پناهندگان سوری در اردوگاه آقاقلعه به پیشباز اردوغان رفتند

دو سال پس از شروع موج جدید تحولات در کشورهای عربی، منطقه هم‌چنان بی ثبات و در حال تغییر است و هیچ کس، نه سیاستمداران، نه تحلیلگران و نه معترضان هیچکدام ارزیابی و دورنمای روشنی از آینده ندارند. اگر تحولات جهان عرب در ماههای نخست عمدتا بخاطر خصلت مسالمت آمیز بودن، شادی بخش و امید آفرین بود، امروز دیگر خبری از انتقال چندان مسالمت آمیز قدرت در کشورهای متاثر ازین خیزش ها نیست و با اوج گرفتن خشونت ها ، که صرفا از سوی حاکمان در مصدر قدرت اعمال نمی شود، بلکه خشونت در غیاب اپوزیسیونی معقول و قدرتمند، بعضا با تحریک و تحرک کشورهای خارجی، بدست نیروهای معترض داخلی و گاهی وارداتی اعمال می شود، بسیاری با حیرت و تردید تحولات کشورهای عربی را دنبال می کنند.

یکی از کشورهایی که طی دو سال گذشته تلاش زیادی برای اعمال نفوذ در بین کشورهای عربی داشته، ترکیه است. مواضع و سیاستهای ترکیه در قبال تحولات جهان عرب این تصور را به ذهن بسیاری متبادر کرده که این کشور با نفوذ، مداخله و تحریک در کشورهای عربی، همچون دو نمونه اخیر سوریه و عراق در اندیشه احیای امپراتوری عثمانی است.

ترکیه و سوریه

درحالیکه یکی از سیاست‌های اعلام شده ترکیه «به صفر رساندن مشکلات با همسایگان» اعلام شده است، سیاست های ترکیه نسبت به سوریه را نمی توان در این چارچوب تحلیل کرد.

در یکسال اخیر روابط ترکیه و سوریه دچار تحول جدی شد. دولت اردوغان به عنوان متحد اصلی مخالفان، در صف مقدم طرفداران براندازی اسد در سوریه قرار گرفت. به این ترتیب ترکیه، دوست پیشین سوریه، به دشمن اول رژیم سوریه تبدیل شد و خود را بیش از پیش در منازعات و اختلافات داخلی سوریه وارد کرد و با حمایت از مخالفان مسلح سوری ، مرزهایش را به مامن، ستاد، محل آموزش و گذرگاه مخالفین سوری تبدیل کرد و مهمترین هدف خود را سرنگونی و سقوط اسد اعلام کرد. هدفی که برای محقق شدن آن سه ماه زمان اعلام شد، و چون محقق نشد، در طرحی دیگر جانشینی فاروق الشرع به جای اسد را مطرح کرد، شورای مخالفین را راه اندازی کرد و درصدد برآمد پای ناتو را به بهانه تهدید امنیت ترکیه به منطقه باز کند.

اردوغان مدتها است در سر سودای رهبری جهان اسلام و خاورمیانه را می پروراند و به نظر می رسد سوریه را کریدور ترکیه به سمت خاورمیانه و جهان اسلام(اهل سنت) می داند. گذشته از برخی ادعاهای تکراری مبنی بر حمایت ترکیه از مخالفان سوری به خاطر دفاع از دمکراسی (که دیگر کمتر می تواند محل اعتنا قرار داد)، به نظر می رسد به جز همسویی و حمایت قدرتهای بزرگ، تغییر دسته‌بندی‌های ژئوپولیتیک در خاورمیانه مبتنی بر اتحاد ترکیه، قطر و عربستان در مقابل محور شیعی ایران، عراق، سوریه و لبنان یکی از اهداف اصلی سیاست های ترکیه در سوریه است.

البته قبای عربی، کوفیه و عقالی که اردوغان در بازدید از اردوگاه آقاقلعه – کمپ استقرار برخی پناهندگان سوری- همزمان با جشن های آغاز سال نو میلادی، برتن داشت، طیفی از تحلیلگران نشریات عربی را واداشت که او را با «لورنس عربستان» مقایسه کنند و از اردوغان بعنوان لورنس ترکیه که بدنبال پیاده کردن طرحهای امریکا، غرب و البته ترکیه در منطقه است، یاد کنند.

