بازدیدکنندگان فرانسوی از نمایشگاه کتاب فرانسوی سال ۲۰۰۹ دیدن کردند.
اما همین سرزمین جنگ‌زده، همواره بستری برای فرهنگ و کتاب بوده است. برای مثال در کمتر از یک ماه دیگر نمایشگاه کتاب فرانسوی‌زبان لبنان در بیروت برگزار می‌شود. قدمت این نمایشگاه بیست سال است، اما پیشینه زبان فرانسه در این کشور بسیار قدیمی‌تر و کهن‌تر است.
در اینجا و در آستانه برگزاری نمایشگاه کتاب فرانسوی‌زبان بیروت، نگاهی گذرا می‌کنیم به ادبیات فرانسوی‌زبان در لبنان.
ادبیات فرانسوی‌زبان لبنان گرچه جوان است، اما از یک گذشته غنی و سرشار سرچشمه می‌گیرد. غنای این گذشته به دلیل قرار گرفتن کشور لبنان در جایی است که بیش از دو هزار سال، به عنوان چهارراه تمدن‌ها، فرهنگ‌ها و ادیان شناخته می‌شود.
لبنان همچنین طی تاریخ‌اش، پلی بوده بین شرق و غرب. قرار گرفتن این کشور در حاشیه دریای مدیترانه موجب شده که از هر طرف، دروازه‌ای به سوی جهان آن سو، در نظر گرفته شود. کم‌کم نویسندگان و شاعران این خطه، خود را نه تنها لبنانی، بلکه جهان‌وطن حس کرده‌اند. نمونه این احساسات و تفکرات جهانی را می‌توان در آثار آنان مشاهده کرد.
اما یکی از دلایل باز شدن فضا و فرهنگ لبنان، علاوه بر وجود فرهنگ و زبان غنی عربی، حضور زبان و فرهنگ فرانسوی بوده است.
ورود زبان فرانسه به لبنان، به زمان امپراتوری لاتین در اورشلیم که به دنبال جنگ‌های صلیبی شکل گرفت باز می‌گردد، یعنی در سال‌های ۱۰۹۹ تا ۱۲۹۱٫ اما زبان فرانسه وقتی در لبنان به رسمیت شناحته شد که اولین قراردادهای اقتصادی میان فرانسوای اول، پادشاه فرانسه، با دولت عثمانی، که لبنان آن زمان در مرزهایش قرار داشت، در قرن شانزدهم میلادی به امضا رسید.
در همین قرن بود که مدارس و اکول‌های دانشگاهی به زبان فرانسه تأسیس شد، اما در قرن نوزدهم بود که این زبان در لبنان پیشرفت و ترقی کرد. به ویژه آنکه در سال ۱۸۶۰ فرانسه نیروهای نظامی‌اش را به لبنان فرستاد تا به کشتار مسیحیان در این کشور پایان داده شود.
همچنین در همین قرن بود اولین نسل از نویسندگان لبنانی فرانسوی‌زبان، متأثر از نویسندگان رمانتیک اروپایی به ویژه فرانسوی پدید آمد. در سال ۱۸۷۴ بود که میشل مسک، شاعر لبنانی، تصمیم گرفت اولین مجموعه‌شعرش را به زبان فرانسه منتشر کند. از آن زمان تا کنون لبنان نسل‌های مختلفی از شاعران و نویسندگان لبنانی فرانسوی‌زبان را به خود دیده است.
پژوهشگران زبان فرانسه، تاریخ ادبیات فرانسوی‌زبان لبنان را به چهار دوره تقسیم می‌کنند:
دوره اول از سال ۱۸۷۴، یعنی همان سالی که مجموعه شعر میشل مسک منتشر شد تا سال ۱۹۲۰ است، یعنی سالی که فرانسه از سوی جامعه ملل در لبنان مأموریت و حضور بیشتری یافت. جامعه ملل، یک سازمان بین‌المللی میان‌دولتی بود که در نتیجه امضای عهدنامه ورسای، تأسیس شده بود و هدفش خلع سلاح و جلوگیری از جنگ به واسطه تأمین امنیت همگانی، رفع اختلاف و مشاجره بین کشورها از راه مذاکره و دیپلماسی، و همچنین بهبود سطح زندگی جهانی بود.
