صادرات
صادرات محور توسعه، شعاری است که دولتمردان ایران از ابتدای انقلاب همواره بیان کرده اند؛ شعاری که بنا به گفته بسیاری از کارشناسان برای رسیدن به آن هزینه های بسیاری پرداخته شد. شاید بیشترین اقدامات در راستای افزایش توان صادرات غیر نقتی در دوره ریاست جمهوری سید محمد خاتمی صورت گرفت، در آن مقطع زمانی، فرش قرمز برای کالاهای ایرانی در بسیای از کشور ها پهن شد به طوری که ایران و ایرانی می توانستند بدون کوچکترین مشکلی تولیدات خود را روانه بازارهای هدف کنند.
دیری نپایید که با آمدن دولت محمود احمدی نژاد و نحوه گفتار وی در صحنه بین المللی، آن فرش قرمز جمع شد و موانع بسیاری بر سر راه توسعه صادرات غیر نفتی ایران قرار گرفت. هر چند مقامات جمهوری اسلامی ایران بارها اعلام کردند که در زمان حکومت محمدرضا شاه پهلوی میزان صادرات ایران اندک بود و اکنون رقم چند میلیاردی جایگزین آن شده است.
اما باید این سوال را مطرح کرد که رشد کنونی تجارت در ایران نسبت به رشد تجارت جهانی چند درصد است و آیا ایران جایگاه قابل قبولی را در صحنه تجارت جهانی به خود اختصاص داده است؟
کیومرث فتح‌اله کرمانشاهی، معاون کل سازمان توسعه تجارت ایران، بیش از ۳۰ سال در حوزه صادارت غیر نفتی مشغول به فعالیت بوده و با رییس جمهوری های متعددی کار کرده است. وی در دوران ریاست جمهوری احمدی‌نژاد بارها از رشد صادرات غیر نفتی ایران خبر داد، خبرهایی که برای حامیان دولت خوشنود کننده و از نظر مخالفان غیر واقعی بود.
کرمانشاهی در مصاحبه با شرق پارسی-عکس از شیوا شیبانی
اما اکنون وی شرایط کنونی اقتصاد ایران را “ویژه” می داند. کرمانشاهی در این باره به خبرنگار شرق پارسی گفت: “به علت سیاست های دولت های غربی علیه ایران دیگر نمی توان به آسانی با کشور های هدف به تجارت پرداخت. امروز، ایران در شرایط ویژه تجاری قرار دارد و ما به عنوان مسئولین اجرایی در امور صادرات اعتقادمان بر این است که باید با مدیریت واردات و نگاه حمایت از تولید داخل، کالایی تولید کنیم که قابلیت صادرات داشته باشد؛ به بیان دیگر باید بگویم که ایران، امروز به دنبال تولید محصولات صادرات محور است به گونه ای که هم قیمت و هم کیفیت آن مشتری را جذب و دیگر رقیبان را از گردونه رقابت خارج کند.”
این مقام مسئول به آماری اشاره کرد که پیشینه آن به بیش از ۳۴ سال پیش یعنی زمان حکومت پهلوی باز می گردد. وی در این زمینه گفت: “به دلیل اقتصاد تک محصولی در سال های پیش از ۱۳۵۷ رقم واردات کالا به ایران ۱۴ میلیارد دلار و میزان صادارت غیر نفتی ایران ۳۰۰ میلیون دلار بود. اگر بخواهیم نگاهی عمیق به این میزان صادرات داشته باشیم باید بگوییم که فرش، پسته، زعفران و تنها چند قلم دیگر از کالا های سنتی سبد کالایی صادرات ایران بشمار می آمدند.”
وی در همین حال گفت: “در سال ۱۳۹۱ و با گذشت بیش از ۳۰ سال به علت فعال سازی بسیاری از واحد های تولیدی و ایجاد ارتباط میان دانشگاه و صنعت میزان صادرات غیر نفتی ایران، ۴۱ میلیارد دلار و میزان واردات بالغ بر ۵۳ میلیارد دلار بود. همچنین باید توجه داشت که عمده ترین شرکای تجاری ایران در امر صادرات کشور هایی نظیر عراق، چین، امارات متحده عربی، افغانستان، هند، ترکیه، کره و ترکمنستان و در واردات امارات متحده عربی، چین، کره، ترکیه، سوئیس، آلمان، هند، هلند و روسیه هستند.”