ترکیه و عراق

سوای مواضع و سیاستهای مداخله گرانه ترکیه نسبت به سوریه، موضعگیریها و سیاست های اتخاذی آنکارا نسبت به عراق، حاکی از دو محور مهم سیاست این کشور نسبت به عراق است؛ از یک سو ایجاد تقابل میان کردها با دولت مرکزی عراق و از سوی دیگر تشدید اختلافات شیعه – اهل سنت با هدف تضعیف دولت مرکزی این کشور. دعوت از مسعود بارزانی رییس جمهور منطقه کردستان عراق بعنوان مهمان ویژه اجلاس حزب عدالت و توسعه در کنار مهمانان دیگر همچون محمد مرسی، خالد مشعل در ماه سپتامبر در شرایطی که دولت عراق در پایین ترین سطح روابط خود با ترکیه بود، از جهاتی برای کشوری که خود سخت ترین سیاستها را نسبت به کردهای مقیم کشورش اعمال می کند، بسیار معنی دار و بمنزله نشانه ای برای یارگیری های آینده و ابزاری برای نفوذ گام به گام پس از پناه دادن به طارق الهاشمی، در روابط بین آنکارا- اربیل تلقی شد.

پیش از اتفاقات هفته اخیر، روابط بغداد و آنکارا سال گذشته (۲۰۱۱ میلادی) بعد از حمایت ترکیه از طارق الهاشمی، معاون رئیس جمهور عراق (که به اتهام دخالت در فعالیت های تروریستی در عراق به اعدام محکوم شده است) و پناه دادن به وی تیره شد. سیاستهای ترکیه نسبت به کردهای عراق، رایزنی با ایاد علاوی و تلقی حمایت ترکیه از فهرست العراقیه از جمله محورهای دیگری است که نگرانی های دولت مالکی را نسبت به ترکیه دامن زده و باعث این باور شده که دولت ترکیه درصدد ایجاد بحران و بی ثباتی در عراق است.

عراق و ترکیه همچنین به خاطر ناآرامی‌های سوریه و سیاست های متفاوت، با یکدیگر اختلاف نظر جدی دارند.

[inset_right]البته قبای عربی اردوغان در بازدید از اردوگاه آقاقلعه طیفی از تحلیلگران نشریات عربی را واداشت که او را با «لورنس عربستان» مقایسه کنند و از اردوغان بعنوان لورنس ترکیه که بدنبال پیاده کردن طرحهای امریکا، غرب و البته ترکیه در منطقه است، یاد کنند.
[/inset_right]

استانهای صلاح الدین، الانبار و موصل که روزهای گذشته شاهد اعتراضاتی بوده عمدتا مناطقی با اکثریت اهل سنت، بعضا گرایشهای بعثی و ضد شیعی دارند و از پایگاههای ائتلاف العراقیه اند که از ابتدا بر سر قدرت با دولت مالکی اختلاف داشته اند و این اختلافات برسر پرونده طارق الهاشمی نیز تشدید شده است. کرکوک نیز بعنوان چهارمین استان به معترضین پیوسته است و خواهان آزادی زندانیان مرد و زن، لغو قانون ریشه کنی بعث، برابری در استخدام و لغو ماده چهارم قانون مبارزه با تروریسم شده است.

اعتراضات جدید در عراق زمانی آغاز شد که دستگاه های امنیتی ارتباط میان تیم محافظ رافع العیساوی، وزیر دارایی عراق با گروه های وابسته به القاعده را که متهمند درچندین عملیات تروریستی علیه اماکن شیعی و مراقد متبرکه عراق شرکت داشتند، را کشف کردند و اقدام به بازداشت ده تن از مخافظین وی که از اعضای ائتلاف العراقیه هستند، کردند.

رافع العیساوی با حضور دراستانهای الانبار، صلاح الدین و موصل، ضمن تاکید بر اینکه این حرکت اعتراضی به هیچ وجه طایفه ای نیست و او هیچ تفاوتی میان سنی، شیعه، عرب، کرد، ترکمن و اقلیت های دیگر نمی گذارد و تنها مخالف ستم در هر جایی است، از مردم این سه استان خواست تا به تظاهرات خود علیه دولت ادامه دهند تا زمینه سرنگونی دولت نوری المالکی فراهم شود.

