سفارت ترکیه در تل اویو – عکس از رویترز
تنها ساعاتی پس از فاجعه اخیری که در معدن سوما رخ داد، سفارت اسراییل در آنکارا جشن روز استقلال اسراییلی‌ها را به احترام این فاجعه لغو کرد. تل‌آویو هم اعلام کرد آماده ارسال هر گونه کمک پزشکی و فنی است که آنکارا برای سرعت بخشیدن به عملیان نجات نیاز دارد.
این اقدام اسراییلی‌ها به نشانه احترام به احساسات مردم ترکیه و در پاسخ به کمک‌های این کشور به آسیب‌دیدگان اسراییلی حادثه آتش‌های جنگلی مرگبار کوه‌های کارامل که چند سال پیش رخ داد، صورت گرفت؛ ترکیه در زمان آن حادثه مرگبار دو فروند هواپیمای آتش نشانی به اسراییل فرستاده بود.
یک هفته بعد از حادثه معدن، دولت رجب طییب اردوغان به تلاش‌های رسانه‌‌های وابسته به جنبش فتح‌الله گولان که ادعا می‌کردند نخست وزیر از ادبیات ضد اسراییلی در حرف‌های خود استفاده کرد، واکنش تندی نشان داد.حزب توسعه و عدالت اردوغان بلافاصله این گزارش‌ها را رد کرد و نخست وزیر ترکیه شخصا از تل‌آویو به خاطر ابراز همدردی‌اش در آن دوران سخت تشکر کرد.
این بر همگان آشکار است که باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا از حامیان سرسخت از سرگیری روابط اسراییل و ترکیه بوده است. او بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسراییل را متقاعد کرد تا گوشی تلفن را بردارد و برای نقش اسراییل در حمله به کاروان کمک‌رسانی غزه رسما معذرت‌خواهی کند.
نتانیاهو به رغم این حقیقت که شماری از گزارش‌های بین‌المللی، از حمله گزارش خود سازمان ملل متحد هم تایید کرد که حمله اسراییل به غزه در آن زمان قانونی بود، به پیشنهاد اوباما جامه عمل پوشاند.
با این اوصاف چرا نتانیاهو تمام این توجیه‌ها را فراموش کرد و برای معذرت خواهی با رجب طییب اردوغان تماس گرفت؟ مگر نه اینکه به خوبی می‌دانست با چنین اقدامی دستاوردهای بیشتری نصیبش خواهد شد؟
تماس تلفنی نتانیاهو پس از چند ماه مذاکره پشت پرده رخ داد. در ترکیه مذکرات تحت هدایت هاکان فیدن، وزیر اطلاعات و فریدون سینراوغلو، وزیر امور خارجه و تحت نظارت مستقیم بولنت آرینج، معاون نخست وزیرانجام شد. در اسراییل مذاکرت تحت هدایت دور گلد، مشاور نتانیاهو و یوسی کوهن، مشاور امنیت ملی با مشارکت شخص نخست وزیر صورت گرفت.
اگر در این دور از مذاکرات هم هیچ تمایلی به حل و فصل مشکلات وجود نداشت، آرینج هرگز در مصاحبه‌اش با روزنامه‌ای اسراییلی در سال گذشته این جمله را بر زبان نمی‌‌آورد که :«ترکیه از عادی شدن و از سرگیری کامل روابط میان دو کشور استقبال خواهد کرد.»
اما با این وجود آنچه آرینج آشکارا به آن اشاره نکرد، این است که هم آنکارا و هم تل‌آویو به طور جداگانه به این نتیجه رسیدند که به خاطر رابطه تیره و تارشان بهای سنگینی را پرداخت کرده‌اند و می‌کنند. او به این نکته اشاره کرد که «عادی شدن کامل» رابطه بخت ایجاد صلح در منطقه را بالا خواهد برد اما نگفت که شماری از مهره‌های مهم منطقه از جمله حکومت بشار اسد در سوریه، ایران و دولت المالکی در عراق بیشترین بهره را از روابط پرتنش میان اسراییل و ترکیه می‌برند.
بنابراین کاملا مشخص است که دلایل مربوط به منطقه پشت تمایل هر دو کشور برای خاتمه دادن به این تنش وجود دارد؛ انگیزه‌های دوجانبه برای مصالحه و بازگشت به حالت عادی که بماند.
