در لبنان دو نگاه متفاوت به جمهورى اسلامى ایران وجود دارد. بخشى ازجریانات سیاسی و دولت لبنان موسوم به ٨ مارس، از متحدان کلیدى جمهورى اسلامى ایران محسوب مى شوند؛ جریانی که با حزب الله ومتحدانش شناخته می شود. در مقابل، جریان ١۴ مارس به رهبرى سعد حریرى منتقد و حتی مخالف سیاست هاى ایران در لبنان است.

این اختلاف نظرها نسبت به نقش ایران در لبنان، با شروع بحران سوریه در زمستان ٢٠١١ شدت گرفته است. حزب الله و ایران از ابتداى بحران سوریه در کنار رژیم بشار اسد ایستادند، اما گروه ١۴ مارس حامى مخالفان دولت سوریه بود. تشدید روابط ایران و لبنان در سال ۱۳۹۲ را باید بیش از هر عامل دیگرمتاثر از این چالش ها دانست .

ایران و حزب الله: شراکت راهبردی

دولت های جمهوری اسلامی ایران و سوریه، بزرگترین حامیان حزب الله لبنان در منطقه خاورمیانه به شمار مى روند. اگر چه در حال حاضر دولت سوریه به عنوان یکى از حامیان حزب الله خود نیاز به حمایت دارد و حزب الله در حال حاضر از حامى سابقش حمایت می کند. در چنین شرایطی، جمهورى اسلامى ایران حامى اصلی حزب الله به حساب مى آید.

حزب‌الله، سازمانی سیاسی – نظامی و شیعه مذهب در لبنان است که در ابتدای دهه ۱۹۸۰ و با پشتیبانی جمهورى اسلامى ایران تشکیل شد و از آن پس با حمایت گسترده مالی و نظامی ایران و سپس سوریه، بر قدرت و نفوذش در لبنان افزوده شد. در حال حاضر کمک هاى حزب الله براى حفظ رژیم اسد و مقابله با اسراییل به عنوان مهمترین دشمن جمهورى اسلامى ایران، دو عاملى است که حزب الله را به یک متحد استراتژیک براى ایران بدل کرده است. از این رو جمهورى اسلامى ایران از هر کمکى براى حمایت و حفظ این گروه کوتاهی نمی کند. در سال ۱۳۹۲ نیز این روابط راهبردی بین حزب الله و ایران تداوم یافت و تقویت شد و مقامات ارشد ایران و حزب الله در چارچوب اعلام مواضع وجنگ تبلیغاتی با مخالفانشان از یکدیگر حمایت کردند .

حمایت عام سیاستمداران جمهوری اسلامی از حزب الله

علاوه بر آیت الله خامنه ای که در سخنرانی های مختلف خود با صراحت از حزب الله حمایت می کرد، کابینه های تحت ریاست محمود احمدی نژاد و حسن روحانی نیز که هر یک حدود شش ماه از سال ۱۳۹۲، کنترل دولت را در اختیار داشتند، حمایت های مشابه ای از حزب الله به عمل آوردند. تغییر دولت در تهران با وجود اینکه تغیییر مهمی در سیاست داخلی وخارجی این کشور تلقی می شد، اما تاثیری بر رابطه ایران و حزب الله بر جای نگذاشت.

علی لاریجانی، رییس مجلس شورای اسلامی ایران نیز به عنوان دیگر مقام ارشد ایران، در ٢٧ دى ماه ۱۳۹۲ از حزب‌الله لبنان به عنوان “افتخار عالم اسلام” نام برد و در جمع اعضا و فرماندهان سپاه محمد رسول‌الله تهران، گفت: «قطعا اگر به حزب‌الله تعدی شود، ایران پشتیبان حزب‌الله خواهد بود و جان خود را براى حزب الله مى دهد.»

علی لاریجانى پس از قرار گرفتن نام حزب الله در لیست تروریستى اتحادیه اروپا تصریح کرد که «اگر مقامات غربی درباره حزب‌الله و مقاومت حرف درشت بزنند، قطعا تودهنی می‌خورند.» پیش از این سخنان علی لاریجانی، اتحادیه اروپا در٣١ تیر ١٣٩٢، حزب‌الله لبنان را در لیست “تروریستی” خود قرار داده بود.

یکی دیگر از نمادهای حمایت مستمر ایران در سال ۹۲ از حزب الله، از تریبون های نماز جمعه بود که مهمترین آن نماز جمعه تهران به شمار می رود. کاظم صدیقی، امام جمعه موقت تهران در همین ارتباط در ۲۷ دی با اعلام اینکه «ما به حزب‌الله افتخار و از آنها حمایت می‌کنیم.» تاکید کرد «مقاومت لبنان و حزب‌الله امروز نه تنها برای جهان اسلام که برای جهان بشریت افتخار است که توانسته شاخ استکبار را بشکند» .

محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران نیز در سفر زمستان گذشته ( ٢٣ دى ١٣٩٢) خود به لبنان، با قرار دادن تاج گل بر قبر عماد مغنیه یکی از فرماندهان نظامی سابق حزب‌الله لبنان که ۲۳ بهمن۱۳۸۶ بر اثر انفجاری در دمشق، پایتخت سوریه کشته شد، به وى اداى احترام کرد. عملى که با واکنش تند ایالات متحده آمریکا روبرو شد. کیتلین هایدن سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید، با محکوم کردن اقدام ظریف گفت: «مغنیه عامل برخی اقدامات تروریستی وحشتناک بود که به کشته شدن صد‌ها بی‌گناه از جمله شماری از شهروندان آمریکا انجامید.»

با این وجود محکوم کردن عمل ظریف از سوى آمریکا، واکنش متقابل مقام هاى ایرانى را برانگیخت. على لاریجانى رئیس مجلس شورای اسلامی ایران در این باره گفت که مقام‌های آمریکایی که در تشییع جنازه آریل شارون که به گفته آقای لاریجانی “قصاب صبرا و شتیلا” بود، شرکت کردند اعتراض می‌کنند که چرا وزیر خارجه ایران به مقبره مغنیه احترام گذاشته است در حالی که از نظر علی لاریجانى، مغنیه سمبل شجاعت بوده است. اعلام چنین حمایت های از جانب ایران، همواره با حمایت متقابل مسولان ارشد حزب الله از ایران روبرو بوده است. نماد عمده این حمایت را می توان در سخنرانی های مختلف سید حسن نصر الله دبیر کل حزب الله در سال ۱۳۹۲ مشاهده کرد .

نگاه منفی ۱۴ مارس و ایران به یکدیگر

بر خلاف جریان ۸ مارس به رهبری حزب الله، جریان ١۴ مارس به رهبرى سعد حریرى از مخالفان اصلى حضور حزب الله و دخالت ایران، در لبنان و نیز دربحران و جنگ سوریه است. جریان ١۴ مارس که به طور سنتی از حمایت های ایران از حزب الله لبنان ناخرسند است، با آغاز بحران سوریه و حمایت ایران از بشار اسد، به منتقد جدی سیاست هاى ایران در سوریه نیز بدل شد. تنها چند ماه پیش از آغاز بحران سوریه آیت الله خامنه اى رهبر جمهورى اسلامى ایران در دیدار با سعد حریرى که در آن زمان نخست وزیر لبنان بود، از سطح روابط این گروه با حزب الله ابراز خرسندى کرده بود و سعد حریرى نیز تاکید کرده بود که دولت لبنان با تحریم‌های بین‌المللی علیه برنامه هسته‌ای ایران همراهی نخواهد کرد، اما بعد از شروع بحران سوریه، این جریان که از حامیان اصلى مخالفان بشار اسد محسوب مى شود، در جبهه مقابل ایران قرار گرفت. این موضوع باعث شد تا در هیئت دولت جدید لبنان نیز برخی از وزیران لبنانی به انتقاد از سیاست های ایران در لبنان و سوریه بپردازند. در همین چارچوب “نهاد المشنوق” وزیر کشور کنونی لبنان که از اعضاى جریان ١۴ مارس است، اواخر اسفند ١٣٩٢جمهورى اسلامى ایران و سوریه را عامل بروز ناآرامى در لبنان دانست. “نهاد المشنوق” طی نطقی در کنفرانس وزیران کشور دولت‌های عربی گفت: «اسباب سیاسی و راهبردی خشونت‌ها در لبنان ناشی از دخالت ایران و سوریه در امور لبنان است، زیرا نظام سوریه با انقلاب روبرو است و ایران هم با چالش‌های بزرگی روبرو است و این‌ها سطح خونریزی‌ها در لبنان و سوریه را بالا برده است و این مسائل محکوم است.»

اظهارات وزیر کشور لبنان، اعتراض شدید ایران را به همراه داشت. غضنفر رکن آبادى سفیر ایران در بیروت مراتب اعتراض رسمی تهران به اظهارات وزیر کشور لبنان را به “میشل سلیمان” رییس جمهوری و “تمام سلام” نخست وزیر این کشور اعلام کرد.

