این سوال که چرا پس از گذشت دو سال از شروع نخستین اعتراضات مردمی در سوریه، که امروز تبدیل به جنگی خانمانسوز و غیرقابل کنترل شده است، هنوز هیچ یک از طرفین درگیر اعم از دولت و معارضین نتوانسته اند وضعیت خود را تثبیت کنند و طرف مقابل را مقهور قدرت خود سازند، و آرامش را دوباره به این کشور باز گردانند، سوال دشواری نیست و بارها پاسخ آن از زوایای مختلف توضیح داده شده است.

هرچند طرفین به کرات مدعی پیروزی قریب الوقوع خود بر طرف مقابل شده اند، و سخنگویان مخالفین نیز هر از چندی ادعای تسلط بر قسمت اعظم مناطق استراتژیک و آزادسازی مناطقی از سوریه را داشته اند، ولی واقعیت بحران سوریه در این است اوضاع این کشور روز به روز نگران کننده تر و بغرنج تر می شود. به گونه ای که طیفی از مخالفین مقیم خارج نیز با عقب نشینی از برخی مواضع پیشین، واقعگرایانه تر به اوضاع نگاه می کنند. ضمن اینکه به نظر می رسد، رییس جمهور سوریه نیز با گذشت زمان، اعتماد به نفس گمشده خود را باز یافته، بر دیدارها و مصاحبه هایش با رسانه های عمومی افزوده ، خود را تا این مرحله پیروز صحنه میدان نبرد با مخالفین می داند.

به نوشته روزنامه الاخبار، بشار اسد اخیرا در دیدار با هیاتی از احزاب عربی، با اشاره به اختلافات در داخل نیروهای اپوزیسیون سوریه و بیان اینکه مخالفان دولت به طور کامل شکست خورده اند، گفت: «نظام سوریه موفق شده توطئه‌هایی را که در سوریه علیه این کشور طراحی شده شکست داده و به پایان خود نزدیک کند. دولت سوریه در جنگ با مخالفان خود پیروز شده و همه توطئه ها علیه خود را به شکست کشانده است. حوادث و تحولات اخیر و همچنین سردرگمی و مواضع ضد و نقیض مخالفان بیانگر شکست طرح آنها است. مخالفان دولت تنها در حال بازی کردن با آخرین کارت های خود هستند و راه به جایی نخواهند برد…»

رییس جمهور سوریه در مصاحبه با روزنامه انگلیسی “ساندی تایمز” هم قبلا گفته بود: «کلید توقف خشونت در سوریه، اعمال فشار به ترکیه و قطر و عربستان سعودی به منظور خودداری از تأمین پول و اسلحه برای تروریست هاست.»

یکی از رمزهای عدم فروپاشی رژیم اسد تا کنون، که وی حول آن مانور زیادی نیز داده و می دهد ، ورود نیروهای تندرو افراطی القاعده و سلفی ها به صحنه جنگ داخلی با وی اند. تلقی” مخالفین” به “تروریست ها” هم از همین زاویه قابل توجه است. توان ارتش و سازماندهی قوی دولت سوریه در برخورد با مخالفین از یک سو و ضعف سازماندهی مخالفانی که تنها وجه اشتراکشان تلاش برای رسیدن بقدرت است، از سوی دیگر، در کنارسلاحهای فراوانی که در میان غیرنظامیان معارض سوری توزیع شده است، موجب اصلی به درازا کشیدن وضع فعلی و عدم پیروزی هریک از طرفین شده است.

وزیر امورخارجه آمریکا با اعلام اینکه امریکا تمایلی به ارسال سلاح برای مخالفان سوری ندارد زیرا بیم آن می‌رود که این تسلیحات به دست گروه‌های افراطی افتاده و علیه غرب مورد استفاده قرار گیرند، در جریان سفر به قطر (۵ مارس/۱۵ اسفند) گفت آمریکا اطمینان خاطر دارد که سلاح‌های ارسالی برای مخالفان سوری به دست گروه‌های تندروی اسلامی نمی‌افتد و به دست نیروهای میانه‌رو در سوریه می‌رسد.