کرمانشاهی در پاسخ به این پرسش که چه کالا هایی به کشور هایی نظیر چین، کره و هند ارسال می شود و در قبال آن چه کالاهایی به داخل وارد می شود، گفت: “عمده کالاهایی که به این کشور ها صادر می شود مواد خام است، چه معدنی و چه غیر معدنی. البته ما می دانیم که باید از خام فروشی فاصله بگیریم و بتوانیم محصولات حاصل از تولید داخل را به این کشور ها صادر کنیم همانطور که آنان در طی این سالها به ایران همه نوع کالا از مواد اولیه گرفته تا لوکس و مصرفی وارد کرده اند.”
وی تاکید کرد که “ایران در این سالها تهدید ها را به فرصت تبدیل کرده است و همچنین توانسته است بعد از سالها صادرات غیرنفتی ایران را شکوفا سازد. هم اکنون نیز ایران با بیش از ۱۵۰ کشور جهان همکاری تجاری دارد و بسیاری از آنان در شرایط تحریم نیز به فعالیت های خود با ایران ادامه داده اند.”
معاون کل سازمان توسعه تجارت ایران در ادامه به اهداف مد نظر دولت در برنامه پنج ساله اشاره کرد و گفت: “براساس برنامه ریزی های انجام گرفته میزان صادرات غیر نفتی ایران باید در سال ۱۳۹۲ بالغ بر ۴۱ میلیارد دلار برای صادرات کالا و ۱۸ میلیارد دلار برای صادرات خدمات باشد که مجموع آن ۵۹ میلیارد دلار است بنابراین اگر این اتفاق رخ دهد ایران به خواسته مد نظر خود یعنی یکسان کردن میزان صادرات با واردات دست پیدا می کند.”
کرمانشاهی در این میان اذعان می کند که آمار موجود در پنج ماه سال جاری حجم تجاری ایران کاهش داشته است و می گوید: “باید بگویم که متاسفانه در ۵ ماه سال جاری میزان صادرات غیر نفتی به واردات نزدیک شده است بطوریکه در واردات کالاهای مواد اولیه و خام که پیش نیاز تولید و صادرات است ۲۶ درصد و در امر صادرات نیز با ۸ درصد کاهش مواجه شده ایم که برای آینده تجارت ایران نگران کننده است. براساس آمار اعلام شده نیز هم اکنون سهم ایران در تجارت جهانی کمتر از یک در صد است.”
پس از شنیدن گفته‌های کرمانشاهی به همراه یکی از همکارانش راهی دفتر شخصی شدیم که در دوران نخست وزیری میر حسن موسوی به عنوان سرپرست وزارت بازرگانی منصوب شد. مجتبی خسروتاج سالها در حوزه تجارت حضور فعال داشت تا جایی که در دوران وزارت بازرگانی محمد شریعتمداری به عنوان رییس سازمان توسعه تجارت ایران منصوب اما در زمان وزارت مسعود میر کاظمی به علت مسائل سیاسی برکنار شد. خسروتاج اکنون به عنوان یک فعال بخش خصوصی به فعالیت های خود ادامه می دهد هرچند که رفیق چندین ساله اش کسی که با هم در این شرکت خصوصی همکار بوده اند بر کرسی وزارت صنعت معدن و تجارت دولت یازدهم تکیه زده است.
خسرو تاج در مصاحبه با شرق پارسی- عکس از شیوا شیبانی
وی در ابتدا به در دوران جنگ تحمیلی و نقش صادرات در تامین ارز برای خرید کالا های اساسی اشاره کرد و گفت: «در آن روزها هدف، تامین نیاز و رفع مایحتاج روزانه مردم بود البته برخی از محصولات هر چند اندک نظیر فرش، پسته و زعفران به بازار های برخی از کشور ها صادر می شد تا ارز مورد نیاز برای خرید و واردات کالاهی اساسی تامین شود و نمی توان از نقش صادارت غیر نفتی در آن شرایط حساس به راحتی عبور کرد و آن را ندیده گرفت.»
