آتشکده انجمن پارسیان دهلی

آتشکده انجمن پارسیان دهلی

پارسی های هند حدود یک و نیم هزاره پس از مهاجرت، هنوز هویت خود را حفظ کرده اند؛ هویتی سیال که هم هندی است و هم ایرانی؛ اما بیشتر از همه “پارسی” است. نامی که فخر هر دو سرزمین شده است. اما این اجتماع کوچک و پیشرو، از لحاظ مذهبی سنتی مانده و از نظر جمعیتی، کیفیت را بر کمیت ترجیح داده و رو به انقراض است.

پارسی ها از لحاظ زبان و پوشش، هندی هستند اما تفاوت هایی با بقیه هندی ها دارند. آنها در حالی که کمتر از یک درصد جمعیت هند را شامل می شوند، تحصیلکرده ترین، موفق ترین و متمول ترین اقلیت این کشور به شمار می روند. تا جایی که دولت کشوری که بزرگترین مشکل آن فزونی جمعیت است، بودجه ای برای افزایش جمعیت این اقلیت درنظر می گیرد و آن را اقدامی کوچک برای جبران خدمات آنان می داند.

یزد کاپادیا، رئیس انجمن پارسیان دهلی

یزد کاپادیا، رئیس انجمن پارسیان دهلی

پارسی ها زرتشتیان ایرانی تباری هند هستند که اجداد آنها در چند مرحله، پس از حمله اعراب و همچنین مغول به ایران، به غرب شبه جزیره هند مهاجرت کردند. آنها در هند، بر خلاف هم کیشان خود در ایران، آزادانه به انجام اعمال مذهبی و دنبال کردن اعتقادات آبا و اجدادی خود ادامه دادند. پارسیان هند دیگر مهاجر نیستند؛ از همان هنگام که پس از حمله عرب ها به ایران شرایط برای زرتشتیان نامناسب شد و ابتدا به شرق ایران (خراسان) و سپس به سواحل گجرات آمدند، در این جامعه حل شدند.

اصطلاحی در هند رایج است که پارسیان همچون شکری در شیر، در جامعه هند حل شده و به آن طعم بخشیده اند. امروز بیشتر آنها از لحاظ سبک زندگی مدرن هستند اما از نظر باورهای مذهبی، سنتی تر از زرتشتیان ایران مانده اند.

اکنون جامعه زرتشتیان هند شامل اندک افرادی است که بتازگی از ایران به این کشور مهاجرت کرده اند و پارسی ها که قرن هاست در این کشور ساکن شده اند. در هند پارسی بودن و زرتشتی بودن به یک معنی نیست؛ همه پارسی ها زرتشتی هستند اما همه زرتشتی ها پارسی نیستند.

***

یافتن پارسی های هند دشوار نیست. تماسی با “شرناز کاما”، مدیر پروژه پرزر یونسکو کافی است تا فهرستی از پارسی های معتبر و صاحب نظر برایت ارسال شود. بیشتر آنها گرم و صمیمی از معرفی فرهنگشان استقبال می کنند. اما برخی در سفر هستند و امکان کمک کردن ندارند. در میان آنها، رییس انجمن پارسیان دهلی است که نخستین تماس را می گیرد. در یک روز تعطیل به خانه ای که دفتر کار و کتابخانه اش هم در آن است دعوتم می کند. باید از دهلی با مترو به یکی از شهرهای اقماری اطراف پایتخت بروم. با روی گشاده در ایستگاه مترو منتظر ایستاده تا مرا به خانه اش ببرد. خانه ای در محله ای زیبا، آرام و سبز همچون بیشتر مناطق هند. درگاهی خانه، روی زمین چند ماهی با گچ سفید و قرمز نقاشی شده که یادآور همین سنت در میان هندوهاست. فقط سمبل ها تفاوت می کند. چند خدمتکار زن به استقبال می آیند.

زندگی با خدمتکاران، سبک زندگی مردم مرفه هند است اما خانه رنگ و بوی ایرانی دارد. نه فقط بخاطر قالی ایرانی که در اتاق پذیرایی پهن شده، بلکه عکس های خانوادگی که گوشه و کنار در قاب نشسته اند، تمیزی خانه و آرامش خدمتکاران، مجموعه ای است که در کمتر خانه هندی آن را می توان یافت. وقتی در خانه ای ترس در چشم خدمتکاران نباشد یعنی ارباب رفتاری منصفانه دارد. “یزد کاپادیا” (Yezad Kapadia) آنها را معرفی می کند. نام های مسیحی دارند. پارسی ها نسبت به سایر اقوام هند خود را بهتر با فرهنگ غربی ها و غریبه ها تطبیق داده اند.

