عکس از تسنیم

عکس از تسنیم

برخلاف نفت، چالش گازی ایران که این کشور را در بن بستی ژئوپولتیک برای صادرات گاز قرار داده مسئله جدیدی نیست. به لحاظ فنی، ذخایر عظیم گازی ایران، از بازارهای مصرفی جهان دور است.

به علاوه مصرف کنندگان اصلی گاز در سمت مرکزی و شرقی جهان، هر یک به عللی نمی توانند گاز ایران را مصرف کنند.

در اروپا، روسیه ایران را رقیب جدی خود می داند و در صورت تمایل بیشتر و واقعی تهران به صادرات گاز به این قاره، احتمالا حاضر است به روشهای خاص خود که چندان هم تا کنون صلح طلبانه نبوده اند؛ در برابر ایران بایستد.

راه صادرات گاز به چین ناهموار است و نا امن، در همه نیم قرن گذشته چنین بوده و احتمالا تا دهه های پیش رو چنین خواهد ماند.

در شبه قاره هند به عنوان بهترین گزینه به لحاظ اقتصادی برای خرید انبوه گاز ایران، رقابت های ژئوپولتیک و روابط فوق العاده متشنج میان اسلام آباد و دهلی نو در دو دهه گذشته، مانع تحقق اهداف خط لوله صلح بوده و احتمالا در آینده هم امکان توافق سه جانبه بسیار پر هزینه است و به نظر نمی رسد در چشم انداز پیش رو، تغییر عمده ای در هزینه های آن به وجود آید.

بنابراین دست کم از نظر امکان صادرات گاز به صورت انبوه، به نظر می رسد ایران در یک بن بست فنی – ژئوپولتیک تاریخی گرفتار است.

همین بن بست بود که در اوایل دهه ۱۹۶۰ میلادی رژیم شاه را به مسکو یعنی دشمن دیرینه اش نزدیک کرد و موجب شد ایران طی توافقی تاریخی و به ازای احداث خط لوله انتقال گاز ایران به مناطق جنوبی اتحاد جماهیر شوروی سابق، برای نخستین بار به آرزوهای صنعتی دیرینه خود از جمله صنایع سنگین شامل ذوب آهن و کارخانه های ماشین سازی برسد.

با پیروزی انقلاب ایران در فوریه ۱۹۷۹ میلادی، این خط لوله نیز از کار افتاد و ادامه استراتژی دیگر شاه در تبدیل گاز به برق، انواع فلزات و سایر فرآورده های صنعتی در دستورکار قرار گرفت تا بتواند به ایران امکان دهد که به جای صدور پرهزینه، این گاز در شبکه خانگی به مصرف برسد. مصارف خانگی بعضا تا ۸۰ درصد کل مصرف گاز ایران را تشکیل می دهد.

تجلی بسیار مهم دیگر این راهبرد، راه اندازی پروژه های گازی موسوم به پارس جنوبی در جنوب ایران و نزدیک به منابع گازی عظیم کشور بود که از نیمه دهه ۱۹۹۰ میلادی آغاز شد و پس از وقفه ای چند ساله در دولت محمود احمدی نژاد، در تمام دو دهه اخیر دهها میلیارد دلار سرمایه داخلی و خارجی را جذب کرد تا ایران را به جای صادرات گاز به تولید کننده و صادر کننده محصولات پتروشیمی با تولید سالانه بیش از ۴۰ میلیون تن تبدیل کند.

این بزرگترین طرح صنعتی تاریخ ایران که اکنون تازه در نیمه راه است به نوبه خود واکنشی در برابر بن بست گازی انرژی در ایران بود.

در این میان متوسط مصرف گاز خانگی در ایران به ۶ برابر متوسط مصرف اروپا (۳۰ متر مکعب گاز در سال) رسیده است. در حال حاضر مصرف داخلی گاز در ایران به روزانه ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیون متر مکعب می رسد که از مجموع کل صادرات گاز روسیه به اروپا بیشتر است.

همچنین به موجب فقدان سرمایه گذاری در سال های اخیر برآورد می شود که سالانه تا ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز در محل تولید هدر می رود. این در حالی است که یگانه خط لوله انتقال گاز ایران به ترکیه، تا کنون نتوانسته است بیش از ۲۵ میلیارد متر مکعب گاز در سال یعنی روزانه کمتر از ۷۰ میلیون متر مکعب را صادر کند.

دولت حسن روحانی وعده داده است که تا سال ۲۰۱۷ میلادی بین ۸۰ تا ۱۰۰ میلیون متر مکعب به تولید روزانه گاز از پارس جنوبی اضافه کند که در صورت تداوم سیاست های کنونی قیمت گذاری، تماما به رشد مصرف داخلی اختصاص خواهد یافت.

بدین ترتیب و در حالی که بنا به علل سیاسی – اجتماعی، دولت ایران نمی تواند قیمت مصرفی را با سرعتی بیش از نرخ تورم افزایش دهد، چشم انداز کنونی مصرف و تولید گاز در ایران جای چندانی را برای پیش بینی رشد صادرات گاز به صورتی قابل اتکا برای مصرف کنندگان غربی باقی نمی گذارد.

در کمتر از دو دهه ای که از شروع صادرات گاز ایران به ترکیه می گذرد، قطع مکرر صادرات به علل فنی یا نیاز به مصرف داخلی در زمستان ها، حتی ترکیه را از وابستگی موثر به گاز وارداتی به کلی منصرف کرده است.

به نظر می رسد طرح پیشنهادی ایران برای صادرات گاز به اروپا بیشتر بازتابی از تلاش تهران برای احیای موقعیت سیاسی تضعیف شده خود در سطح بین المللی بر اثر مناقشه هسته ای با غرب به ویژه در سایه بحران فزاینده اوکراین بوده است تا انعکاس اراده واقعی برای افزایش صادرات گاز به اروپا از طریق ترکیه.

با طرح این پیشنهاد تهران می کوشد تا به تقویت سیاست دولت حسن روحانی در برقراری موازنه بیشتر بین بلوک غرب از یک سو و روسیه از سوی دیگر بپردازد و از این راه بر نگرش اروپا و ایالات متحده به مسئله هسته ای ایران اثر بگذارد. در دنیای واقعیت، صادرات گاز ایران به اروپا به اندازه ای موثر و قابل اعتنا، دست کم در کوتاه مدت یا میان مدت عملی نخواهد بود.