در حالی این روزها ۵۵۷ بیمارستان کشور طرح تحول نظام سلامت را تجربه می کنند که دردهای این نظام عمیق و درمان آن نیاز به زمانی طولانی دارد و هنوز تردیدها درباره موفقیت این طرح رفع نشده است.

طرح تحول نظام سلامت از روز دوشنبه ۱۵ اردیبهشت در بیمارستان های تحت پوشش وزارت بهداشت رسما آغاز شده است که براساس آن مقرر شده که بیماران بستری ساکن شهرها تنها ۱۰ درصد و بیماران ارجاعی از روستاها تنها پنج درصد هزینه‌هایشان را بپردازند.

طبق این طرح قرار است تا قیمت دارو در سال‌جاری کاهش یابد، زایمان طبیعی در بیمارستان‌های دولتی رایگان شود، تعداد داروهای تحت پوشش بیمه افزایش ‌یابد، وابستگی به داروهای وارداتی کاهش ‌یابد.

مسئولان وزارت بهداشت معتقدند طی چند روز اخیر از اجرای این طرح، مراجعات به بیمارستان های دولتی حدود ۳۵ درصد افزایش داشته و طرح موفقیت آمیز بوده است اما برخی از پزشکان و کارشناسان می گویند که این طرح زیاد دوام نمی آورد.

یکی از بیماران که خود را “فتاح” معرفی می کند و به خاطر بیماری قلبی قصد عمل جراحی در بیمارستان شریعتی تهران را دارد به “شرق پارسی” می گوید: «در زمان پذیرش پولی دریافت نشد اما حس می کنم که بیمارستان خیلی شلوغ است و کادر بیمارستانی توان حتی پاسخگویی به سوالات بیماران را ندارد.»

او که کارمند اداره برق است، می گوید: «از سه سال پیش دچار بیماری قلبی شدم اما چند ماه پیش دکتر متخصصی که پیش او می رفتم به من گفت نیاز به عمل جراحی دارم و از حدود دو ماه پیش وقت عمل جراحی گرفتم که آماده عمل جراحی برای فردا صبح هستم.»

او معتقد است که این اقدام خوب است اما نظام نوبت دهی در بیمارستان های دولتی بسیار پیچیده و زمانبر است. فتاح اضافه می کند که فضای بیمارستان به خاطر شلوغی بیش از حد آن، برای او که بیماری قلبی هم دارد استرس زا است.

از او درباره هزینه هایی که باید پرداخت کند می پرسم که می گوید: «هنوز که چیزی پرداخت نکرده ام اما هزینه عمل نزدیک یک میلیون تومان است که اگر سهم ده درصدی اعمال شود باید تنها ۱۰۰ هزار تومان بپردازم و البته باید هزینه بستری شدن که احتمالا دو روز خواهد بود را با کسر ۹۰ درصد نیز بپردازم و از این نظر خیالم کمی راحت تر از قبل است.»

این بیمار قلبی همچنین به تجربه خود از حضور در بیمارستان البرز کرج هم اشاره می کند: «ابتدا برای معالجه به بیمارستان البرز مراجعه کردم اما آنقدر آن بیمارستان شلوغ است که اصلا به نظرم شش ماه دیگر هم وقت به من نمی دادند و واقعا دولت باید به این موضوع توجه بیشتری نشان دهد.»

یکی از پرستاران این بیمارستان نیز در گفت و گو با “شرق پارسی” درباره واکنش ها به این طرح می گوید: «با آنکه پیش از اجرای طرح اطلاع رسانی صورت گرفته بود اما این روزها بیشتر با افرادی مواجه می شویم که درباره این طرح چیزی نمی دانند و قاعدتا وقتی می فهمند خیلی خوشحال می شوند و واکنش ها دیدنی می شود اما تردیدها در بین کارکنان بیمارستان وجود دارد.»

او که خواست نامش در این گزارش ذکر نشود، در عین حال می گوید: «در شروع این طرح نمی شود آن را ارزیابی کرد چراکه در حال حاضر بودجه تزریق شده است. در حال حاضر تعداد بیماران کمی بیشتر از قبل است اما اگر در بودجه دچار مشکل شویم یا بیمارستان نتواند بودجه را به خوبی مدیریت کند و یا اینکه تعداد مراجع کنندگان خیلی زیاد شود و تعداد کادر بیمارستان تغییری نکند قطعا دچار مشکلات می شویم.»

