بازدیدکنندگان نمایشگاه هنری بیروت – ۶ ژوییه ۲۰۱۲ – کاوه کاظمی – گتی ایجمز

هنر لبنان با برگزاری نمایشگاه های جدید، جذب اعتبارات، علایق و سرمایه گذاریهای جدید به تجارت بزرگی تبدیل شده است اما در نهایت ارزش زیبایی شناسی یک اثر همان قدر اهمیت دارد که بازگشت سرمایه آن مهم است.

در سال ۲۰۱۳ نقاشی یک هنرمند لبنانی به نام پل گیراگوسیان با عنوان «مبارزه بودن» (۱۹۸۸) به مبلغ ۵۰۰ هزار دلار آمریکا به حراج گذاشته شد، این مبلغ ده برابر بیش از ارزش آن طی یک دهه پیش بود. مجسمه مونا حاطوم با عنوان سکوت (۱۹۹۴) در سال ۲۰۱۱ به مبلغ ۴۷۰ هزار دلار به فروش رسید. در سالهای اخیر آثار هنرمندان لبنانی در سطح بین الملل مورد تجلیل قرار گرفته اند، این امر در تقاضاهای محلی و گروه های لبنانی خارج از کشور و همچنین بازیگران سازمانی و نهادی ریشه دارد.

دو دهه پیش، چشم انداز هنر لبنان تنها دربرگیرنده چند حراجی و چند گالری بود که در میان مشهورترین آنها می توان به آرماند آرکش، گالری ژانین ربز، گالری Epreuve d’Artiste بود. پیشگامانی که این فضاها را رقم زدند تنها به علایق چند مجموعه دار متکی بودند.

اما این وضعیت در سال ۱۹۹۸ با برگزاری اولین نمایشگاه بزرگ هنری بیروت تحت عنوان Art Sud تغییر کرد. لور دوویل که مدیریت نمایشگاه هنر بیروت را برعهده دارد گفت: در آن زمان ما شاهد ظهور یک بازار هنری واقعی بودیم، مرم لبنان به هنرمندان محلی و گالریهای بین المللی علاقه نشان می دادند. گشایش حراجی ها در دوبی و دوحه در سال ۲۰۰۶ نوعی پویایی جدید را در این عرصه رقم زد.

چشم انداز هنری لبنان از آن زمان تاکنون راه طولانی را طی کرده است. چندین هنرمند لبنانی برند خود را ایجاد کرده و اکنون در موزه های سراسر دنیا می درخشند. این مورد در رابطه با سلوى روضه شقیر اولین هنرمند انتزاعی زن لبنانی صدق می کند که جامعه مرد سالار اوایل قرن بیستم را به چالش کشید و از طریق تفسیر مجدد و مدرن گرا از واقعیت عرب به اسم و رسمی رسید. هنرمندی جوان به نام اکرام زعتری در موزه هنرمدرن نیویورک به نامی شناخته شده تبدیل شده است.

پاسکال اودی مدیر هنری نمایشگاه هنر بیروت می گوید: چندین هنرمند لبنانی دیگر در سطح سازمانی و گالریهای بین المللی نمایان شدند. متصدیان بزرگ موزه ها چون کاترین دیوید و سام بردویل و تیل فلراث نیز به صورت مرتب به لبنان سفر کردند که این امر موجب افزایش علاقه به هنر لبنان شد.

هنرمندان لبنانی نیز با یک طیف مشابه از رسانه هایی چون نقاشی، ویدیو هنر چیدمان تلاش کردند همتراز همتایان بین المللی خود عمل کنند. سهم آنها اغلب با جریان اصلی بسیار متفاوت است، این امر نشان می دهد زیبایی می تواند ملهم از درگیریهای طولانی مدتی باشد که موجبات رنج را در لبنان فراهم کرده است.

چشم انداز درحال پیشرفت هنر و تغییر در نگرش موجب شده که برخی از مردم لبنان اهمیت زیبایی شناسانه و اجتماعی هنر را درک کرده و ارزش مالی آن را مورد تصدیق قرار دهند. دیانا ابراهیم به عنوان بنیانگذار شرکت طراحی داخلی و معماری “+arch ” مستقر در بیروت می گوید: سوداگری خاورمیانه در نهایت موجب شده که قالیهای ایرانی موروثی جمع شده و جای آنها را آثار هنری چون عناصر طراحی بگیرد.

سرمایه گذاران لبنانی سراسر دنیا در جستجوی دائمی خود برای یک سرمایه گذاری بی نقص- به مثابه یک دارایی جایگزین که ممکن است با بازار سهام وارد رقابت شده و شاید به ارزش زیبایی شناسی بی افزاید- این داراییهای نامتعارف را نیز مدنظر قرار داده اند. سامر سلام یک بانکدار لبنانی که همراه دوستانش مازن سؤید و زیاد غصن شش ماه پیش اولین صندق هنری لبنان را راه اندازی کردند می گوید: به طور کلی هنر دارای یک همبستگی اندک با بازارهای سهام و پولی است. همچنین می تواند گروه های مختلف دارایی را نمایان کند. سؤید به عنوان یک اقتصاد دان انتظار دارد که این صندوق دارای نرخ بازده داخلی ۱۵ درصد باشد به این معنا که سرمایه گذاریهای اولیه شرکا تاپایان یک دوره پنج ساله دوبرابر می شود.

