعتی در غرب و به لحاظ افزایش سرعت تحولات در زمینه فنآوری تولید فولاد در کشورهای صنعتی و نیاز روزافزون به محصولات فولادی، ایران در زمره وارد کنندگان محصولات فلزی قرار گرفت. ازاینرو ایجاد یک کارخانه ذوب آهن، که مادر صنایع محسوب می‌شود، به عنوان یک آرمان ملی از دوره قاجار مطرح بود اما در اجرا همواره با موانع متعددی روبه رو شد.
رضا شاه در اواخر دوره حاکمیتش تلاش کرد با کمک آلمانها به ساخت کارخانه ذوب آهن اقدام کند اما وقوع جنگ جهانی دوم و تحولات بعدی در ایران و جهان باعث ناکامی این تلاش شد تا اینکه سرانجام در ۲۳ دی ماه سال۱۳۴۴ در چهارچوب قرارداد همکاری‌های فنی و اقتصادی بین دولت‌های ایران و شوروی سابق، که به تصویب مجلس رسید، و درمیانه جنگ سرد بین غرب و شرق، احداث کارخانه ذوب آهن استان اصفهان مورد توافق قرار گرفت.
“شرکت سهامی ذوب آهن اصفهان” تا سال ١۳٩١ شرکتی دولتی محسوب می شد تا اینکه در اسفندماه این سال در اجرای واگذاری های ذیل قانون سیاست های ابلاغی اصل ۴۴، بیشتر سهام این شرکت در بازار دوم فرابورس عرضه شد.
هم اکنون ارزش سرمایه “شرکت سهامی ذوب آهن اصفهان”، به قیمت روز سهام این شرکت در بورس حدود ۳٢٠٠ میلیارد تومان است، و بنا به گفته مدیر سرمایه‌گذاری این شرکت، پیش بینی شده که شرکت ذوب آهن اصفهان درسال جاری از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها افزایش ١٠٠ درصدی سرمایه داشته باشد و از این طریق بتواند نزدیک به ۵٠٠ میلیارد تومان زیان انباشته شرکت را پوشش دهد.
دیگر کارخانه بزرگ فولاد ایران، شرکت فولاد مبارکه است که درتاریخ چهارم مهرماه ١۳۷٠ اولین کوره قوص الکتریکی واحد فولاد سازی خود را راه اندازی کرد.
مدیرعامل شرکت فولاد مبارکه اصفهان میزان فروش این شرکت در سال ١٣۹١ را حدود ۷٠٠٠ میلیارد تومان اعلام کرده و گفته است که این شرکت برای سال جاری فروش حدود ۹٠٠٠ میلیارد تومان را برنامه‌ریزی کرده‌است. وی میزان سود این شرکت در سال ١٣۹١ را حدود دو هزار میلیارد تومان اعلام کرده است.
شرکت فولاد مبارکه اصفهان هم در اسفندماه سال ١٣٨۶ وارد بازار سهام شد. به گفته پایگاه اطلاع رسانی امور سهام و مجامع این شرکت (http://www.foolad.co.ir/Default.aspx?tabid=151) عمده سهامداران کنونی آن عبارتند از : شرکت های سرمایه گذاری استانی ( مرتبط با واگذاری سهام عدالت ) با ۳٠٫١٩ درصد سهم، سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران با ٢٠ درصد سهم، شرکت سرمایه گذاری مهر اقتصاد ایرانیان با ١٠٫۳۴ درصد سهم، و شرکت سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی با ٩٫۴٢ درصد سهم.
هرچند برپایه سیاست های ابلاغی اصل ۴۴ باید سهام این شرکت به بخش خصوصی واگذار می شد تا همگام با واگذاری مالکیت، اداره و مدیریت این شرکت نیز بدست بخش خصوصی انتقال یابد و اسباب کارآیی اقتصادی را فراهم آورد اما دراجرا ملاحظه می شود که واگذاری سهام این شرکت بگونه ای انجام گرفته که نزدیک به ۷٠ درصد سهام این شرکت در اختیار شرکت های دولتی و شبه دولتی است و درنتیجه اداره و مدیریت این شرکت همچنان دولتی مانده و مدیرعامل آن از سوی دولت تعیین می شود.
