پشت ظاهر موفق و زندگی مدرن پارسیان هند، مشکلاتی نهفته است که از تاکید این جمعیت بر حفظ اصالت و سنت های خود ناشی می شود. بخش دوم این گزارش به این مشکلات و همچنین اختلاف نظرهای پارسیان هند و زرتشتیان ایران می پردازد.

آتشکده دهلی یکی از دیگر دو آتشکده هند است که به زرتشتیان غیرپارسی اجازه ورود می دهد. این آتشکده در محله ای در مرز دهلی نو و کهنه واقع شده است. هر کسی اجازه ورود به این مجموعه را ندارد. با گفتن نام خانم بگلی، مسوول مهمانسرای این مرکز، نگهبان در بزرگ آهنی را باز می کند. از راهرویی پر از سمبل های هندو و زرتشتی که اتاق های مهمانسرا در آن است می گذرم و به اتاق خانم مسوول می رسم. سالن اجتماعات، مهمانسرا و قبرستان زرتشتیان هم در همین محوطه است.

برج خاموشی پارسیان در بمبئی

برج خاموشی پارسیان در بمبئی

زرتشتیان دهلی سنت برج خاموشی را که هنوز در بمبئی هست را به اجرا درنمی آورند و مرده های خود را پس از شستن دفن می کنند. خانم بگلی ساعت حدود چهار بعدازظهر مشغول خوردن نهار است. مردی را معرفی می کند که برای گرفتن عکس از مجموعه راهنمایی ام کند اما نمی گوید که او یکی از دو موبد ارشد این آتشکده است. این مردی که با لباس و کلاه سفید همراهم شده، همه حرکاتم را کنترل می کند و حتی دوست دارد زاویه عکاسی را تنظیم کند. موقع برگشتن به اتاق، متوجه می شوم که خانم مسوول مادرش است و او همان “اروارد کاوس بگلی” است که توسط مجلات پارسیان “موبد عکاس حیات وحش” لقب گرفته است.

مهمانسرا فقط به زرتشتیان خدمات می دهد. موبد عکاس که دل خوشی از حضور یک غریبه پرسشگر ندارد، در پاسخ به اینکه چطور زرتشتی ها و پارسی ها برای ورود به آتشکده و مهمانسرا شناسایی می شوند، می گوید: “زمانی پوشیدن زیرپوش و نخی که به آن می بستند نشانه زرتشتی ها بود حالا خیلی ها این نشانه را به تن نمی کنند اما با شیوه های دیگری از جمله صحبت کردن به زبان گجراتی می توانیم پارسی ها را تشخیص دهیم.” مادر اروارد حرف هایش را اینگونه تکمیل می کند که زرتشتیان ایران همگی کارت شناسایی دارند.

مهاجران سختگیرتر شده اند

با وجودی که موبدان پارسی جداافتاده از سرزمین مادری، در طول تاریخ مسایل دینی خود را از هم کیشان ایرانی خود می پرسیدند، امروز پارسیان هند در برخی موارد مذهبی، زرتشتیان ایران را قبول ندارند و آنها را زیادی مدرن و تحت تاثیر جامعه ایران می دانند. در مقابل، زرتشتی های ایران پارسیان هند را مناسکی می دانند و معتقدند که آنها برداشت تحت الفظی از مسایل دینی دارند.

پارسی های هند همچون ایرانیان نوروز جمشید را در ابتدای فروردین برگزار می کنند

پارسی های هند همچون ایرانیان نوروز جمشید را در ابتدای فروردین برگزار می کنند

هنوز ذهنیت آزارهایی که زرتشتیان در ایران، بخصوص در دوران حکومت صفویان و قاجاریان، دیده اند در میان برخی پارسی های هند وجود دارد. رییس انجمن پارسیان دهلی در ابتدای گفتگو از شکنجه زرتشتیان در ایران صحبت می کند. اما بعد موضع متعادل تری می گیرد و دوست دارد بداند مردم ایران درباره زرتشتیان چطور فکر می کنند. وقتی می گویم آنها را دوست دارند و حافظ آیین باستانی خود می دانند، می گوید: “شکنجه تنها فیزیکی نیست. همین که احساس نکنی در خانه ات هستی نوعی شکنجه است.”

