مسعود بارزانی، رییس دولت خودگران اقلیم کردستان، در جلسه ای در پارلمان کردستان حاضر می شود – ۳ ژوییه ۲۰۱۴ – اربیل – عکس از آژانس خبری فرانسه
اعلام همه پرسی در جهت استقلال کردستان عراق و در پی کشمکش های خونین در این کشور خواسته ای تاریخی است که هفته گذشته از سوی رییس دولت خودگران اقلیم کردستان اعلام شد. تحلیلگران و جناح های سیاسی ایران نیز این خواسته بارزانی را رویایی تاریخی و سیاسی و فرصت طلبی بارزانی ارزیابی کردند و معتقدند که همه پرسی در کردستان عراق با مخالفت ایران رو به رو خواهد شد.
در پی تحرکات و پیشروی های داعش در عراق، این کشور وارد مرحله جدیدی از درگیری های قومی و مذهبی شده و احتمال تجزیه آن بیش از پیش شده است.
به طوری که در اظهار نظری قابل توجه، مسعود بارزانی، رییس دولت خود گردان اقلیم کردستان عراق، روز سه شنبه ۱۰ تیرماه در مصاحبه با بی بی سی گفته در نظر دارد «ظرف چند ماه» همه پرسی استقلال از عراق برگزار کند و آن را «حق طبیعی مردم» دانست. وی گفت: «آنچه که اخیرا روی داده نشان دهنده حق کردستان برای استقلال است و از این به بعد، ما کتمان نخواهیم کرد که هدف ما این است» و از نمایندگان مجلس اقلیم کردستان خواست تا هرچه سریع تر کمیته مستقل همه پرسی را تشکیل دهند.
وی با اشاره به این نکته که سیاستهای غلط نوری مالکی عراق را به سمت تجزیه کشانده گفت: «زمان آن فرارسیده که ما در مورد سرنوشت خود، خود تصمیم بگیریم نه این که دیگران درباره ما تصمیم بگیرند.»
اگرچه آیت الله سیستانی، مرجع تقلید شیعیان عراق، نسبت به توطئه از پیش طراحی شده جهت تجزیه عراق هشدار داده بود، اما اعلام همه پرسی برای استقلال کردستان واکنشهای متعددی از سوی مقامات کشورهای مختلف منطقه داشت.
با توجه به روابط ایران و کردستان عراق به نظر می رسد مساله برگزاری همه پرسی در کردستان عراق انعکاس‌هایی به صورت آشکار و پنهان در ایران داشته باشد.
در نخستین واکنش از سوی ایران، حسین امیر عبداللهیان، معاون خاورمیانه و آفریقای عربی وزارت امور خارجه ایران که در روز دوشنبه ۱۰ تیراظهار داشت: «ایران اطمینان دارد که افراد عاقلی در میان سران کردهای عراق وجود دارند که حاضر به تجزیه این کشور نمی شوند و باید همه اقدامات لازم برای ممانعت از تقسیم عراق صورت بگیرد و ایران هر تدبیری که وحدت و قدرت عراق را تضمین کند، اتخاذ خواهد کرد.»
در همین راستا، دکتر داریوش قنبری، عضور حزب اصلاح طلب مردم سالاری، به شرق پارسی گفت: «تجزیه عراق منطقه را به کشمکشی خونین فرو می برد و سالها آتش این کشمکش برافروخته خواهد بود. لذا کشورهای منطقه با درایت مساله عراق را پیگیری می کنند و تمایلی ندارند که این کشور به سمت تجزیه سوق پیدا کند. خواسته بارزانی نیز در این موقعیت حساس که عراق درگیر نزاع خونین شده است فضای منطقه را به سوی افراط و تندروی سوق می دهد و ایران و ترکیه به شدت با این خواسته بارزانی مخالف هستند.»
از جمله کشورهایی که به مساله اعلام استقلال کردستان واکنش مثبت نشان داد اسراییل بود. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسراییل، در سخنانی در یک مرکز مطالعاتی در تل آویو با اشاره به «فروپاشی منطقه ای» اظهار داشت: «باید از استقلال طلبی کردهای عراق حمایت شود. کردها مردمی مبارز هستندکه تعهد و میانه روی سیاسی خود را به اثبات رسانده اند و استحقاق برخورداری از استقلال را دارند.»
اما دولت ترکیه با مساله همه پرسی کردستان به شدت مخالفت کرد و آن را محکوم نمود. از سوی دیگر جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا نیز در تماسی با مسعود بارزانی، از او خواست که در دولت جدید عراق شرکت کند.
با این اظهار نظر مشخص شد که آمریکا چندان تمایلی به استقلال کردستان ندارد.
سعید لیلاز، عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران و از تحلیلگران سیاسی متمایل به جناح تکنوکرات در ایران درباره اظهارات بارزانی به شرق پارسی گفت : «ایران شدیدا با استقلال کردستان مخالف است و ترجیح می دهد واکنش شدید خود را به لحاظ امنیتی در عمل نشان دهد. ایران و ترکیه هر دو مخالف هستند و اگر این اتفاق بیفتد منجر به تصفیه خونینی می شود. بدون اراده ایران و ترکیه مساله کردستان حل نمی شود. کردها با توجه به ضعف دولت مرکزی عراق و سوریه سعی می کنند از این خلاء امنیتی استفاده کنند ولی این خلاء قدرت همیشگی نیست.»
وی افزود: «ترکیه و آمریکا هر دو مخالف استقلال کردستان هستند و مخالفت این دو کشور هم باعث می شود که اتحادیه اروپا هم با احتیاط به مساله کردها توجه کند. ایران تماسهای بسیار نزدیکی با اقلیم کردستان دارد و سعی می کند مساله کردستان را با آنها طرح کند. اگر وضعیت ژئوپولتیک منطقه تغییر کند به زیان ایران و حتی کردها خواهد بود و آتش منازعه را مجددا روشن می کند.»