دولتی بودن این شرکت دسترسی به صورتحسابهای سالانه مالی آنرا به لحاظ هزینه – درآمد با دشواری مواجه کرده است و از اینرو نمی توان در مورد میزان سرمایه گذاری های انجام شده و بازده آنها به ارزیابی پرداخت، اما این روشن است که انجام طرح های توسعه این شرکت عمدتا از طریق منابع داخلی (سود) و در صورت کمبود کمک دولت تامین شده است.
برپایه آخرین اطلاعاتی که معاون اقتصادی و مالی فولاد مبارکه اصفهان بیان داشته قرار است امسال با افزایش یک هزار و ٢٠ میلیارد تومانی سرمایه فعلی، میزان سرمایه شرکت فولاد مبارکه اصفهان با رشد ۴٠ درصدی به ۳۶٠٠میلیارد تومان افزایش یابد. این افزایش سرمایه از محل سود انباشته و آورده نقدی و مطالبات حال شده سهامداران بوده است و قرار است وجوه حاصل از آن برای اصلاح ساختار سرمایه شرکت و نیز طرح های توسعه ای نظیر نورد گرم ٢ و فولاد هرمزگان سرمایه گذاری شود. شرکت و نیز طرح های توسعه ای نظیر نورد گرم ٢ و فولاد هرمزگان سرمایه گذاری شود.
به رغم سرمایه گذاری های انجام شده برای تولید آهن و فولاد در ایران توسط بخش دولتی و خصوصی بنظر می رسد هنوز «ایران در عصر صنعتی» گرفتار و عقب مانده است چرا که به گفته نایب رییس انجمن فولاد در سال گذشته ١۴ میلیون تن فولاد خام در کشور تولید شده، که ۵٫۳ میلیون تن آن توسط بخش خصوصی بوده است، و این در حالی است که ظرفیت ایجاد شده برای تولید فولاد در کشور ١۷٫۵ میلیون تن بوده است، و به این ترتیب ۳٫۵ میلیون تن ظرفیت خالی وجود داشته که عوامل مختلف از جمله عدم تخصیص ارز و مشکل تامین مواد اولیه باعث عدم بهره برداری از این ظرفیت بوده اند.
درعین حال نیاز ایران به محصولات فولادی در سال گذشته بالغ بر ٢١٫۵ میلیون تن بوده است، و از اینرو دراین سال حدود ۷ میلیون تن محصولات فولادی به قیمت حدود ۵ میلیارد دلار وارد کشور شده است، و این در حالی است که صادرات سنگ آهن ایران در سال گذشته بالغ بر ۲۵ میلیون تن و به ارزش ۳ میلیارد دلار بوده است.
صادرات میلیون‌ها تن سنگ آهن و آهن اسفنجی از ایران در حالی است که به علت توسعه نیافتن ظرفیت فولاد کشور برای نیازهای داخلی، ایران یکی از بزرگترین واردکننده های فولاد در جهان بوده، و بازار فولاد ایران به صورت چشمگیری وابسته به واردات است، به طوری که در سالهای گذشته سالانه حدود ۷ تا ۱۰ میلیون تن فولاد وارد کشور شده است؛ اما این رقم در سال گذشته به خاطر خودداری برخی شرکت‌های بزرگ فولادسازی برای ادامه تجارت با ایران کاهش چشمگیر داشته، و این موضوع به موجی از گرانی فولاد در ایران دامن زده است. برنامه توسعه تولید محصولات فولادی در کشور برای ساخت ٨ کارخانه جدید و طرح های توسعه کارخانه های موجود مشروط به تامین سرمایه آنهاست.
برپایه سند چشم انداز توسعه بیست ساله پیش بینی شده که ایران در سال ١۴٠۴ به ظرفیت تولیدی ۴٠ میلیون تن محصولات فولادی دست یابد، اما دستیابی به این هدف با توجه به تجربه هشت سال گذشته و روند جاری بعید بنظر می رسد مگر اینکه تحولی اساسی در اداره اقتصاد ایران به وجود آید تا اسباب تامین سرمایه لازم برای سرمایه گذاری در طرح های توسعه صنعت فولادسازی فراهم و هدف یادشده امکان تحقق یابد.