رییس جمهوری و نخست وزیر لبنان، اظهارات المنشوق را سیاست و موضع رسمى دولت لبنان ندانستند، اما واقعیت آن است که در مجموع نمى توان دولت لبنان را مطلقا حامى یا مخالف جمهورى اسلامى ایران دانست. بعضا مى توان شاهد موضع گیرى هاى متفاوتى از سوى این دولت در قبال ایران بود، زیرا دولت کنونی لبنان تعاملى از احزاب و گروه هاى مختلف، بعضا با عقاید و دیدگاه هایى کاملا متفاوت است. دولت جدید لبنان که بعد از ١٠ ماه بن بست در تشکیل آن، نهایتا اواخر بهمن ماه گذشته به نخست وزیرى “تمام سلام” تشکیل شد، ٢۴ وزیر دارد که از این تعداد ٨ وزیر از گروه حزب الله و ٨ وزیر از ائتلاف ١۴ مارس هستند. میشل سلیمان رییس جمهوری لبنان هم برای حفظ جناح میانه رو هشت وزیر تعیین کرده است. از این رو به طور مطلق نمى توان دولت لبنان را حامى یا مخالف جمهورى اسلامى ایران دانست و در درون حکومت لبنان دیدگاه ها و عقاید متفاوتى نسبت به نقش ایران در این کشور و نیز جنگ سوریه وجود دارد.

تاثیر پذیری روابط تهران- بیروت از جنگ سوریه

یکى از مهمترین اختلافات جناح هاى مختلف درون دولت لبنان، تفاوت دیدگاه آنها در مورد بحران سوریه ونقش ایران در این بحران است. جریان ٨ مارس از حامیان اصلى رژیم اسد به شمار مى رود و نیروهاى نظامى حزب الله در خاک سوریه به هواداری از بشار اسد با شورشیان مخالف دولت می جنگند.

در مقابل، ائتلاف ١۴ مارس به رهبری سعد حریری حامی مخالفان بشار اسد است. این اختلافات باعث بروز ناآرامى هایى در داخل خاک لبنان شده است. علاوه بر حملات تروریستى علیه مراکز ایرانى، سال ١٣٩٢ لبنان شاهد یک سلسله بمب گذارى هایى بود که به نوعى در ارتباط با مسایل سوریه بود. اواخر اسفند ماه گذشته در اثر وقوع یک انفجار در شرق لبنان سه تن از جمله یکی از مسوولان حزب‌الله لبنان کشته و ۱۶ تن دیگر زخمی شدند. ششم دی ماه نیز انفجار شدیدى در مرکز بیروت باعث کشته شدن ٨ نفر از جمله محمد شطح وزیر دارایى سابق لبنان و از مشاوران سعد حریرى و فواد سینیوره نخست وزیران سابق لبنان، شد. حامیان شطح، سوریه و حزب‌الله را در پس پرده این انفجار می‌دانند.

محمد شطح، در نامه‌ای از حسن روحانى رییس جمهور ایران خواسته بود که نه از حزب‌الله لبنان، که از کل کشور لبنان حمایت کند. گفته می شود وى قصد داشت این نامه را برای امضا پیش نمایندگان مجلس لبنان ببرد که مرگ مهلت این کار را به او نداد. شطح از ایران خواسته تا مسلح کردن “نیروهای درگیر در سوریه از جمله حزب‌الله” را متوقف کند و از رییس جمهور ایران خواسته بود تا به برقراری آتش بس دائمی بین کشورش و اسراییل کمک کند، اما شطح برای پی گیری این خواسته های خود فرصتی نیافت و ترور شد.

علاوه بر جریان ۱۴ مارس، شیخ صبحی طفیلی رهبر پیشین حزب الله نیز از دیگر منتقدان نقش ایران و حزب الله در تحولات سوریه است. وی در گفت و گو با شبکه “المستقبل” اعلام کرده نیروهای حزب الله بنا به درخواست جمهوری اسلامی ایران به عرصه جنگ داخلی سوریه کشانده شده اند تا مانع از سقوط بشار اسد شوند. اگرچه جمهورى اسلامى ایران در برابر چنین انتقاداتی، همواره حضور نظامی در سوریه را انکار کرده است، اما در سال ۱۳۹۲ حملاتی علیه مراکز ایرانی در لبنان صورت گرفت که به اعتقاد کارشناسان و صاحب نظران به نوعی با نقش ایران و حزب الله در تحولات سوریه در ارتباط بوده است .

حملات انفجارى علیه مراکز ایرانى در بیروت

٣٠ بهمن ١٣٩٢( ١٩ فوریه) دو بمب در منطقه شیعه نشین جنوب لبنان و نزدیک دفتر رایزنی فرهنگی ایران منفجر شد. در این دو انفجار شدید دست کم چهار نفر کشته و شماری زخمی شدند. عبدالله عزام، گروه سلفی مرتبط با القاعده مسوولیت این دو انفجار را به عهده گرفته و اعلام کرد هدف، دفتر رایزنی فرهنگی ایران در بیروت بوده است.

