مصر، ایران و «خانه »هایی که آتش گرفته

نمایشگاه تازه شیرین نشاط در نیویورک “خانه ام آتش گرفته”

شیرین نشاط سال هاست که با عکس ها و ویدئوآرت های خود اتفاقات هنری مهمی را رقم زده و با تنها فیلم سینمایی اش (زنان بدون مردان) در جشنواره ونیز خوش درخشید.

نمایشگاه تازه او در نیویورک “خانه ام آتش گرفته” نام دارد؛ پرتره ای از مردم مصر و کسانی که داغداران عزیزان از دست رفته شان در انقلاب مصر هستند.

با شیرین نشاط درباره این نمایشگاه به گفت و گو نشسته ام.

شرق پارسی: از عنوان نمایشگاه شروع کنیم، “خانه ام آتش گرفته” شعری از اخوان…

شیرین نشاط: این سری عکس ها را در مصر گرفته بودم و سوژه اش همه مردم مصر بودند و مسائل بعد از انقلاب. وقتی می خواستم روی عکس ها بنویسم، نمی توانستم از اشعار مصری استفاده کنم، چون آشنایی ندارم با ادبیات مصر. من چون ایرانی هستم، فکر خودم را وارد این کار می کنم، برای همین از اشعار ایرانی ها استفاده می کنم. بخصوص که ایران و مصر از نظر تاریخی شباهت زیادی به هم دارند.

البته اشعاری که استفاده کرده ام تنها از اخوان ثالث نیست، خیلی بیشتر از شعرای ایرانی استفاده کرده ام. در هر عکسی از یک نویسنده مختلف استفاده کردم. سیمین بهبهانی، فروغ، شاملو وهمچنین نویسندگان و شعرایی که چندان مشهور نیستند.

پرسش: چرا عنوان “خانه ام آتش گرفته” را انتخاب کردید؟

پاسخ: من در این کار تم سیاسی داشتم و می خواستم حالت شاعرانه اش را حفظ کنم. چهره های آدم هایی که در حال عزاداری هستند و عکس های پاهای آدم هایی که بخاطر این انقلاب مرده اند را داشتم و در واقع خانه مفهوم وطن پیدا می کند و در حقیقت وطن آنها آتش گرفته. تم سیاسی بود اما این انسان ها بودند که برای من مهم بودند.

پرسش: اساسا در کارهای شما یک نوع وابستگی به ادبیات دیده می شود؛ چه اشعاری که قبلاً روی عکس ها می نوشتید تا فیلم سینمایی تان که بر اساس رمانی از شهرنوش پارسی پور بود. تعلق خاطر زیادی به ادبیات دارید؟ آیا به دنبال راهی برای پیوند ادبیات فارسی با هنرهای تجسمی هستید؟

پاسخ: سوال خیلی خوبی است… من خودم آدمی هستم که در زندگی ام زیاد مطالعه نکرده ام. نمی توانم ادعا کنم که خیلی علاقه زیادی به ادبیات دارم، اما علاقه زیادی به مسائل ایران داشتم و همیشه فکر می کردم در ادبیات ایران می توانید ببینید که ایرانی ها چقدر قشنگ توانسته اند حرف هایشان را بیان کنند.

در ایران هیچ چیز به قدرت زبان ادبیات نبوده است. من وقتی فروغ فرخزاد را می خوانم به نظرم خیلی تصویری است. هم شخصی است و هم اجتماعی، اما در هر صورت بصری است. یا شهرنوش پارسی پور چون سورئال می نویسد، با رویا سر و کار دارد اما با نشان دادن دوران مصدق و کودتای ۳۲ و زنانی که نشان دهنده وضعیت ایران هستند، با مسائل اجتماعی سر و کار پیدا می کند. یا سمین بهبهانی که هم به مسائل اجتماعی و سیاسی ربط دارد و هم با روح انسان سر و کارپیدا می کند.

این ادبیات ایران بوده که در دوره های مختلف روح و انسانیت را حفظ کرده و از طرفی بیان کننده وقایع سیاسی و اجتماعی هم بوده. برای همین دوست دارم که این دو وجه را با هم ترکیب کنم.