به نظر می رسد وجود چنین صندوقهای هنری در جهانی که پارامترها در آن به آرامی درحال انحلال هستند و اکثریت مردم به موراد کمیاب و نادر علاقمند هستند بیش از پیش دارای جذابیت است. سؤید می گوید: درکنار مزایای زیبایی شناسی هنر راه اندازی یک صندوق با مدیریت مناسب، ابزار ارزشمندی برای هر پرتوفوی سرمایه گذاری است.

درحالی که سود خالص بازار هنر افزایش می یابد، چشم انداز رشد هنر لبنانی و منطقه ای یکی از عامل تقویت کننده گسترش این داراییهای نامتعارف است. به عنوان مثال نمایشگاه هنر بیروت که در سال ۲۰۱۰ با ۳۰ گالری، ۳۰ هنرمند و ۳۵۰۰ بازدید کننده و فروش کلی ۸۰۰ هزار دلار انتظار دارد سپتامبر امسال بتواند آمار خود را به چهار برابر این ارقام برساند. امسال این نمایشگاه دربرگیرنده ۵۰ گالری و ۱۵۰۰ هنرمند است و انتظار دارد ۲۰ هزار بازدید کننده داشته باشد و فروش کلی آن به ۴ میلیون دلار برسد.

مارک هاشم از گالری داران بین المللی در رابطه با بازار هنر لبنان به طور کلی گفت که اعتقاد دارد که تخمین ارزش کلی این بازار دشوار است اما رشد آن چشمگیر بوده است و در سالهای اخیر به ۳۰ تا ۴۰ درصد رسیده است. با این اوصاف کارشناسان نسبت به خطر احتکار در این بازار درحال رشد هشدار داده اند. این تهدید به واسطه ارقام و آمار جهان نیز مورد تأیید قرار گرفته اند: براساس آمار پایگاه داده های Artprice در فرانسه ، آثار هنرمندان معاصری که پس از سال ۱۹۴۵ متولد شده اند سال ۲۰۱۳ ، در مقایسه با سال قبل افزایش ۳۹ درصدی داشته اند به طوری که فروش کلی حراجی های جهانی به ۱۷٫۲ میلیارد دلار رسیده است. طی سالها، هنر به یک سرمایه گذاری بی ثبات شده است که ارزش آن شاهد تورم و سقوط بوده است. دوویل هشدار داد: فکر کردن درباره این که آثار همه هنرمندان دارای ارزشهای افزایشی بوده، وسوسه آمیز است اما احتکار می تواند چشم انداز کاذبی از ارزش را برای برخی از هنرمندان به دنبال داشته باشد.

تقاضا برای هنر عمدتا از کمیابی، افزایش تعداد گالری ها در منطقه و درک بهتر از چشم انداز هنری و همچنین پوشش رویدادهای هنری توسط رسانه نشأت می گیرد. اودی می گوید: افتتاح موزه های ابوظبی، قطر و دوبی موجب افزایش تقاضا در بازار هنر شد. افتتاح حراجی ها در منطقه خلیج نیز ارائه کننده شاخصی برای ارزش شبکه های منطقه ای بود. وی در ادامه توضیح داد: فروش هنر لبنانی در بازار بین المللی در نتیجه آگاهی محلی ایجاد شده است. امروز لبنانی ها بزرگترین خریداران منطقه ای برحسب حجم فروش به شمار می روند.

هاشم اشاره کرد که بازار لبنان مورد حمایت سه مقوله اصلی هنری در سالهای اخیر قرار گرفته است. وی گفت: عرصه هنر مدرن گرا با آثاری از پل گیراگوسیان ، برادران میشل، آلفرد و یوسف باسبوس و همچنین شفیق عبود شاهد نوعی رونق بوده است، آثار این هنرمندان به کالاهای کمیاب تبدیل شده است. وی گفت: متوسط قیمتها در این مقوله خاص بین ۴۰ تا ۱۴۰ هزار دلار است. دومین مقوله دربرگیرنده آثار هنرمندان مدرن گرای معاصر چون حسین مدی، محمد رواس، شواکی شامون است. سومین گروه از جوانان معاصر تشکیل شده که به نوعی از آنها هنرمند اجتماعی یاد می شود که در آن میان می توان به فاطمه مورتدا، آیمان بعلبکی اشاره کرد.

سؤید می گوید: صرف نظر از پتانسیل سرمایه گذاری، هنر یک تجربه احساسی و شخصی است. مجموعه دارای وقتی یک اثر را خریداری می کنند نه تنها به ارزش سرمایه ایی آن بلکه به لذتی فکر می کنند که از آن بدست می آورند. از هنر باید قدردانی کرد.