صف بنزین در سال ۱۳۸۰
نگرانی درباره افزایش قیمت های جدید بنزین که قرار است تا پایان فردا (پنج شنبه چهارم اردیبهشت) اعلام شود، التهاب ناشی از اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه ها را دو چندان کرده و نیروهای سپاه و بسیج را در تهران و سایر شهرهای بزرگ به حالت آماده باش درآورده است.
در فاز دوم قانون هدفمندی یارانه ها که کمتر از دو هفته پیش وارد مرحله اجرایی شد، دولت ایران از برنامه خود برای افزایش حامل های انرژی، به ویژه قیمت بنزین خبر داد که بازتاب وسیعی در سطح جامعه داشت.
در حالی که انتظار برای اعلام نرخ های جدید به پایان می رسد، طی روزهای اخیر هجوم مردم به جایگاه های سوخت برای خرید و ذخیره بنزین منجر به شکل گیری صف های طولانی شده است و همچنین افزایش یکباره مصرف حدود ۲۵ تا ۳۰ ملیون لیتر در طی ۴۸ ساعت اخیر به همراه داشته و متوسط مصرف روزانه بنزین در ایران را به ۱۰۰ میلیون لیتر رسانده است. متوسط مصرف این فرآورده استراتژیک نفتی برای نخستین بار در آخرین روز سال ۱۳۹۲ و به دلیل نیاز مسافران نوروزی به خرید بیشتر بنزین برای سفرهای نوروزی سه رقمی شد و به اوج خود رسید.
بیژن حاج محمدرضا رییس انجمن جایگاه داران سوخت ایران با اشاره به افزایش میزان تراکم و فروش بنزین طی ۴۸ ساعت اخیر تصریح کرد که طی چند روز گذشته مردم با تخلیه بنزین در بشکه و حتی بطری های آب معدنی و سایر ظروف بارها برای خرید بنزین به جایگاه ها مراجعه می کنند و یکی از دلایل شکل گیری صف در پمپ بنزین های حاشیه کلانشهرها، ذخیره سازی بنزین توسط مردم در منازل است.
هفته گذشته نیزعلی طیب نیا وزیر اقتصاد و امور دارایی ایران نیز در برنامه ای در تلویزین ملی این کشور برای آماده سازی افکار عمومی توضیحاتی در خصوص چرایی افزایش قیمت بنزین مطرح کرد. وی با اشاره به این که در حال حاضر فاصله معناداری میان قیمت حامل های انرژی در ایران و سایر کشورهای جهان و حتی سایر کالاها در ایران وجود دارد، آماری را قرائت کرد که به مقایسه قیمت این فرآورده با فیمت های جهانی می پرداخت. به گفته وی قیمت بنزین قبل از انقلاب اسلامی در این کشور و در سال ۱۳۵۰ حدود ۱۲۰ درصد قیمت های جهانی بوده که تا سال ۱۳۵۵ کاهش پیدا می کند و به ۹۰ درصد قیمت های جهانی می رسد. این روند نزولی در سال های بعد از انقلاب نیز ادامه پیدا می کند و در سال ۸۱ به ۲۷ درصد و در سال ۸۲ به ۱۶ درصد قیمت های جهانی می رسد.
هرچند در دوره احمدی نژاد (رییس جمهور سابق ایران) و به دنبال اجرای طرح هدفمندی یارانه ها قیمت ها به طور صعودی افزایش یافت. قیمت بنزین در سال ۱۳۸۴ هشتاد تومان (۰٫۰۸$) معادل هشت سنت و با آغاز دولت احمدی نژاد به میانگین ۲۵۰ تومان (۰٫۲۶ $) معادل بیست و شش سنت رسید. پس از اجرای طرح هدفمندی در سال ۱۳۸۹ به ۵۵۰ (بنزین آزاد ۷۰۰ تومان و بنزین دولتی ۴۰۰ تومان) تومان (۰٫۵ $) معادل ۵۰ سنت فزایش یافت و اکنون گمانه زنی ها حاکی است که نرخ جدید بنزین آزاد حدود ۱۰۰۰ تومان (۰٫۸۳ $) معادل ۸۳ سنت خواهد بود.
به طور سنتی حامل های انرژی و به طور خاص بنزین همواره رقم ناچیزی از درآمد خانوارهای ایرانی را به خود اختصاص می دادند، اما در دوره احمدی نژاد و با معرفی و اجرای طرح هدفمندی یارانه ها یا همان “حذف سوبسید دولتی” شوک بزرگی به بازار ایران وارد شد. این طرح در سال ۱۳۸۷ به صورت لایحه از سوی دولت احمدی نژاد به مجلس ایران ارائه و در سال ۱۳۸۹ اجرایی شد. مطابق این طرح یارانه‌ها به طور تدریجی موجب کاهش یارانه از کالا های اساسی و انرژی شامل ، مواد خوراکی، آب، شد و به جای آن مقرر شد که دولت سوبسید های حذف شده (۶۰ درصد در سال ۱۳۹۰) را به صورت نقدی به مردم پرداخت کند و مابقی درآمد حاصله از این حذف یارانه ها صرف کارهای عمرانی شود.