هنگامی که انگلیسی ها به هند آمدند، پارسی ها همکاران خوبی برای آنها بودند و همین یکی از علل پیشرفت آنان شد. آنها کاردان و قابل اعتماد بودند و می توانستند نقش مترجم را نیز برای انگلیسی ها ایفا کنند. امروز خودشان هم تایید می کنند که تفاوت های اندکی با بقیه هندی ها دارند، از جمله اینکه سبک زندگی غربی تری دارند. از کاست های اجتماعی هندوها در میان آنها خبری نیست؛ هر چند هنوز در غرب هند، یعنی سرزمین هایی که پارسی ها پس از خروج از ایران در آن سکنی گزیدند، هنوز پارسیان فقیری هم هستند. اما این پارسی های کشاورز هم باری بر دولت هند نیستند. انجمن های خیریه پارسی ها افراد ضعیف تر جامعه خودشان را تحت پوشش قرار می دهند. سهم پارسی ها در ساختن شهر بمبئی آنقدر است که به گفته کاپادیا، ۸۰-۷۰ درصد از مجسمه های یادبود بزرگان این شهر متعلق به پارسی هاست.

***

موقع نهار همسر یزد به ما می پیوندد. هر دو هم سن و سالند. حدود ۷۰ ساله. با طعم برنج، گلوله های کوچک گوشت چرخکرده، دال، و با تازگی حلقه های پیاز و لیمویی که از باغچه خانه چیده اند از حاشیه دهلی به معادن بارانزده شرق هند می روی، به “جمشیدپور”؛ جایی که یزد سال ها آنجا می کرده، یکی از دو آتشکده ای که زرتشتیان غیرپارسی را راه می دهد آنجاست و این زوج به آن افتخار می کنند.

مراسم عروسی پارسیان هند

مراسم عروسی پارسیان هند

غذا که تمام می شود، برای خدمتکاران ترجمه می کنند که من از غذا تعریف کرده ام تا آنها هم خوشحال شوند. هنوز از حیرت این رفتار دوستانه درنیامده ام که می گویند دختر جوانی را به فرزندی پذیرفته اند که مادرش خدمتکارشان بوده و بدلیل بیماری فوت کرده است. دو دختر خودشان در خارج از کشور زندگی می کنند اما حالا دختر دیگری دارند.

…از خاطرات دوران دوستی تا ازدواج و بزرگ شدن بچه هایشان که می گویند، عکس مراسم زرتشتی شدن نوه نوجوان در قاب روی دیوار معنا می گیرد. پدر او هندو است. پس نمی تواند پارسی باشد. پدربزرگ هیچ دل خوشی از این قانون ندارد.

این داستان همه زنان پارسی است که خارج از جامعه کوچک خود ازدواج می کنند. بر اساس دستور موبدان پارسی، اگر زن پارسی با غیر زرتشتی ازدواج کند بچه آنها پارسی نیست. حتی خود این زنان هم نمی توانند به آتشکده وارد شوند یا در مراسم مذهبی شرکت کنند. زنی بنام گلرخ گوپتا که از چند سال پیش، اعتراض خود علیه انجمن پارسی والساد (VPA) را در دادگاه های هند پیگیری می کند، حالا پیشروی اعتراض به این شرایط تبعیض آمیز بشمار می رود.

خانم بگلی مسوول مهمانسرای پارسیان دهلی به همراه عکسی از مراسم داخل آتشکده پارسیان که در پنجاهمین سالگرد آن (۲۰۱۱) گرفته شده بود

خانم بگلی مسوول مهمانسرای پارسیان دهلی به همراه عکسی از مراسم داخل آتشکده پارسیان که در پنجاهمین سالگرد آن (۲۰۱۱) گرفته شده بود

پاسخ دادگاه عالی گجرات به دادخواست او این بوده که اگر زنی با مردی از مذهبی دیگر ازدواج کند به دین شوهرش درمی آید. رییس انجمن زرتشتیان دهلی در مقابل عکس نوه هایش با دلخوری می گوید: ” چرا برعکس این صحت ندارد؟ زنانی که با مردان پارسی ازدواج می کنند هم حق ندارند به آتشکده وارد شوند!”