مخالفینی متنوع در داخل و خارج

به جز اخوان المسلمین و برخی گروههای قومی که سابقه طولانی مخالفت با رژیم اسد را داشته اند، و با تحولات دو سال گذشته با تشکلهای جدید همراه شده اند، مخالفین دامنه ای متنوع، متفاوت و بعضا متعارض را شامل می شوند که برای خود تشکیلات متعددی از ابتدای شروع اعتراضات تاسیس کرده اند. هرچند این تعدد تشکیلات به اختلافات این گروهها بیش از پیش دامن زده است و نگرانی نسبت به آینده ای که مخالفین، پیروزعرصه جنگ داخلی سوریه باشند، بیش از پیش کرده است.

شورای ملی سوریه

شورای ملی سوریه در جریان خیزش سوریه، در استانبول در پانزدهم سپتامبر سال ۲۰۱۱ شکل گرفت و متشکل از تبعیدیان تکنوکرات سوری بود. برهان غلیون در ابتدای فعالیت این شورا، ریاست آنرا برعهده داشت و سپس جای خود را به عبدالباسط سیدا از فعالین کرد داد. این شورا نتوانست در داخل سوریه مقبولیت زیادی کسب کند و بعضا با عنوان کسانی که “در هتل پنج ستاره انقلاب کردند”، مورد نقد و حمله مخالفین داخلی قرار گرفتند.

ترکیب این شورا که از هفت گروه مخالف حکومت شکل گرفت، گرته برداری از ترکیب شورای ملی انتقالی لیبی با هدف جلب حمایت جامعه جهانی بود .

ائتلاف ملی برای انقلاب و نیروهای مخالفین سوریه

ائتلاف ملی برای انقلاب و نیروهای مخالفین سوریه بزرگترین ائتلاف از گروه‌های مخالف سوریه است که ۱۱ نوامبر ۲۰۱۲ در دوحه و با میانجیگری امیر قطر شکل گرفت و معاذ الخطیب به رهبری آن انتخاب شد.
ائتلاف ملی در پی ناتوانی شورای ملی سوریه ، فعالیت خود را با حمایت و شناسایی دولتهای خارجی آغاز کرد. شورای ملی سوریه بیست و دو کرسی از شصت و سه کرسی ائتلاف را به خود تخصیص داد.

ائتلاف ملی مطابق تصمیمات باید دولت موقت تشکیل و نخست وزیر انتخاب کند. ائتلاف ملی مخالفان قرار بود دوم ماه مارس به منظور مشخص کردن هویت نخست‌وزیر و اعضای دولت مذکور نشستی برگزار کنند، ولی اعلام کردند که ماه آینده میلادی برای انتخاب نخست‌وزیر دولت انتقالی نشستی جامع در ترکیه برگزار خواهند کرد.

کمیته هماهنگی ملی

ائتلافی متشکل از چند حزب سیاسی از مخالفین سوری به رهبری «حسن عبدالعظیم» است که سپتامبر ۲۰۱۱ و از میان گروه‌های سیاسی مخالف داخل سوریه تشکیل شده، ضمن مخالف با مداخله نظامی خارجی ، خواهان تغییرات مسالمت‌آمیز است و به نقش اعضای حکومت اسد در دوران گذار باور دارد .

این کمیته تا قبل از شعله ور شدن بحران و جنگ داخلی، یکی از عوامل موثر در اعتراضات خیابانی سوریه بود. کمیته هماهنگی ضمن مخالفت با ائتلاف ملی سوریه و ارتش آزاد، خواهان روند مسالمت‌آمیز تغییرات در یک فرایند سیاسی است.
این کمیته ترکیه و قطر را عامل اصلی ‘صدور تروریسم’ به داخل سوریه می داند.

“هیثم مناع”، رئیس هیئت هماهنگی ملی سوریه در گفت‌وگو با شبکه “المیادین” گفت: «سوریه «بازیگر» بود و غیرممکن است که بعد از انقلاب «بازیچه» شود، آنگونه که برخی طرف‌های بین المللی و منطقه‌ای خواهان آن هستند…هنگامی‌که قدرت و توان و اعتبار خود را از خارج می‌گیری پس این خارج است که حد و اندازه و ماهیت و نقش تو را مشخص خواهد کرد.»