در این میان طارق الهاشمی، هم که تلاش می کند که از حمایت های دولت آنکارا برای پیشبرد اهداف سیاسی خود استفاده کند، از وضعیت پیش آمده بهره برداری کرده خواستار تغییر دولت فعلی به ریاست نوری مالکی شده ، با اعلام اینکه تظاهراتی که در استان های عربی سنی عراق انجام شده اند یک دلیل ساده داشت و آن ظلم تاریخی ای است که علیه اعراب سنی صورت می گیرد، گفت” تظاهراتی که در حال حاضر در الانبار و سامرا و موصل جریان دارد یک انتفاضه مردمی است که به زودی مابقی استان ها نیز به آن ملحق خواهند شد… تظاهرات مردم عراق متوقف نخواهد شد تا زمانی که عراقی ها به فردای بهتر خود برسند.”

بسیاری در عراق معتقدند مداخله دولت ترکیه در عراق روز به روز و به ویژه پس از آغازاعتراضات ضد دولتی در استان الانبار افزایش یافته است. گفته شده برخی تظاهر کنندگان پرچمهای ارتش آزاد سوریه، پرچم رژیم سابق عراق و تصاویر اردوغان را حمل می کردند، شعارهایی علیه شیعیان عراق سر داده اند و خواستار آزادی زندانیان سیاسی، افراد بازداشت شده و سرنگونی دولت مالکی بوده اند.

در پی اتفاقات اخیر عراق، اردوغان نخست وزیر ترکیه از نوری المالکی، نخست وزیر ترکیه انتقاد و وی را به طائفه گری ، دامن‌زدن به اختلاف‌های مذهبی، فرقه‌ای و قومی در عراق متهم کرد.

متقابلا نوری المالکی با تاکید بر این که آنکارا درصدد تجزیه عراق است، گفته” مداخله ترکیه در امور عراق عرصه را برای دخالت کشورهای بیگانه باز می‌کند…سیاست کنونی ترکیه نه تنها باعث شده کردستان عراق به دست اشرار بیفتد، بلکه باعث می‌شود که کل عراق از طریق منطقه کردستان عراق به دست آنها بیفتد.”

در آخرین موضعگیریها، ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری مالکی اعلام کرده: ترکیه و قطر با هدایت تظاهرات استان الانبار به سمت خواسته های بی اساس، عامل شعله ور کردن فتنه طایفه ای در بین عراقی ها و ایجاد آشوب و هرج مرج در این کشور هستند.

هرچند برخی معتقدند که بازداشت محافظین رافع العیساوی باعث شد اختلافات ائتلاف قانون با العراقیه به خیابانها بکشد و اعتراضات اخیر را سبب شود، بعضی نیز بر این باورند که به نظر می رسد مسله ورای موضوع یاد شده و مبتنی بر سیاست های مشخص و برنامه ریزی شده قبلی است . هدف، اختلافات قومیتی و مذهبی در عراق و محقق ساختن طرح “جو بایدن” معاون رئیس جمهوری آمریکا برای تجزیه عراق به سه بخش شیعه نشین، سنی نشین و کردنشین است و اعتراضات سه استان سنی نشین مقدمه ای برای اجرای این طرح با حمایت برخی بازیگران منطقه ای از جمله ترکیه است.

طیب اردوغان و همسرش در کمپ آقاقلعه نوزادان سوری بغل گرفتند و با خانواده های سوری ابراز همدردی کردند.

اگر این تحولات را در کنار تحولات سوریه، حمایتهای ترکیه از مخالفین و حضور پررنگ سلفی ها و القاعده از مناطق مختلف در این کشور( وتاحدودی لبنان) قرار دهیم ، همزمانی اتفاقات اخیر با موضعگیریهای ضدشیعی برخی رهبران تازه بقدرت رسیده منطقه این گمانه را تقویت می کند که تلاشهایی برای تضعیف هلال شیعی ، با ایجاد جنگ مذهبی سنی-شیعی در جریان است.

در راستای همین اقدام نیز می توان سیاستهای ترکیه درعراق را تحلیل کرد؛ از یک طرف موضعگیری به نفع اهل سنت باهدف تضعیف شیعیان در عراق با تقویت جایگاه ایاد علاوی و از سوی دیگر تقویت رابطه با اقلیم کردستان برای کم کردن نگرانیهای امنیتی خود در رابطه با فعالیت کردهای پ.ک.ک و تضعیف رابطه دولت مرکزی عراق با اقلیم کردستان.
با توجه به برخی سیاست های تناقض آمیز ترکیه در قبال تحولات منطقه، آیا این کشور همچنان بعنوان سرمشقی برای دیگران تلقی می شود؟ این سوالی است که همچون گذشته نمی توان به آن قاطعانه پاسخ مثبتی داد.