گلرخ پس از دریافت حکم دادگاه عالی گجرات، از دیوان عالی کشور درخواست کرده تا دوباره به پرونده او رسیدگی کند. می گویند این تبعیض جنسیتی از جامعه هند به میان پارسی های این کشور راه پیدا کرده است. آنچه زرتشتیان ایران انجام می دهند در تصور موبدان پارسی هم نمی گنجد؛ اینکه همه، حتی غیرزرتشتی ها هم بتوانند به آتشکده بروند و بالاتر از همه اینکه زنان موبد شوند!

رییس انجمن زرتشتیان دهلی با تحسین عکس روی جلد یکی از نشریات زرتشتیان بنام “پارسیانا” را نشانم می دهد. موبدی زن در کنار سایر موبدان ایستاده و مراسم مذهبی را بجا می آورد. مهشاد خسروانی، زرتشتی ایرانی است که در تورنتو زندگی می کند و به موبدیاری رسیده است.

چند نکته و تحول تاریخی درباره زندگی پارسیان هند

• حدود ۱۴۰۰ سال پیش، وقتی پارسیان به هند آمدند، این کشور با پادشاهی های کوچکی اداره می شد. “ماری بویس” در کتاب زرتشتی ها (۱۹۷۹) می نویسد که بر اساس تصور غالب، پدران جامعه پارسی ها در قرن هشتم میلادی در ساحل گجرات در غرب هند ساکن شدند. اما این اشتباهی است که به بسیاری از متون تاریخی پارسی ها وارد شده چون در نوشته های باقیمانده از قرون ۱۰ و ۱۱ به زبان محلی، عدد ۹ بسیار شبیه به علامت نوشتاری عدد ۷ دوران مدرن نوشته می شود. اما تاریخ واقعی آن است که پارسی ها در بهمن ماه از ماه تیر سال ۹۳۶ میلادی وارد گجرات شده اند. این مهاجران، سپس افرادی را به سرزمین خود فرستادند تا ملزومات انجام مناسک عبادی را به همراه بیاورند. یکی از آنها، خاکستر آتش بهرام بود که به آتش جدیدی که در سرزمین هند افروخته بودند تقدس سرزمین مادری را می داد.

• پارسی ها بر اساس اعتقاد به تقویم های مختلف به سه گروه تقسیم می شوند: تقویم “شاهنشاهی” که قوانینی همچون افزودن یک روز در هر چهار سال، افزودن ۱۰ روز در هر ۴۰ سال، افزودن یک ماه ۳۰ روزه در هر ۱۲۰ سال و افزودن پنج ماه در هر ۶۰۰ سال دارد. تقویم “قدیمی” تقویمی است همچون آنچه اکنون در ایران مورد استفاده قرار می گیرد و چرخه روزها و ماه هایش تغییر نمی کنند. تقویم “فصلی” تقویم جدیدی است که از ابتدای قرن بیستم مورد استفاده قرار می گیرد. ویژگی های این تقویم، هماهنگی با فصل ها، سال خورشیدی و داشتن یک سال کبیسه در هر چهار سال است. فصلی ها ادعا می کنند که دو تقویم دیگر سیاسی است اما تقویم آنها پایه و اساس مذهبی دارد.

• پارسی ها مجموعه کمپانی های بزرگی در هند دارند که معروف ترین آنها تاتا است. این کمپانی در سال ۱۸۶۸ توسط جمشید تاتا پایه گذاری شد و اکنون در هفت حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات، مهندسی، مواد، خدمات، انرژی، محصولات مصرفی و مواد شیمیایی فعالیت می کند. در هند علامت تاتا بر همه محصولات، از چای گرفته تا خودرو و ماهواره به چشم می خورد.

[divider]

منابع:

Bekhradnia, Shahin (2005), Why has the voice of Zoroastrians from Iran been neglected? Some observations, republished in Dipanjali, Golden Anniversary, 2011, Mengusi Parsi Dharamsala, New Delhi, p. 46-38.
Boyce, Mary (1979), Zoroastrians, their Religious Beliefs and Practices, Routledge $ Kegan Paul Ltd, London.
Dhalla, M. (1938), History of Zoroastrianism, Oxford University Press, New York.
Hodivala, S. (1920), Studies in Parsi History, Bombay.
Mclntyre, Dina, Zoroastrianism: a Universal Religion, California Zoroastrian Center publications.
Parsiana Magazines, Volumes 21, 34 &35, Parsiana Publications, Pvt Ltd, Navasari.