به گفته این پرستار، اورژانس و درمانگاه برخی بیمارستان های دولتی با اجرای این طرح شلوغ تر شده اند چرا که همه اقدام ها مانند خرید دارو و یا انجام آزمایش در خود بیمارستان متمرکز شده است.

او معتقد است در آینده احتمال دارد که میزان مراجعه ها زیاد شود و بار این فشار را پرستاران باید به دوش بکشند در حالیکه در این طرح اشاره ای به پرستاران نشده است. این پرستار زیاد به آینده این طرح خوشبین نیست و آن را موقتی عنوان می کند.

سیاست افزایش جمعیت با زایمان رایگان

در طرح تحول نظام سلامت، در ارتباط با هزینه های زایمان نیز تصمیم هایی گرفته شده است که شاید بتوان بخشی از آن را با سیاست های افزایش جمعیت در ایران مرتبط دانست.

گرچه تفاوت تعرفه های زایمان در بیمارستان های دولتی با بیمارستان های خصوصی بسیار زیاد است اما این طرح هزینه ها در بیمارستان های دولتی را به میزان بسیار زیادی کم کرده است و حتی زایمان طبیعی در این بیمارستان ها از ۱۵ اردیبهشت رایگان انجام می شود.

تعرفه زایمان در بیمارستان های خصوصی بسیار متفاوت است. بیمارستان آتیه تهران این هزینه ها را در سایت خود قرار داده است که طبق آن، هزینه ها بدون بیمه تا ۷ میلیون تومان می رسد اما در بیمارستان خصوصی صارم واقع در شهرک اکباتان این رقم برای سزارین ۴ میلیون تومان است که غیر از تفاوت فاحش هزینه ها بین بیمارستان های دولتی با خصوصی در بین بیمارستان های خصوصی نیز این تفاوت قیمت ها نیز مشاهده می شود.

این درحالی است که در بیمارستان های دولتی تحت پوشش دانشگاه های علوم پزشکی مانند شریعتی و امام خمینی مادرانی که بیمه نیستند در همان روز بیمه می شوند و زایمان طبیعی برای آنها رایگان در می آید اما آنها اگر زایمانی رایگان می خواهند باید شلوغی و بی نظمی در این بیمارستان ها را هم تحمل کنند.

بیمه سلامت روحانی مشابه طرح بیمه اوباما

بیمه سلامت ایران، طرحی که اخیرا در قالب طرح تحول نظام سلامت برای پوشش دادن افراد فاقد بیمه و به نوعی همگانی کردن بیمه برای همه ایرانیان در حال اجرایی شدن است. مسئولان اجرای این طرح، آن را از ابتکارات دولت روحانی عنوان می دانند و در عین حال برخی کارشناسان آن را با طرح بیمه همگانی اوباما مقایسه می کنند.

در بیمه سلامت، دولت حق بیمه سالیانه تمام افرادی که تحت پوشش قرار خواهند گرفت را می‌پردازد. این حق بیمه حدود ۲۵۸ هزار تومان برای یک سال است.

در نظام سلامت ایران، بحث بیمه ماجرایی پیچیده برای خود دارد چرا که سازمان بیمه، هم بیمه گر است، هم خدمت ارائه می کند و هم پرداخت ها را انجام می دهد.

بررسی گفته های مسئولان کشور نشان می دهد که آنها هنوز به یک رقم واحد برای تعداد افراد فاقد بیمه نرسیده اند. سازمان تامین اجتماعی، افرد فاقد بیمه را ۱۱ میلیون نفر اعلام کرده است اما وزارت بهداشت آنها را ۱۰ میلیون نفر تخمین می زند. از سوی دیگر “حسن روحانی” رییس جمهوری در گفت و گوی تلویزیونی اخیر خود، تعداد افراد فاقد بیمه را حدود پنج میلیون نفر عنوان کرد.