ما باید سود و ضرر هر دو طرف را در این میان در نظر بگیریم تا بتوایم تمایل به مصالحه‌شان را درک کنیم و این کار را هم باید با در نظر گرفتن متحدانی که در فقدان رابطه عادی میان دو طرف قوی‌تر و قوی‌تر می‌شوند، انجام داد. هم ترکیه و هم اسراییل نیاز دارند که مشارکت بیشتری در منطقه داشته باشند و همین مهم آن‌ها را به سمت احیای یک پیمان استراتژیک قدیمی سوق می‌دهد.
دیدگاه عمومی وجود دارد که می‌گوید تیرگی روابط میان ترکیه و اسراییل می‌تواند به ضررشان تمام شود و آشتی این دو کشور می‌تواند هماهنگی بیشتری را ،نسبت به هماهنگی سوریه، ایران و قبرس، در منطقه ایجاد کند.
آشتی اسراییل و ترکیه مسیر هوایی ترکیه را برای هواپیماهای اسراییل باز خواهد کرد و به نیروی هوایی اسراییل اجازه خواهد دادکه تمرین‌های جنگی خود را در مسافت‌های طولانی انجام دهند. این اتفاق منجر به بالارفتن سرعت اجرای خط انرژی اسراییل و ترکیه یا به عبارت دیگر انتقال نفت اسراییل از طریق ترکیه به اروپا هم می‌شود و وابستگی نفتی ترکیه به ایران و روسیه را هم کاهش می‌دهد.
اولین نمود عینی آخرین تلاش‌هایی که در راستای آشتی ترکیه و اسراییل انجام شده، بدون شک شامل دیدار رسمی اردوغان از اسراییل، کرانه باختری و نوار غزه خواهد بود. این دیدار پیش از تیره شدن روابط میان دو کشور در دستور کار بوده و انجام آن به نفع رهبری حزب توسعه و عدالت و همچنین ساکنین غزه و اسراییل خواهد بود.
با این حال، در میان این جو مثبت‌اندیشانه، هفته گذشته مشکلی به وجود آمد که شاید مسئله آشتی اسراییل و ترکیه را در معرض خطر قرار دهد. دادگاه جنایی ترکیه که در حال حاضر درگیر پرونده‌ای مرتبط با حمله به کشتی ماوی مرمره، یکی از کشتی‌های کاروان غزه است، حکم دستگیری ۴ فرمانده اسراییلی را که گفته می‌شود در جریان این حمله دست داشته‌اند، صادر کرده است. روند دادگاهی این پرونده تا جایی پیش رفته که حتی اخطار اینترپل هم برای این افراد صادر شده.
منابع ارشد و دیپلماتیک دولت ترکیه زمان‌بندی این اقدام دادگاه را عجیب خوانده‌اند. این اقدام در حالی از سوی دادگاه جنایی ترکیه صورت گرفته که بیش از چهار سال از حادثه ماوی مرمره گذشته است و اکنون تل‌آویو و آنکارا در حال مذاکره برای ازسرگیری روابط خود هستند.
تل‌آویو این تصمیم دادگاه ترکیه را سیاسی خوانده است، این در حالی است که آنکارا در حال تحقیق برای اثبات این احتمال است که آیا این اقدام تحت تاثیر فعالیت‌های هواداران فتح‌الله گولن برای ایجاد اختلال در فرآیند ازسرگیری روابط اسراییل و ترکیه صورت گرفته یا نه.
اکنون این پرسش مطرح می‌شود که آیا چنین ادعاهایی ارزش تحقیق کردن را دارند؟ شاید؛ به خصوص با توجه به اینکه احمد داوود اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه پیش از این اعلام کرده بود که آنکارا و اسراییل در آستانه رسیدن به توافق نهایی بر سر از سرگیری روابط خود هستند. اما آیا این ادعا باعث شده که مخالفان دولت اردوغان از طریق قوه قضاییه پیغام برسانند که هر گونه مصالحه‌ای با اسراییل به آسانی و در امنیت صورت نخواهد گرفت؟
باید به این نکته اشاره کرد که روابط ترکیه و اسراییل همیشه تحت تاثیر روابط مشترک این دو کشور با سایر دولت‌ها بوده و با توجه به شرایط بهبود یافته یا رو به وخامت گذاشته است. برداشت من از اظهارات آنکارا و تل‌آویو طی هفته‌ها و ماه‌های گذشته این است که دو کشور در حال حاضر آشکارا در صدد درس عبرت گرفتن از تجارب پیشین خود هستند و می‌خواهند به آن جامه عمل بپوشانند.