در دوره اول، نویسندگان لبنانی فرانسوی‌زبان مشغول شناخت بیشتر فرهنگ و ادبیات غرب بودند و با نوشتن به زبان فرانسه سعی می‌کردند که علیه عثمانی‌ها در راه استقلال لبنان مبارزه کنند.
دوره دوم، از سال ۱۹۲۰ شروع می‌شود و تا سال ۱۹۴۳، یعنی سالی که مأموریت فرانسه در لبنان از سوی جامعه ملل به پایان رسید. در این دوره ادبیات فرانسه رنگ و بوی جدیدتری به خود می‌گیرد و از گذشته خود بهره‌های تازه‌ای می‌برد. نویسندگان و شاعران لبنانی به نوعی مکتب بازگشت را در این دوران تجربه می‌کنند. همچنین یک ملی‌گرایی خاص لبنانی که فقط در همین دوره قابل مشاهده است.
دوره سوم، از سال ۱۹۴۳ تا ۱۹۷۵٫ این دوره در میان پژوهشگران به دوره «معاصر» معروف است، زیرا نویسندگان و شاعران لبنانی فرانسوی‌زبان از پوسته گذشته خود بیرون آمده و خود را در جهان جدید یافته‌اند. همچنین وقایعی که در آثار ادبی این دوره اتفاق می‌افتد دیگر مربوط به دوره گذشته مثل دوران فنیقی‌ها نمی‌شود و همگی به زمان حال ربط دارد. آغاز تلخ جنگ‌های داخلی لبنان در سال ۱۹۷۵، پایانی بود بر شیرینی‌های این دوره.
و دوره چهارم از ۱۹۷۵ تا کنون. این دوره، با شروع نزاع‌های داخلی لبنان آغاز می‌شود. گرچه جنگ‌های داخلی لبنان در سال ۱۹۹۰ به پایان رسید، اما همانطور که در ابتدا اشاره شد، لبنان هنوز هم با جنگ و درگیری قومی و عقیدتی روبه‌روست؛ گویی قرار نیست دیگر این سرزمین روی زیبای و‌آرامش‌بخش صلح را به خود ببیند.
در دوره چهارم آثار نویسندگان و شاعران لبنانی متأثر از بحران جنگ و تأثیرات ناشی از آن است. همچنین در این دوره بسیاری از نویسندگان مطرح لبنانی مهاجرت کردند که امین معلوف یکی از آنان است. این نویسندگان جدید لبنانی تلاش می‌کنند با آثار خود، مدارا و تساهل را بسط و گسترش دهند، چیزی که از نظر آنان دوا و علاج مشکلات جهان جدید است.
اما با وجود دوره‌های مختلفی که زبان و ادبیات فرانسوی‌زبان در لبنان گذرانده، هنوز این زبان و ادبیات جایگاه مهم و محکمی را در لبنان دارد. این اهمیت به قدری است که شیعان لبنانی که به لحاظ سنتی و تاریخی ارتباط چندانی به زبان فرانسه ندارند، اکنون در پی آن هستند که خود را مسلح به این زبان کنند، این امر با آمدن مهاجرینی از غرب آفریقا، بیش از گذشته تقویت شده است. گروه شیعی حزب‌الله لبنان نیز چندان به سود خود نمی‌بیند که با زبان فرانسه در تعارض باشد.
همچنین اهمیت دیگر زبان فرانسه در لبنان این است که این زبان، زبان به گونه‌ای رسمی و دولتی نیز محسوب می‌شود. کمتر پیش‌آمده که در کشورهای فرانسوی‌زبان، زبان فرانسوی این جایگاه را داشته باشد. مثلا وضعیت زبان فرانسه در کشوری مانند الجزایر که سال‌ها مستعمره فرانسه بوده مشابه جایگاه زبان فرانسه در لبنان نیست.
حالا هم برگزاری نمایشگاه کتاب فرانسوی‌زبان بیروت، رونقی بیشتر به زبان فرانسه در لبنان داده است. حضور نویسندگان مطرح فرانسوی‌زبان نیز اعتبار ویژه‌ای به این نمایشگاه می‌دهد.
اعتبار این نمایشگاه در حدی است که پس از نمایشگاه پاریس و نمایشگاه مونترال، سومین نمایشگاه کتاب مهم فرانسوی‌زبان دنیا به شمار می‌آید.