در عین حال با اجرای طرح بیمه سلامت، تاکنون نزدیک سه میلیون و ۵۰۰ هزار نفر ثبت نام کرده اند که بیشترین تعداد ثبت نام شده ها در استان تهران با ۵۶۵ هزار نفر و کمترین در استان کهکیلویه و بویراحمد با حدود ۱۱ هزار نفر است.

اعلام اجرای طرح بیمه سلامت باعث شد تا هشتگ توییتری «#RouhaniCare» در توییتر داغ شود. موضوعی که می تواند تداعی کننده طرح بحث برانگیز بیمه سراسری مردم آمریکا باشد و در پی آن هم هشتگ توییتری «#ObamaCare» ایجاد شد. این طرح یکی از اصلی‌ترین وعده‌های اوباما به قشر متوسط و محروم آمریکا بود و از آغاز سال ۲۰۱۴ میلادی بنا است تا برای میلیون‌ها نفر که تاکنون بیمه درمانی نداشتند، امکان استفاده از خدمات درمانی تحت پوشش بیمه را فراهم کند.

نظام سلامت ایران؛ الگویی از نظام سلامت آمریکا

بسیاری از کارشناسان، نظام سلامت ایران را الگویی از نظام سلامت آمریکا عنوان می کنند به طوری که “ایرج حریرچی” معاون توسعه مدیریت و منابع وزارت بهداشت سال گذشته در یک برنامه تلویزیونی اعلام کرد: «نظام سلامت کشورمان مدل بازار آزاد و بدون کنترل است و این همان مدلی است که به بهترین شکل در آمریکا اجرا شده اما حالا به مشکل خورده است. در واقع، دعوای جمهوری خواهان و دمکراتها در آمریکا بر سر بودجه بهداشتی این کشور است.»

او معتقد است که ایران در حال حاضر همین نظام سلامت را خیلی بد اجرا می کند.

نظام های سلامت، امروزه یکی از بزرگترین بخش های اقتصاد جهان را تشکیل می دهند. هزینه های جهانی مراقبت بهداشتی به طور میانگین هشت درصد تولید ناخالص داخلی کشورها را تشکیل می دهد.

در اغلب کشورهای در حال توسعه حدود پنج تا ۱۰ درصد هزینه های دولت به بخش سلامت اختصاص یافته است. مخارج بهداشتی دولت در کشورهای درحال توسعه حدود ۳ تا ۴ درصد تولید ناخالص داخلی را تشکیل می دهد. طبق گزارش سال ۲۰۱۳ سازمان جهانی بهداشت که آمارهای سال ۲۰۱۰ در آن استخراج شده، ۵٫۴ درصد تولید ناخالص ایران در بخش بهداشت خرج می شود. این رقم در کشورهای توسعه یافته بسیار بالاتر بوده و دولت ها نقش قابل توجهی در تامین نیازهای بهداشت و سلامت جامعه بر عهده دارند. به طوری که در فرانسه ۱۱٫۷ درصد تولید ناخالص این کشور در بخش بهداشت صرف می شود. آلمان و هلند نیز وضعیتی مشابه فرانسه دارند اما در ایالات متحده آمریکا این رقم به ۱۷٫۶ درصد می رسد که رقم قابل توجهی است.

در حالی که در کشورهای پیشرفته دنیا بخش سلامت جزو اولویت‌های نخست در تخصیص بودجه است، اما در ایران این موضوع در رتبه دهم و یازدهم قرار می‌گیرد. در حال حاضر ایران در رتبه ۱۴۰ کشورهای دنیا در برخورداری سرانه سلامت از بودجه سالانه است.

جایگاه ایران در حوزه سلامت طی چهار سال گذشته نزول کرده و از رتبه زیر ۹۳ در بین ۱۹۲ کشور جهان به رده ۱۲۳ رسیده است.

سهم سلامت از تولید ناخالص ملی، مشارکت مالی مردم در پرداخت هزینه های سلامت وبالاخره سطح هزینه های درمان به عنوان سه شاخص مهم سازمان جهانی بهداشت در رتبه بندی کشورها تلقی می شود. درواقع سقوط کشور ما در استانداردهای سلامت نتیجه کاهش در هر سه عامل است.