او با لحنی احترام آمیز ادامه می دهد: ” زرتشتیان ایران باید زحمت خیلی بیشتری بکشند تا دین خود را حفظ کنند؛ خیلی بیشتر از آنچه ما در هند انجام داده ایم.”

پارسیان و موبدان دهلی نسبت به اعضای این جامعه که در بمبئی ساکن هستند کمتر سنتی بنظر می رسند. آنها مقاله شهین بخردنیا، مدیر سازمان جهانی زرتشتی را که سال ۲۰۰۵ در کنگره جهانی زرتشتیان در لندن ارایه کرده، در نشریه ای بمناسبت پنجاهمین سالگرد معبد پارسیان دهلی (۲۰۱۱) منتشر کرده اند. بخردنیا بر این موضوع تاکید می کند که باورهای تندروانه پارسی مبنی بر اینکه همه مناسک مذهبی باید به هر قیمتی حفظ شوند، تحریف نادرست مذهبی روشنگر راه زندگی است.

مدیر سازمان جهانی زرتشتی با اشاره به اینکه سنت ایرانی در میان پارسی ها فراموش شده، این پرسش را مطرح می کند که چرا پارسی ها متوجه نمی شود ایرانیان زرتشتیان واقعی هستند ولی پارسی نیستند؟ چرا درک این مشکل است که پارسی ها تنها یک گروه از زرتشتیان هستند؟ آنها موبدان ایرانی را فراموش شده و کمتر تحصیلکرده می دانند در حالی که داشتن سواد فقط به مدرک دانشگاهی نیست. او می افزاید: “یکی از دلایل اینکه زرتشتیان ایران نتوانسته اند از حق خود در مقابل این ادعاها دفاع کنند این است که در محیط غیرانگلیسی زبان رشد یافته اند.”

بخردنیا به جزییات اختلافات پارسیان هند و زرتشتیان ایران، از جمله نحوه پوشش آنها اشاره می کند و می نویسد: “کلاه مشکی که بسیاری از پارسی ها به سر می گذارند خلاف اصول سمبلیک رنگ های ماست. رنگ مشکی همیشه رنگ اسلام یا نیروهای منفی بوده بنابراین ما آن را برای کلاه مناسب نمی دانیم.”

یک نسخه بسیار کوچک از اوستا کتاب مقدس زرتشتیان

یک نسخه بسیار کوچک از اوستا کتاب مقدس زرتشتیان

او در ادامه، با تاکید بر اینکه سر با هر وسیله ای، از جمله یک دستمال یا حتی دست ها می تواند پوشانده شود، می گوید که نکته مهم، نشان دادن احترام و اجرای مناسک مذهبی است. بخردنیا می افزاید: “ما فکر نمی کنیم که اهورامزدا ارزش انسانی کسانی که احترامشان به مناسک مذهبی را به گونه دیگری نشان دهند کمتر می داند، حتی اگر روسری ها و کلاه ها فراموش شده و سر پوشانده نشود.”

او ادامه می دهد: “ایرانی ها به این توجه ندارند که آتش آتشکده هایشان با گاز طبیعی بسوزد یا چوب صندل. آنها کمبود منابع سوختی را درک می کنند و می دانند که این موضوع مساله کلیدی در نگه داشتن مذهبشان نیست.”

مدیر سازمان جهانی زرتشتی توضیح می دهد: “درهای آتشکده های ایرانیان به روی همه باز است. ما در آتشکده ها جایی را نمی بوسیم چون این کار را غیرعاقلانه می دانیم. خاکستر هم روی پیشانی نمی زنیم. مسلم است که این سنت از فرهنگ هند به مناسک مذهبی پارسیان وارد شده است.”