اما آنچه که مشخص است این است که ایران نمی خواهد از حمایت خود از نوری مالکی دست بکشد همانطور که از بشار اسد حمایت کرد. ایران در سیاست خارجی خود در قابل سوریه از تجزیه این کشور حمایتی نکرد و در مقابل آن ایستاد. اکنون نیز بارها در برابر تجزیه عراق هشدار داده است.
بر همین اساس مسعود جزایری معاون ستاد کل نیروهای مسلح ایران در گفت و گویی که با شبکه العالم داشت، تجزیه عراق را به نفع هیچکس ندانست، و گفت: «تجزیه عراق حتی به نفع کشورهای حامی تروریست ها هم نیست.»
به گفته معاون ستاد کل نیروهای مسلح ایران «همانطور که اجازه دخالت در سوریه را به هیچ کشوری ندادیم که برای دولت و مردم سوریه تعیین تکلیف کنند؛ قطعا در مورد عراق هم همین رویه را خواهیم داشت.»
دکتر فیاض زاهد، از اعضای حزب چپگرای اعتماد ملی، با اشاره به سابقه آشنایی جمهوری اسلامی ایران با خانواده بارزانی و حزب متبوعش به شرق پارسی گفت: «ایران تمایلی ندارد واکنش تندی به اعلام همه پرسی در راستای استقلال کردستان فعلا داشته باشد.چرا که ایران صلاح نمی داند به این مناسبات لطمه ای وارد کند. چرا که در تشکیل دولت بعدی عراق شرکت کردها بسیار جدی و مهم است. اگرچه با اعلام استقلال از سوی بارزانی مخالف است و آن را بر نمی تابد.»
وی افزود: «اعلام همه پرسی از سوی بارزانی بیشتر یک آرزوی تاریخی و سیاسی است. اکنون شرایط منطقه اجازه چنین خواسته ای را نمی دهد. به نظر می رسد بارزانی با چنین فشارهایی که به دولت عراق وارد می کند به دنبال در اختیار گرفتن شهرهای کرد نشین دیگری مانند کرکوک است که به دولت فدرال کردستان قدرت بیشتری بدهد.»
به گفته این عضو حزب اعتماد ملی «تجزیه عراق و اعلام استقال از سوی کردستان را نباید خیلی جدی گرفت همانطور که ایران هم جدی نگرفته است. ایران و دولت مرکزی عراق فعلا به دنبال از بین بردن داعش هستند که خطرات جدی برای کشورهای منطقه ایجاد کرده است. علی رغم لفاظی های پنهان ایران و آمریکا، یک همکاری مشترک بین این دو برای حمایت از دولت مرکزی عراق وجود دارد.»
اما در برخی دیگر از محافل مذهبی و سیاسی ایران نیز مساله همه پرسی کردستان بی پاسخ نماند و در اظهار نظری دیگر، حجت الاسلام حسن عاملی، نماینده ولی فقیه و امام جمعه اردبیل، با اشاره به این نکته که دشمنان فتنه های خود را در منطقه به جایی رسانده اند که قصد دارند در اقلیم کردستان عراق اعلام استقلال کنند اظهار داشت: «اسنادی در دست است که یقین داریم فردای اعلام استقلال در اقلیم کردستان عراق، رژیم اسراییل و آمریکا با استقرار در آن منطقه اداره امور کردستان عراق را در دست خواهند گرفت.»
اسماعیل کوثری، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ایران و از اعضای جبهه پایداری متمایل به اصول گرایان، درباره اعلام استقلال کردستان به شرق پارسی گفت: «طرح استقلال کردستان مساله جدیدی نیست و سالها است که اسراییل و آمریکا به دنبال تجزیه کشورهای منطقه هستند و هنگامی که بارزانی این طرح را اعلام کرد این نتانیاهو صهیونیستی بود که سریعا از این طرح حمایت کرد.»
این نماینده متمایل به جناح راست در ایران افزود: «ایران با تجزیه عراق شدید مخالف است و هیچ گاه اجازه تجزیه این کشور را نمی دهد و عراق را کشوری می داند که شایستگی کامل را برای مدیریت کل کشور دارد. ایران با طرحهای تجزیه طلبانه صهیونیستی و آمریکایی شدیدا مخالف است.»
در حالی که در نماز جمعه روز ۱۳ تیر به نظر می رسید که امام جمعه پایتخت ایران هم واکنشی به مساله استقلال کردستان داشته باشد که این امر صورت نگرفت و فقط در حد هشدار به گروه داعش باقی ماند. آیت الله سعیدی، امام جمعه قم، در خطبه های نماز جمعه گفت: «امروز اقلیم کردستان عراق ادعای تسلط و مالکیت بر کرکوک را دارد در حالیکه باید بدانند قابلیت تبدیل شدن به یک کشور مستقل را ندارند و کشورهای اطراف اجازه باز شدن مرزها را نمی‌دهند.»
به گفته امام جمعه قم «کردهای ایرانی از توطئه تشکیل یک رژیم صهیونیستی جدید در این منطقه آگاهی دارند و فریب آن را نمی‌خورند.» این در حالی است که احزاب و گروه های کرد مخالف دولت ایران از استقلال کردستان عراق بطور طبیعی استقبال کرده و آن را طلیعه ای برای کسب حقوق بیشتر از دولت مرکزی ایران و در نهایت پیوستن به آرزوی کردستان بزرگ می دانند.