عضو کنونی اتاق بازرگانی صنایع و معادن تهران در پاسخ به اینکه چه زمانی کلید توسعه صادارت غیر نفتی در ایران زده شد، اظهار داشت: «ثمره جنگ هشت ساله خرابی های بیشمار در ایران بود. اقتصاد ایران ناخواسته بیمار شد و با توجه به حضور کارشناسان و صاحب نظران در آن مقطع زمانی تصمیم بر توسعه کارخانجات صنعتی و بهره برداری از معادن زیر زمینی گرفته شد. تصمیمی که از همان ابتدا صادرات را نیز مدنظر قرار داده بود. بنابراین کلید صادرات غیر نفتی در دولت سازندگی به ریاست جناب آیت الله هاشمی رفسنجانی زده شد اما رشد و توسعه آن در دولت اصلاحات به ریاست سید محمد خاتمی انجام گرفت.»
وی ادامه داد: «گفتار خاتمی و یا بهتر بگویم دیپلماسی وی، نگاه کشور های جهان را به ایران و ایرانی دگرگون ساخت. خاتمی همواره تلاش می کرد که با استفاده از ادبیات دوستانه، سرمایه گذاران خارجی را به ایران فراخواند. امری که بخوبی از سوی وی و دولتش به مرحله اجرا در آمد.»
خسروتاج کفت: «در آن زمان بسیاری از کشور ها میزبان کالاهای ایرانی بودند و تجار ایرانی بدون کوچکترین مشکلی راهی بازار های هدف می شدند. بسیاری از سیاست های اعمال شده در آن مقطع زمانی در راستای حل مشکل صادرکنندگان بود. درست در سال ابتدایی برگزاری روز ملی صادرات که با حضور سید محمد خاتمی برگزار شد صادر کنندگان از رییس جمهور و دولت تقاضا کردند دولت از سر راه صادرات کنار رود و این مهم در همان سال به دستور رییس جمهور صورت گرفت.»
وی تصریح کرد: «اینکه دولت مردان نهم و دهم اعلام می کردند میزان صادرات غیر نفتی ایران با رشد مواجه شده و جهش صادراتی صورت گرفته است، همه به علت اقداماتی است که در ۱۶ سال فعالیت دولت های آقایان هاشمی و خاتمی انجام گرفته بود.»
خسروتاج درباره دولت حسن روحانی گفت: «اینک که دولت یازدهم بر سرکار آمده است و چالش های بسیاری را پیش رو دارد باید با یک نگاه کلی بررسی کند و ببیند در هشت سال ریاست جمهوری دکتر احمدی نژاد چه گام هایی برای توسعه صادرات برداشته شده است. در این هشت سال دو وزیر بر کرسی وزارت تکیه زدند؛ آنان باید پاسخ گو باشند که برای توسعه صادرات غیر نفتی ایران چه کردند.»
خسروتاج ادامه داد: «در دولت اصلاحات قوانین برحسب نظرات شخص و یا اشخاصی هر چند وقت یک بار در مدت زمان های کوتاه تغییر نمی کرد. در ابتدای هر سال تعیین و در سال بعد به نسبت شرایط اقتصادی کشور با تغییر مواجه می شد اما در هشت سال گذشته قوانین بارها تغییر کرد و صادرکنندگان همواره به این اقدامات دولت اعتراض داشتند اما هیچ اقدامی برای بهبود صورت نگرفت. امروز خبر از یک بدهی سنگین به گوش می رسد چرا که سازمان توسعه تجارت ایران به علت نبود تسهیلات مالی جوایز صادرکنندگان را پرداخت نکرده است.»
وی در پایان به اهداف مورد نظر در برنامه پنج ساله اشاره کرد و افزود: «اگر بخواهیم صادراتمان با اقتصادمان تضاد پیدا نکند بایستی ظرفیت های تولیدی را بار دیگر احیا کنیم. رقم ۵۹ میلیارد دلاری که از سوی برخی از مسئولان اجرایی کشور اعلام شده است با ظرفیت های کنونی برابری نمی کند و نمی توان با توجه به نیمه تعطیل بودن واحد های تولیدی و خروج بسیاری از سرمایه های کشور به این رقم دست پیدا کرد. دولت یازدهم مشکلات بی شماری را بر سر راه خود دارد مشکلاتی که در دولت احمدی نژاد به وجود آمد و بسیاری از واحد های تولیدی را با مشکل مواجه و سپس تعطیل کرد و با این تفاصیل ظرفیت صادارت غیر نفتی ایران با احتساب تمامی ظرفیت های موجود فقط حدود ۳۰ میلیارد دلار است.»