اصالت قوم یا انقراض نسل

پارسی ها حدود ۰٫۰۰۶ از کل جمعیت هند، یعنی تنها ۶۹ هزار نفر از جمعیت بیش از یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون نفری این کشور را شامل می شوند. نرخ سواد پارسی ها از همه اجتماعات هند بیشتر است. در حالی که نرخ باسوادی عمومی در هند ۶۴٫۸ درصد است، ۹۷٫۹ درصد از پارسی ها باسواد هستند. نرخ شهرنشینی پارسی ها نیز تفاوت چشمگیری با سایر مردم هند دارند. حدود ۹۶ درصد از پارسی ها در شهرها زندگی می کنند در حالی که این آمار برای جامعه هند حدود ۳۰ درصد است.

بیشترین تعداد پارسیان هند در بمبئی ساکن هستند. جمعیت ۵۰-۴۰ هزار نفری پارسیان بمبئی بیشتر از پارسیان هر جای دنیاست. این شهر ۵۰ آتشکده دارد. در پونا ۱۲-۱۰ هزار پارسی زندگی می کنند و دهلی تنها حدود ۷۵۰ پارسی دارد.

داده های آخرین سرشماری هند در سال ۲۰۱۱ در این باره دسترس نیست. اما بر اساس آمارهای سرشماری ۲۰۰۱، در حالی که جمعیت هند شاهد ۲۱ درصد رشد بوده، تعداد پارسیان از سال ۱۹۴۱ رو به کاهش گذاشته است. از آن زمان تا کنون، هر دهه حدود ۱۲ نفر از تعداد پارسیان کم می شود.

رییس انجمن پارسیان دهلی، دقت آمارهایی که درباره پارسیان وجود دارد را زیر سووال می برد و می گوید: “در هند هر ۱۰ سال یکبار آمارگیری انجام می شود اما اصلا دقیق نیست. آخرین باری که برای آمارگیری آمدند به ساختمان های دیگر رفتند ولی به خانه ما نیامدند. فکر نمی کنم هیچکس آمار درستی داشته باشد چون پارسی ها مدام در حال تغییر مکان هستند.”

اوکلند، تورنتو، هیوستون و لندن بیشترین مهاجران پارسی را پذیرفته اند. یزد کاپادیا تعداد کل پارسیان دنیا را ۱۵۰ یا حداکثر ۲۰۰ هزار نفر می داند و می افزاید: “تنها یک چیز معلوم است؛ اینکه هر ماه، تعداد پارسی های که می میرند از آنها که بدنیا می آیند بیشتر است.”

به گفته رییس انجمن پارسیان دهلی، این مشکل در دهه ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ تشخیص داده شده اما اقدامی برای حل آن صورت نگرفته است. او می گوید: “همه نگران هستند اما کسی کاری انجام نمی دهد.”

کاپادیا می افزاید: “انجمن پارسی های هر شهر برای آن شهر تصمیم می گیرد. متاسفانه پول زیادی که این انجمن ها، بخصوص در بمبئی در اختیار دارند، مورد استفاده قرار نمی گیرد. موبدان پارسی از نظر اقتصادی ضعیف هستند و در عمل، مسایل حل نمی شوند.”

در طول حدود ۱۴۰۰ سالی که از حضور پارسیان در هند می گذرد، افراد کمی به این دین درآمده اند. یکی از دلایل آن، نبود توصیه ای مبنی بر تبلیغ برای این دین است. بر خلاف اسلام که فرزند والدین مسلمان را از بدو تولد مسلمان می داند، زرتشتی شدن بر مبنای شناخت و انتخاب افراد است. یعنی پس از رسیدن به رشد عقلی باید تحقیق کرد و این دین را برگزید.

مراسم Navjote یا ورود به دین زرتشت که با انتخاب فرزندان صورت می گیرد

مراسم Navjote یا ورود به دین زرتشت که با انتخاب فرزندان صورت می گیرد

منابع تاریخی حکایت از آن دارد که موبدان پارسی در مقابل پذیرش افراد غیرزرتشتی در این دین مقاومت می کرده اند. در مقابل آنها، منابع ایرانی از جمله روایت کاووس مهیار (۱۵۹۹) تاکید کرده اند که حتی غیرزرتشتیانی که مرده هایشان را دفن می کنند نیز اگر ثابت قدم باشند می توانند زرتشتی شوند. (Mclntyre:9).