همزمانی اجرای این پروژه بسیار مهم و خطرزا با تحریم های گسترده مالی و نفتی از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا موجب افزایش ناگهانی و بسیار پرشتاب قیمت دلار در بازار ایران شد. این افزایش شدید قیمت ارز و تورم لجام گسیخته منبعث از تزریق مقادیر قابل توجهی از نقدینگی به بازار، ناتوانی دولت ایران را در عمل به تعهداتش و تلاش برای جبران کسری بودجه برای پرداخت یارانه ها آشکار کرد. این ناتوانی و کسری شدید بودجه عملا موجب لزوم افزایش مجدد قیمت بنزین و کاهش یارانه پرداختی برای پایین نگهداشتن قیمت آن در مقایسه با قیمت های جهانی و حتی منطقه ایی شده است. به طور خلاصه دولت ایران پول کافی برای پرداخت یارانه قول داده شده به هر شهروند به ارزش ۲۰$ در هر ماه را ندارد.
دو هفته قبل و با آغاز فاز دوم قانون هدفمندی یارانه ها دولت ایران با تبلیغات گسترده از مردم خواست که چنانچه افرادی نیاز به یارانه ندارند از دریافت آن انصراف دهند. وزیر رفاه این کشور نیز برای تشویق مردم به انصراف، وعده بیمه رایگان به انصراف دهندگان داد.
با پایان مهلت ثبت نام که همراه بود با تبلیغات گسترده دولت ایران از طریق رسانه ها، نتایج به دست آمده موجب رضایت مسوولین دولتی قرار نگرفته و از سوی عده ای به تعمیق فضای بی اعتمادی میان دولت و مردم که از آثار سوء مدیریت های اقتصادی دولت های گوناگون به تنگ آمده اند، تعبیر شده است. طبق اعلام محمد باقر نوبخت، سخنگوی دولت ایران ۷۳ ملیون نفر برای دریافت یارانه ثبت نام کردند و تنها ۲ ملیون و ۴۰۰ هزار نفر انصراف دادند.
اقدام دولت برای درخواست از شهروندان برای انصراف از دریافت یارانه حواشی زیادی را ایجاد کرد و در شبکه های اجتماعی مردم با به اشتراک گذاشتن ایراداتی در صفحاتی نظیر “چه کسی یارانه مرا هاپولی کرد؟” یکدیگر را ترغیب به عدم انصراف کردند. ایده هایی نیز مطرح شد که افرادی که به یارانه نیاز ندارند آن را دریافت کنند و شخصا به موسسات خیریه و افراد نیازمند بپردازند. گروهی نیز در صفحه ای در فیس بوک به نام “از بشار اسد می خواهیم که از گرفتن یارانه انصراف دهد” کنایه ای به سیاست های حکومت در سرمایه گذاری در سوریه و محروم کردن مردم ایران از این منابع وارد کردند. به علاوه سخنان وزیر اقتصاد و دارایی نیز به شدت از سوی مردم نقد شد که مقایسه قیمت بنزین در ایران با قیمت های جهانی را قیاسی مع الفارق دانستند و به پایین بودن حقوق و درآمد سرانه در ایران نسبت به استانداردهای جهانی اشاره داشتند.
حال نیز زمزمه هایی از سوی مسوولان ایرانی آغاز شده که دولت در نظر دارد برای اطمینان از انصراف قشر مرفه از دریافت یارانه حساب های بانکی مردم را چک کند. این مسئله نیز خود انتقاداتی و نگرانی هایی را در مورد نقض حقوق شهروندان در پی داشته و به بی اعتمادی بیشتر روابط میان دولت و مردم دامن زده است.
با توجه به نارضایتی های گسترده از طرح هدفمندی یارانه ها که به خصوص با عدم همکاری مردم در انصراف از یارانه عیان شد، انتظار می رود اعلام نرخ جدید بنزین باعث ناآرامی هایی در سطح جامعه شود.
در حالی که قرارگاه سپاه محمد رسول‌الله تهران از برگزاری یک “رزمایش۱۰ هزار نفری” با هدف “مقابله با تهدیدات داخلی” در سطح شهر تهران طی دو روز آتی خبر داده است، فرماندهان سپاه هر گونه ارتباط بین اعلام نرخ جدید بنزین و این رزمایش انتظامی را رد کرده و برگزاری این مانور وسیع در سطح شهر تهران را جزو “برنامه های معمول” خود دانسته اند.
هرچند مسئله آماده باش نیروهای دفاعی پیش از اعلام افزایش قیمت بنزین در ایران موضوع جدیدی نیست، زیرا که شب ۲۷ آذر ۱۳۸۹، پس از اینکه محمود احمدی‌نژاد، رییس جمهور وقت ایران با حضور در تلویزیون دولتی این کشور، آغاز اجرای فاز اول قانون هدفمند کردن یارانه‌ها را رسما اعلام کرد، نیروهای انتظامی و امنیتی برای مقابله با هرگونه اعتراض در پمپ بنزین‌های سراسر این کشور مستقر شدند و در مواردی شهروندان نیز به نشانه اعتراض چند واحد سوخت را تخریب کردند.
نه تنها دولت حسن روحانی نگران از واکنش مردم و بازار به افزایش قیمت انرژی است، بلکه حاکمیت کل نظام ایران شامل رهبری و قوای نظامی وابسته به آن نگران تبعات این افزایش قیمت هستند و مراقب کنترل اوضاع در صورت بروز هر گونه ناآرامی احتمالی خواهند بود.
