نیروهای داعش - عکس از رویترز

نیروهای داعش – عکس از رویترز

پیشروى گروه دولت اسلامى عراق و شام یا داعش در خاک عراق و تصرف موصل، تکریت، بیجی، فلوجه و برخی دیگر از مناطق سنى نشین، این شبهه را ایجاد کرد که این گروه به زودی به مرزهاى غربى ایران خواهد رسید. با تصرف بخشى از استان دیاله عراق توسط داعش این گروه به ۵٠ کیلومترى مرزهاى غربی ایران رسید. اگر چه در آن زمان برخى با توجه به توان بالاى نظامى ایران دسترسى این گروه به مرزهاى ایران را امرى بعید مى دانستند، اما همچنان نگرانى هایى از دسترسى داعش به مرزهاى ایران در میان برخى و به خصوص مردم محلى وجود داشت. اگر چه این پیشروى ها در حال حاضر متوقف شده، اما هنوز این نگرانى وجود دارد و به طور کامل رفع نشده است.

ایران با ١۴۵٨ کیلومتر طولانى ترین مرز را در بین همسایگان عراق با این کشور دارد. برخى از گذرگاه هاى رسمى و بین المللى ایران با عراق مانند حاجى عمران، پرویز خان و باشماق راه ارتباطى ایران با شمال عراق و اقلیم کردستان عراق است. از آنجایى که اقلیم کردستان عراق جزو مناطقى است که داعش در آن حضور ندارد، تهدیدى متوجه این مرزها نیست. برخی دیگر از گذرگاه های مرزی، ارتباط ایران را با مناطق عرب شیعه نشین عراق و به طور غیر مستقیم با مناطق سنی نشین این کشور برقرار می کند.

در این مطلب نگاهى داریم به گذرگاه هاى میان ایران و همسایه غربى اش عراق که اغلب آنها از سال ١٣٨٢ هجری خورشیدی و بعد از سقوط صدام حسین بازگشایى شده است.

برای دیدن نقشه در سایز بزرگتر لطفا روی آن کلیک کنید

برای دیدن نقشه در سایز بزرگتر لطفا روی آن کلیک کنید

مرز حاج عمران

شمالی ترین گذرگاه مرزی ایران با عراق، مرز حاج عمران است. گذرگاه مرزى عراق با ایران در منطقه حاج عمران در منطقه مرزى پیرانشهر استان آذربایجان غربى قرار دارد و با اقلیم کردستان عراق هم مرز است. پس از موافقت با فعال شدن گذرگاه مرزى چزابه در فروردین ١٣٨۵، دولت عراق فعال شدن گذرگاه مرزى حاج عمران را نیز تصویب کرد. این گذرگاه نیز به منظور مبادلات اقتصادى و گردشگرى بازگشایى شد. ساکنان ایرانی و عراقی دو سوی مرز حاج عمران کرد و عمدتا سنی مذهب هستند. مرز حاج عمران در درون خاک عراق به شهر اربیل مرز اداری اقلیم کردستان عراق منتهی می شود و به طور سنتی محل تردد کردهای شمال عراق (عمدتا بارزانی ها) به ایران بوده و هست.

مرز تمرچین در این منطقه و در ۱۵ کیلومتری پیرانشهر، ۲۰ درصد کل حجم صادرات ایران و ۶۰ درصد صادرات ایران به کشور عراق را به خود اختصاص داده و اولین مرز رسمی آذربایجان غربی با اقلیم کردستان عراق به شمار می‌رود. مرز حاج عمران هم اکنون در درون خاک عراق از سوی پیشمرگه های کرد (عمدتا وابسته به حزب دمکرات به رهبری مسعود بازرانی) اداره می شود و داعش یا نیروهای دولت مرکزی عراق در آنجا حضور ندارند.

مرز باشماق

دومین گذرگاه مرزی مرز مهم ایران با اقلیم کردستان عراق، مرز باشماق در استان کردستان است. مرزباشماق در ١۵ کیلومترى شهرستان مریوان استان کردستان ایران است. در آن سوى مرز در خاک عراق، شهر سلیمانیه قرار دارد. این مرز نیز به لحاظ اقتصادى و گردشکرى از اهمیت زیادى برخوردار است و جزو گذرگاه هاى پر تردد به حساب مى آید. مرز باشماق در واقع گذرگاه مرزی بین ایران و مناطق تحت کنترل اتحادیه میهنی کردستان عراق به رهبری جلال طالبانی به شمار می رود. مرز باشماق تا اولین شهر عراق یعنی شهر پنجوین حدود شش کیلومتر و تا شهر سلیمانیه حدود ۱۳۰ کیلومتر فاصله دارد. مرز باشماق هم اکنون در درون خاک عراق از سوی پیشمرگه های کرد (عمدتا وابسته به اتحادیه میهنی به رهبری جلال طالبانی) اداره می شود و داعش یا نیروهای دولت مرکزی عراق در آنجا حضور ندارند.

مرز پرویز خان

سومین گذرگاه مرزی ایران با اقلیم کردستان عراق، مرز پرویز خان در شمال شهر قصر شیرین است. شهرستان قصر شیرین داراى ١٨۶ کیلومتر مرز مشترک با عراق است و مرز پرویز خان در این شهرستان قرار دارد. مرز پرویز خان دارای یک بازارچه مرزی است و عمدتا با نام این بازارچه شناخته می شود. این مرز ارتباط ایران با جنوبی ترین مناطق کردنشین عراق را برقرار می کند و به دو شهر کوچک کردنشین کفری و کلار در استان سلیمانیه منتهی می شود. تردد زائران ایرانی از این مرز ممنوع است و تنها ایرانی هایی که قصد سفر به اقلیم کردستان را دارند از این مرز عبور مى کنند و براى این کار نیازى به دریافت ویزا ندارند و مى توانند از این راه به شهرهاى مختلف اقلیم کردستان سفر کنند.