همچنین زرتشت هیچ اصراری بر محدود کردن آموزه هایش به کسانی که پدر و مادر زرتشتی داشته اند ندارد. به این دلیل ساده که قبل از زرتشت، والدین هیچکس زرتشتی نبوده است (Mclntyre:3).

به این ترتیب، جامعه پارسی ها که بالاترین نرخ سواد و جمعیت زن به مرد را در میان اجتماعات کشور هند دارد، رو به انقراض است. بنظر می رسد دولت هند بیش از خود پارسی ها برای کاهش جمعیت آنها نگران باشد چون وزارت امور اقلیت های هند ماه گذشته میلادی (سپتامبر) برنامه ای بنام “جیوپارسی” (Jiyo Parsi) را برای سرشماری و کمک به افزایش جمعیت آنها آغاز کرد. این برنامه از سوی بنیاد پرزر و با حمایت انجمن (Panchayat) محلی پارسیان بمبئی و برخی دیگر از سازمان های پارسی به اجرا درمی آید. کی رحمان خان، وزیر امور اقلیت های هند در مراسم آغاز این برنامه گفت: “نباید اجازه دهیم جامعه پارسیان از بین برود. این اقدام کوچکی برای جبران خدماتی است که پارسیان برای جامعه هند انجام داده اند.”

اکنون نرخ کلی زاد و ولد پارسیان به کمتر از یک رسیده است، یعنی هر زن پارسی بطور متوسط ۰٫۸ بچه دارد. به همین دلیل بیشتر جمعیت پارسیان میانسال و کهنسال شده اند. حدود ۳۱ درصد از آنان بیش از ۶۰ سال سن دارند و بیش از ۳۰ درصد از پارسیان هرگز ازدواج نکرده اند. “زینوبیا مادان”، مدیر برنامه جیوپارسی گفته بود که ذهنیت پارسیان باید به سمت داشتن ۳-۲ فرزند تغییر کند تا نسل آنها پایدار بماند.

بر اساس این آمار که ۹۷ درصد از زنان پارسی هند باسواد هستند، ۴۲ درصد از آنها دبیرستان یا کالج را به پایان رسانده اند و ۲۹ درصد شغل پردرآمدی دارند، کاپادیا معتقد است که پیدا کردن همسر تحصیلکرده، به ویژه در جامعه محدود پارسی ها برای دختران دشوار شده است.

برنامه جیوپارسی، یکصد میلیون روپیه را در چهار سال برای جبران کاهش جمعیت پارسیان اختصاص می دهد. ارایه خدمات مشاوره به جوانان و کمک به باروری پارسیانی که در سنین بالا ازدواج می کنند از جمله برنامه های پیش بینی شده است. این برنامه، ابتدا در شهرهای بمبئی، دهلی و ایالت گجرات به اجرا درمی آید.

تحقیقاتی که از سوی کمیسیون ملی امور اقلیت های هند، بنیاد پرزر و موسسه علوم اجتماعی تاتا به انجام رسیده نشان می دهد که دلایل متعددی بر کاهش تعداد پارسیان تاثیرگذار بوده است. ازدواج دیرهنگام، ازدواج نکردن، کاهش زاد و ولد، مهاجرت و ازدواج خارج از این اجتماع از جمله دلایل کاهش جمعیت پارسیان هند است.

بر خلاف اینکه پارسی ها تاکید دارند با ازدواج درون گروهی اصالت خود را حفظ کنند، آزمایش های ژنتیکی نتایج مختلفی درباره وضعیت ژنتیکی آنها داشته است. بعضی آزمایش ها آنها را به اجداد ایرانی شان و برخی دیگر به مردم گجرات هند نزدیک تر می داند چون پارسیانی که به هند مهاجرت کرده اند بیشتر مرد بوده و با زنان محلی ازدواج کرده اند.

در بیش از یک هزار سال گذشته، قوم مهاجر زرتشتیان بر قومیت خود تاکید زیادی داشته است. بیشتر پارسیان، بدور از آتشکده ها و موبدانی که گاه بسیار متعصب هستند، فلسفه زندگی زرتشت را دنبال می کنند تا این باور تقویت شود که پارسی بودن بیش از آنکه موضوعی مذهبی باشد، مساله ای قومی است. رییس انجمن پارسیان دهلی، با توجه به چشم انداز جمعیتی، امید چندانی به آینده پارسی ها در هند ندارد اما به آینده زرتشتیت در دنیا امیدوار است.