ارتش آزاد سوریه

ارتش آزاد سوریه در روز ۲۹ ژوئیه ۲۰۱۱ از میان افسران و درجه‌داران و سربازان فراری ارتش تشکیل شده و ریاض اسعد، فرماندهی آن را بر عهده گرفت. ارتش آزاد سوریه اعلام کرده که با هدف برقراری دموکراسی و ایجاد کشوری دموکراتیک مبارزه می کند و اهدافش ملی‌گرایانه است و تمایلی به برقراری نظام بنیادگرای اسلامی در سوریه ندارد.

ارتش آزاد در سپتامبر ۲۰۱۲ اعلام کرد ستاد فرماندهی خود را از ترکیه به شمال سوریه منتقل می کند.

در دسامبر ۲۰۱۲شورای عالی نظامی ائتلاف مخالفان سوریه براساس توافقنامه دوحه و برای هماهنگی واحدهای رزمی در سوریه که شامل فرماندهان برخی گردان‌ها به ویژه ارتش آزاد سوریه است، تشکیل شد. فرماندهی شوراهای نظامی تاکنون متفرق و نیز واحدهای رزمی را زیر چتر واحد خود درآورده است. این شورا ، شامل جبهه النصره نیست.

اعضای ۳۰ نفره‌ شورای واحد فرماندهی نظامی جدید، سرتیپ سلیم ادریس، از افسران پیشین جداشده از ارتش بشار اسد را به فرماندهی این شورا و ریاست هیئت ستاد مشترک ارتش آزاد سوریه برگزیدند. این شورا متشکل از افراد نظامی و غیرنظامی است و به مثابه فرماندهی ستاد کل رهبران نظامی و غیر نظامی سوریه است و رهبری نیروهای نظامی و غیر نظامی مخالف سوریه را برعهده دارد.

برخی اخبار حکایت از اختلافات بین «سلیم إدریس»، رئیس هیئت ستاد مشترک و «ریاض الأسعد»، فرمانده ارتش آزاد سوریه دارد.

جبهه النصره لاهل شام

از جمله گروههایی که در داخل سوریه برای مبارزه با رژیم اسد اعلام موجودیت کرده اند، “جبهه النصره لاهل شام” است که با تنظیم اساسنامه خود براساس قرآن و سنت برای ایجاد حاکمیت اسلامی تلاش می کند.
. جبهه‌ النصره در اواخر ۲۰۱۱ تاسیس شد، ولی بیست و چهارم ژانویه دو هزار و دوازده پس از انتشار فیلمی که در پایگاه‌‌های خبری جهادی منتشر شد، موجودیت خود را در سوریه اعلام کرد.

این گروه به عنوان جهادی های جدید، مهمترین جبهه سلفی تکفیری فعال در سوریه اند، که مسئولیت بسیاری از عملیات و کشتارها در سوریه را برعهده گرفته است. عملیاتی که گاهی خواسته یا ناخواسته به ارتش آزاد سوریه نسبت داده شده است.

هرچند أبو محمد الجولانی رهبر این گروه در پیامی گفته که از یکی از عرصه های جهاد (عراق)” به همراه گروهی از دوستانش پس از ماه ها از آغاز تحولات جاری در سوریه، علیه نظام دمشق وارد عمل شده است، ولی طی ماههای گذشته توانسته در داخل نیروهایی را به خود جذب کند، از این رو تردیدی نیست که جبهه النصره ترکیبی است از اسلام گرایان از درون و بیرون سوریه.

بین جماعت¬های جهادی سوریه بر تاسیس یک دولت اسلامی عادل و کنار گذاشتن قوانین خارجی و داخلی که از سوی ائتلاف و مجلس تعیین می¬شوند، توافق و اجماع ایجاد شده است.

تحرکات این گروه احساس خطر را در بین سایر گروههای مخالف نظام سوریه و حامیان خارجی بیش از پیش برانگیخته است.

با توجه به آنچه گذشت، و با نگاهی به حوادث دوسال گذشته در سوریه، میزان کشته ها و زخمی ها، حجم خرابی ها، یک ملیون آواره دور از خانه، دشمنی فزاینده قومی، مذهبی و سیاسی؛ خیزش و اعتراضات سوریه، نه فقط برنده ای نداشته است، بلکه منجر به باخت طرفین میدان سوریه و اتلاف جان و مال و سرمایه های تاریخی و فرهنگی سوریه شده است.