مرز پرویز خان نیزهم اکنون در درون خاک عراق از سوی پیشمرگه های کرد (عمدتا وابسته به اتحادیه میهنی به رهبری جلال طالبانی) اداره می شود و داعش یا نیروهای دولت مرکزی عراق در آنجا حضور ندارند.

مرز خسروى (منذریه)

مرز خسروى در شهرستان قصر شیرین از استان کرمانشاه قرار دارد. نام این گذرگاه مرزی در بخش عراقی منذریه است که در استان دیاله قراردارد. استان دیاله عراق به مرکزیت شهر بعقوبه، با استان های کرمانشاه و ایلام هم مرز است.
مرز خسروی یکى از مرزهاى رسمى و بین المللى ایران و عراق است که از سال های ابتدایی تاسیس عراق در دهه ۱۹۲۰ گذرگاه رسمی دو کشور بوده است. این گذرگاه مرزی از طریق یک جاده ترانزیتی و با عبور از مناطق کردنشین عراق و سپس ورود به مناطق سنی نشین استان دیاله به سوی بغداد ادامه می یابد. روزانه تعداد زیادى از زائران ایرانى از این گذرگاه به سوی شهرهاى زیارتى سامرا، کربلا و نجف مى روند. این مرز همچنین راهى براى صادرات رسمى کالا به عراق به شمار می رود.

با تصرف دو شهر کوچک سعدیه و جلولا در استان دیاله عراق، توسط نیروهاى داعش و عقب نشینى نیروهاى ارتش عراق از این دو شهر، داعش به ۵٠ کیلومترى مرز ایران رسید. شهر جلولا در عراق تنها ۴٢ کیلومتر با مرز خسروى و شهر قصر شیرین فاصله دارد. بعد از تصرف این شهرها، تعداد زیادى از ساکنان آن به سمت مرز خسروى روانه شدند. به دلیل درگیری بین داعش و نیروهای دولتی جاده ترانزیتی خسروی به بغداد هم اکنون بر روی زائران و کامیون های تجاری دو کشور بسته است. مرز خسروی-منذریه هم اکنون در درون خاک عراق از سوی پیشمرگه های کرد (عمدتا وابسته به اتحادیه میهنی به رهبری جلال طالبانی) اداره می شود و داعش یا نیروهای دولت مرکزی عراق در آنجا حضور ندارند.

مرز مهران (زرباطیه)

مرز مهران در استان ایلام قرار دارد و مهمترین مرز میان ایران و عراق براى تردد زائران به حساب مى آید. دلیل این امر نزدیکی جغرافیایی مرز مهران به دو شهر کربلا و نجف است که مقصد اصلی زائران ایرانى برای سفر به عراق است. در آن سوى مرز و به فاصله ده کیلومتر شهرستان بدره واقع در ٨٠ کیلومتری شرق کوت عراق قرار دارد. شهر کوت مرکز استان واسط نیز در ١٨٠ کیلومترى جنوب شرق بغداد قرار دارد. ساکنان دو طرف مرز مهران و زرباطیه را عمدتا کردهای شیعه معروف به کردهای فیلی و نیز شماری از اعراب شیعه تشکیل می دهند. مرز مهران-زرباطیه هم اکنون در درون خاک عراق از سوی نیروهای دولت مرکزی اداره می شود و داعش یا نیروهای پیشمرگه کرد در آنجا حضور ندارند.

مرز چزابه ( الشیب)

مرز چزابه در شهرستان دشت آزادگان استان خوزستان قرار دارد. در آن سوى این مرز و در خاک عراق، شهرستان الشیب و سپس شهر عماره در استان میسان قرار دارد. این گذرگاه فروردین سال ١٣٨۵ افتتاح و اولین محموله صادراتى از ایران به عراق ارسال شد. تا پیش از آن مبادلات تجارى و اعزام زائر به عراق در استان خوزستان فقط از طریق مرز زمینى شلمچه صورت مى گرفت. مرز چزابه هم اکنون در درون خاک عراق از سوی نیروهای دولت مرکزی اداره می شود و داعش یا نیروهای پیشمرگه کرد در آنجا حضور ندارند.

مرز شلمچه

روستاى شلمچه در شهرستان خرمشهر در جنوب غربى ایران و در استان خوزستان قرار دارد. شلمچه با روستایى به همین نام در خاک عراق هم مرز است. مرز شلمچه نزدیکترین نقطه مرزى ایران به شهر بصره عراق است. دشت شلمچه که در دوران جنگ هشت ساله ایران و عراق محل نبرد سنگین نیروهای ایرانی بود، هم اکنون به یک گذرگاه مرزی برای رفت و آمد زائران ایرانی و صادرات و واردات کالا بین بصره و شهرهای جنوبی عراق با استان خوزستان ایران تبدیل شده است. ساکنان ایرانی و عراقی دو سوی مرز شلمچه عمدتا شیعه و عرب هستند. مرز شلمچه مهمترین گذرگاه مرزی بین ایران و عراق در جنوب ایران به شمار می رود. این مرز هم اکنون در درون خاک عراق از سوی نیروهای دولت مرکزی اداره می شود و داعش یا نیروهای پیشمرگه کرد در آنجا حضور ندارند.