چند نکته و تحول تاریخی درباره زندگی پارسیان هند

• حدود ۱۴۰۰ سال پیش، وقتی پارسیان به هند آمدند، این کشور با پادشاهی های کوچکی اداره می شد. “ماری بویس” در کتاب زرتشتی ها (۱۹۷۹) می نویسد که بر اساس تصور غالب، پدران جامعه پارسی ها در قرن هشتم میلادی در ساحل گجرات در غرب هند ساکن شدند. اما این اشتباهی است که به بسیاری از متون تاریخی پارسی ها وارد شده چون در نوشته های باقیمانده از قرون ۱۰ و ۱۱ به زبان محلی، عدد ۹ بسیار شبیه به علامت نوشتاری عدد ۷ دوران مدرن نوشته می شود. اما تاریخ واقعی آن است که پارسی ها در بهمن ماه از ماه تیر سال ۹۳۶ میلادی وارد گجرات شده اند. این مهاجران، سپس افرادی را به سرزمین خود فرستادند تا ملزومات انجام مناسک عبادی را به همراه بیاورند. یکی از آنها، خاکستر آتش بهرام بود که به آتش جدیدی که در سرزمین هند افروخته بودند تقدس سرزمین مادری را می داد.

• پارسی ها بر اساس اعتقاد به تقویم های مختلف به سه گروه تقسیم می شوند: تقویم “شاهنشاهی” که قوانینی همچون افزودن یک روز در هر چهار سال، افزودن ۱۰ روز در هر ۴۰ سال، افزودن یک ماه ۳۰ روزه در هر ۱۲۰ سال و افزودن پنج ماه در هر ۶۰۰ سال دارد. تقویم “قدیمی” تقویمی است همچون آنچه اکنون در ایران مورد استفاده قرار می گیرد و چرخه روزها و ماه هایش تغییر نمی کنند. تقویم “فصلی” تقویم جدیدی است که از ابتدای قرن بیستم مورد استفاده قرار می گیرد. ویژگی های این تقویم، هماهنگی با فصل ها، سال خورشیدی و داشتن یک سال کبیسه در هر چهار سال است. فصلی ها ادعا می کنند که دو تقویم دیگر سیاسی است اما تقویم آنها پایه و اساس مذهبی دارد.

• پارسی ها مجموعه کمپانی های بزرگی در هند دارند که معروف ترین آنها تاتا است. این کمپانی در سال ۱۸۶۸ توسط جمشید تاتا پایه گذاری شد و اکنون در هفت حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات، مهندسی، مواد، خدمات، انرژی، محصولات مصرفی و مواد شیمیایی فعالیت می کند. در هند علامت تاتا بر همه محصولات، از چای گرفته تا خودرو و ماهواره به چشم می خورد.

[divider]

حفظ میراث زرتشتیان پارسی، کمپین و کنوانسیون های بین المللی پروژه ای است که از سوی یونسکو حمایت می شود. “Preservation of Parsi Zoroastrian Heritage – Campaigns and International Conventions.”

[divider]

منابع:

Bekhradnia, Shahin (2005), Why has the voice of Zoroastrians from Iran been neglected? Some observations, republished in Dipanjali, Golden Anniversary, 2011, Mengusi Parsi Dharamsala, New Delhi, p. 46-38.
Boyce, Mary (1979), Zoroastrians, their Religious Beliefs and Practices, Routledge $ Kegan Paul Ltd, London.
Dhalla, M. (1938), History of Zoroastrianism, Oxford University Press, New York.
Hodivala, S. (1920), Studies in Parsi History, Bombay.
Mclntyre, Dina, Zoroastrianism: a Universal Religion, California Zoroastrian Center publications.
Parsiana Magazines, Volumes 21, 34 &35, Parsiana Publications, Pvt Ltd, Navasari.