گردان عبدالله عزام پیش‌تر تهدید کرده بود تا زمانی که ایران نیروهایش را از سوریه خارج نکند، این حملات ادامه خواهد داشت. این انفجارها درست چند روز بعد از اعلام تشکیل کابینه جدید لبنان صورت گرفت. .پیش از آن نیز وقوع دو انفجار شدید در تاریخ ٢٨ آبان ١٣٩٢ ( ١٩ نوامبر) در برابر سفارت جمهوری اسلامی ایران در بیروت، منجر به کشته شدن ٢۶ نفر از جمله ابراهیم انصاری، رایزن فرهنگی ایران و زخمى شدن ١۴٠ نفر شده بود. مرضیه افخم، سخنگوی وزارت خارجه ایران در واکنش به این انفجارهای انتحاری در بیروت آنها را کار«دشمنان ثبات لبنان و ایادی رژیم صهیونیستی» دانسته بود. موضوعی که البته تنها چالش لفظی بین ایران و حزب الله از یک طرف و اسراییل ازسوی دیگر در سال ۱۳۹۲نبود، به طوری که یکی دیگر از چالش های جدی طرفین در این سال را باید مساله توان موشکی حزب الله وجنگ لفظی طرفین بر سر آن دانست.

ایران، اسراییل، لبنان و توان موشکى حزب الله

مقامات نظامی و سیاسی اسراییل همواره ابراز نگرانی کرده‌اند که در صورت وقوع یک جنگ، از جمله با ایران، در کنار موشک های دوربردی که ممکن است به سوی تل‌آویو شلیک شود، حزب‌الله لبنان و تشکل‌های فلسطینی نیزموشک‌های میان‌برد و راکت های مختلف را از لبنان و غزه یا از صحرای سینا در شمال مصر به سوی اسراییل شلیک خواهند کرد.

ژنرال آویو کوخاوی، رییس سازمان اطلاعات نظامی ارتش اسراییل، در همین ارتباط در زمستان گذشته اعلام کرد حزب‌الله و گروه‌های فلسطینی زرادخانه ای بزرگ که ممکن است تاکنون دست کم صد و هفتاد هزار موشک و راکت در آن آماده باشد، برای حمله احتمالی به اسراییل تهیه کرده‌اند.

ژنرال کوخاوی ماه گذشته (اسفند ۹۲) در همایش امنیتی در هرتصلیا گفت: «حزب‌الله پیوسته در حال تجهیز خود به سلاح‌هایی است که بعید نیست در یک جنگ واقعی، بخواهد برتری و تسلط دریایی و هوایی اسراییل را دست‌کم در روزهای اول چنین جنگی به چالش بکشد.» از دیدگاه این فرمانده اسراییلی، برای مقابله با این خطرات، اسراییل پیشاپیش خود را به سامانه های دفاعی پنج لایه ای مجهز کرده است .

در مقابل چنین اظهاراتی از سوی فرماندهان اسراییلی، امیرعلی حاجی زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران ایران دى ماه گذشته (١٣٩٢) اعلام کرد: «براساس اطلاعات ایران، توانمندی حزب الله در این چند سال به قدری افزایش یافته که آن ها قادرند هر هدفی را در اسراییل با درصد خطای بسیار کم و با توان نقطه زنی منهدم کنند.» حاجی زاده با اشاره به ترور حسان اللقیس، از اعضای ارشد حزب الله که در آذر ماه گذشته در نزدیکی بیروت رخ داد، گفت: «کارهایی که امثال اللقیس در مجموعه حزب الله انجام دادند و ما از آن خبر داریم، خارج از تصور”صهیونیست ها” بوده و اگر اتفاقی بیفتد حال و روز آنها دیدنی خواهد بود و قطعا شرایط غیرقابل تصوری برای آنها رقم خواهد خورد.»

علاوه بر ترور افرادی چون حسان اللقیس، اسراییل در سال ۱۳۹۲، همچنین تلاش کرد تا برخی اهداف نظامی مرتبط با حزب الله در خاک سوریه و لبنان را مورد هدف قرار دهد.

با وجود ایفای چنین نقشی از سوی ایران در جهت تقویت بنیه نظامی حزب الله، ایران طی سالیان گذشته همچنین سعی کرده با ایفای نوعی نقش اقتصادی- اجتماعی بر محبوبیت خود و حزب الله در بین لبنانی ها بیافزاید.