پرسش: نکته ای که اشاره کردید درباره پیوند مسائل اجتماعی با روح انسان، شاید مساله اصلی در عکس های شماست. مساله انقلاب و تاثیر آن در پسزمینه آثار شما هست و تاثیر آن را در اشخاص و روح شان جست و جو می کنید. پیشتر هم درباره جنبش سبز آثاری ارائه کرده بودید. آیا ارتباطی بین انقلاب مصر و مسائل ایران می بینید؟

پاسخ: وقتی که من تصمیم گرفتم درباره جنبش سبز کار کنم، مستقیم ترین کارهایم را درباره مسائل اجتماعی و سیاسی خلق کردم. من فکر کردم که این یک رشته پرتره می شود درباره یک اتفاق بخصوص که در یک دوره ای افتاده و من ثبت اش می کنم، ولی چیزی که برای من جالب بود عین شاهنامه فرودسی، برمی گردد به مساله روحیه عکس العمل جمعی و فعال بودن و آن شجاعتی که انسان ها در خودشان می بینند تا برای وطن خودشان بجنگند و برای آزادی و دموکراسی و این که چطور چنین انرژی ای با مساله خشونت روبرو می شود.

این همان تصویرها و اشعاری است که در اشعار فردوسی می بینید که عشق به وطن با خشونت برخورد می کند و ظاهرا نمی شود که یکی بدون درگیری باشد. برای همین بود که معنای اشعار شاهنامه را برگرداندم به زمان امروز و می بینیم که این مسائل کماکان تکرار می شود. و سعی کردم مسائل را یک مقدار جهانی هم بکنم.

پرسش: می شود گفت که این نمایشگاه تازه شما از مصر، به عنوان شکلی از عکاسی مستند، راه تازه ای را باز کرده در آثار شما که پیشتر انجام نداده بودید…

پاسخ: اشاره خیلی درستی کردید. این پروژه یک سفارش بود و حتی فروشش هم می رود برای بنیاد های خیریه. همین باعث شد که نزدیک بشوم به آدم های واقعی. این ها آدم های واقعی هستند و مدل نیستند. این کار را هم خیلی دوست دارم و هم از آن می ترسم.

دوست دارم چون هنرمند را نزدیک می کند به واقعیت و احوالی که دردناک هستند و کار را از حالت رمانتیک و تخیلی درمی آورد. ولی از یک طرف کار از نظر پیام و نتیجه گیری مستقیم تر می شود و من از این کار می ترسم. در کار غیر مستند، دست باز است و هر کاری می توانی بکنی و لزوماً نباید ربطی داشته باشد به اتفاقی که الان افتاده و برای همین صد سال دیگر هم کار خود را می کند. ولی وقتی نزدیک می شوی به موضوعی امروزی به شکل مستند، کار خودبخود شیوه مستقیمی پیدا می کند که من از آن می ترسم.

پرسش: به عنوان سوال آخر،می دانم که این روزها قصد دارید که به مصر برگردید برای ادامه کار فیلم ام کلثوم. چرا ام کلثوم و مصر که این مجموعه عکس هم از دل آن برآمده، برای شما مهم شد؟

پاسخ: من الان سال ها است که ایران نرفته ام، نتوانسته ام یا نرفته ام، و خب این دوری باعث می شود که طرز فکر هنرمند هم عوض شود. باعث می شود که فکر کنی تا کی باید با این وابستگی ها زندگی کرد؟ من یک هنرمند بین المللی شده ام که از مراکش تا مصر و مکزیک و ترکیه کار کرده ام و خب یک زمانی آن نوستالژی ها اولیه کم رنگ می شوند. این مرز بین من و ایران و دیگر کشورها کم کم دارد از بین می رود. یکدفعه همان احساس نزدیکی را با مردم مصر و ام کلثوم می کنم که با مردم ایران؛ ایرانی که الان اگر خودم هم بروم آنجا یک غریبه خواهم بود.

ام کلثوم به عنوان یک هنرمند زن مسلمان، در دوره خودش یک پدیده بوده و یک تابوهایی را شکسته که هنوز که هنوز است در هیچ مملکت اسلامی هیچ هنرمندی نتوانسته بشکند. برای من جالب است که بروم زیر پوست چنین هنرمندی که ببینم چطور توانست این تعادل را برقرار کند.

سفر بعدی ما برای پیدا کردن لوکیشن و آغاز تولید است که اگر بخت یارمان باشد در آغاز سال ۲۰۱۵ فیلمبرداری را شروع می کنیم.

نمایشگاه تازه شیرین نشاط در نیویورک “خانه ام آتش گرفته” نام دارد

شیرین نشاط: من در این کار تم سیاسی داشتم و می خواستم حالت شاعرانه اش را حفظ کنم. چهره های آدم هایی که در حال عزاداری هستند و عکس های پاهای آدم هایی که بخاطر این انقلاب مرده اند را داشتم و در واقع خانه مفهوم وطن پیدا می کند و در حقیقت وطن آنها آتش گرفته.