طبق گزارش آماری سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۳ که به مقایسه آمار مربوط به سلامت در کشورهای مختلف در سال های ۲۰۰۰ و ۲۰۱۰ پرداخته است، ایران در سال ۲۰۱۰ تنها کمی بیش از ۱۰ درصد بودجه کل خود را به بخش بهداشت اختصاص داده بود. این رقم در سال ۲۰۰۰، قریب به ۸٫۴ درصد بودجه کشور بود. از سوی دیگر طبق این آمار، کشور کاستاریکا ۲۹ درصد تخصیص اعتبارات به بخش سلامت جایگاه بسیار بالایی دارد.

این آمار مقایسه ای در حالی توسط سازمان بهداشت جهانی اعلام شده است که مرکز پژوهش های مجلس چند وقت پیش اعلام کرد سهم سلامت در بودجه سال ۱۳۹۳ نسبت به سال ۱۳۹۲ از ۱۲ درصد به ۱۵ درصد افزایش رسیده و اعتبارات بخش سلامت در لایحه بودجه سال ۹۳، رشد ۲۴ درصدی داشته است.

مجموع اعتبارات فصل بهداشت و سلامت (شامل ۴۷ برنامه) در لایحه بودجه سال ۱۳۹۳حدود مبلغ ۲۵ هزار میلیارد تومان است که البته حدود ۱۰ هزار میلیارد تومان نیز اضافه بر این رقم، دولت به بخش سلامت کمک می کند.

سرانه سلامت، شاخص دیگری است که در گزارش سازمان بهداشت جهانی برای ارزیابی نظام های سلامتی کشورها به آن توجه شده است. سرانه سلامت در سال ۲۰۱۰ طبق این گزارش در ایران ۷۹۷ دلار بوده است که گرچه نسبت به برخی از کشورهای حوزه خاورمیانه وضعیت خوبی را نشان می دهد اما این رقم با سرانه سلامت در برخی کشورهای اروپایی و آمریکا قابل مقایسه نیست. به طوری که سرانه سلامت هر آمریکایی ۸۲۳۳ دلار برای یکسال است یا این رقم در سوئیس ۵۲۹۷ دلار است. (رجوع شود به صفحه ۱۳۹ گزارش سازمان بهداشت جهانی)

از دیگر آمار مرتبط با ارزیابی نظام سلامت یک کشور، میزان تجهیزات پزشکی، پزشکان، پرستاران، دندان پزشکان، بیمارستان ها، تخت های بیمارستانی و … عنوان شده است.

طبق آمار سازمان بهداشت جهانی، ایران در منطقه خاورمیانه نسبت به کشورهای دیگر وضعیت متوسط دارد و نسبت به کشورهای اروپایی شرایط خوبی ندارد. به طور مثال ایران به ازای هر ده هزار نفر تنها ۱۷ تخت بیمارستانی دارد، در حالیکه این رقم در بلژیک ۶۵ و یا در آلمان ۸۲ تخت بیمارستانی است. در منطقه خاورمیانه هم لبنان با ۳۵ تخت بیمارستانی برای هر ده هزار نفر جمعیت کشورش وضعیت تقریبا مناسبی دارد.

در گزارش ۱۶۸ صفحه ای سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۱۳ ، ارزیابی های دیگر در حوزه سلامت مانند مرگ و میر کودکان، میزان بهره مندی از آب سالم، تعداد بیماران مبتلا به ویروس HIV (ایدز)، میزان بودجه سلامت از درآمد ناخالص ملی و …. به مانند گزارش های سالانه قبلی مورد ارزیابی قرار گرفته است که تقریبا وضعیت ایران در شرایط میانه قرار گرفته است.

امسال بودجه حوزه سلامت در حالی با افزایش ۱۴درصدی روبرو شده که مهم‌ترین نقطه قوت آن را می‌توان افزایش ۶۶ درصدی بیمه سلامت دانست، موضوعی که به اعتقاد نمایندگان مجلس در صورت اجرایی شدن، در کاهش پرداخت از جیب مردم تاثیر بسزایی خواهد داشت.

به نظر می رسد در صورت موفقیت آمیز بودن طرح تحول نظام سلامت در ایران ، در آمارهای گزارش های آینده سازمان جهانی بهداشت، تفاوت ها آشکار تر شود و نظام بیمار سلامت ایران گامی در راستای بهبود بردارد.