مناسب ترین راه برای مقابله با تندروی و بنیادگرایی

قاهره: امیل امین

چندی پیش، نخستین پست های “مرکز جنگ فکری” عربستان سعودی به منظور تشریح اهداف این مرکز در شبکه های اجتماعی به چندین زبان ارسال شد.

این مرکز وابسته به وزارت دفاع عربستان سعودی یکی از ثمرات اندیشه شاهزاده محمد بن سلمان جانشین ولیعهد است. وی رهبری خیزش اندیشه در کشور را به عهده دارد که نمونه های آن را در مصاحبه های تلویزیونی او ملاحظه کردیم.

شاهزاده محمد دبیر هیات امنای این مرکز جدید است. حال، شاید این پرسش مطرح شود که آیا مقابله با تروریسم و تندروی و بنیادگرایی با ابزار اندیشه و تفکر هم امکانپذیر است یا اینکه تنها راه برای خاموش کردن آتش جنگ های جاری همان بهره گیری از فضای پلیسی و امنیتی است؟

بی گمان، ساختار سازمان های تروریستی، دیگر آن هسته های خوشه ای و شبکه های هرمی آشکاری که در آغاز فعالیت گروه القاعده دیدیم نیست. به عنوان مثال، پیروزی دو سال پیش “داعش” در عراق حرکتی الهام بخش برای همه عوامل افراطی پنهان در سراسر دنیا بود و منجر به گسترش سرطان تروریسم در فرای مرزهای عراق و سوریه می شود و آنها را به نفوذ در سایر کشورهای عربی و جهان تشویق می کند.

به همین دلیل، ایجاد “مرکز جنگ فکری” به منظور تصحیح روند نادرستی که در طول تقریبا دو دهه پیش در پیش گرفته شده ضروری به نظر می رسد. در ابتدا، همه اینگونه تصور می کردند که برخورد امنیتی و پیگردهای دستگاه های اطلاعاتی –امنیتی برای ریشه کنی تفکرات تروریستی کفایت می کند، اما، در عمل چنین اتفاقی نیفتاد. بهره گیری از رویکرد امنیتی صرف برای مقابله با تفکر تروریستی، در واقع شبیه مبارزه با خشم و نارضایتی و نفرت و بیزاری است که سیاست های نادرست به آنها دامن می زنند. افغانستان و عراق و اینک، سوریه و لیبی در نتیجه چنین سیاست هایی به اماکن زاد و ولد تروریست ها تبدیل شده اند.

پس، راه اندازی “مرکز جنگ فکری” یک نیاز آشکار به نظر می رسد. چنین مرکزی اقدامی برای تلاش و نوگرایی در اندیشه و بیداری و مشارکت موثر و مطرح کردن راهکارهای ابتکاری و مسئولیت پذیری است که با ماهیت عقلانی اسلام همسویی دارد.

تروریسم و تندروی گزاره های باطلی به شمار می روند که –متاسفانه- در سه دهه گذشته بستر مناسبی برای راه یافتن به اندیشه جوانان عرب و مسلمان فراوانی پیدا کرده اند.

بی گمان، مفاهیم تندروی و تروریسم در ابتدای شکل گیری در اذهان یک پدیده فردی و به دور از قالب بندی های سازمانی یا سیاسی در جوامع اولیه بوده اند و سپس به یک رفتار و عملکرد گروهی سازمان یافته و دارای پایگاه و هوادار تبدیل شدند. همزمان با گسترش فرهنگ جهانی شدن این دو مفهوم جنبه فرامرزی به خود گرفته و افراد فراوانی را تحت تاثیر قرار داده و به لطف رسانه های گروهی معاصر موانع بر سر راه خود را پشت سر گذاشتند. اما، مساله اصلی اینجاست که صدای رسانه های مروج افراط گرایی و تروریسم – متاسفانه- رساتر بود و به این خاطر، موفق به جذب افراد بیشتری شدند. شاید، کوتاهی ابزارهای تبلیغ درست و ارشاد دلیل این موفقیت باشد.

در این راستا، مرکز جنگ فکری، چنانکه در اساسنامه آن آمده، مسئولیت ارائه راه درست شرعی در مسائل تندروی و تروریسم و تدوین و ارائه طرح های فکری برای نهادهای فراوانی در عربستان سعودی و خارج از کشور و نیز مطرح نمودن طرح های فکری به ائتلاف ضد تروریسم نظامی اسلامی را به عهده دارد.

دست اندرکاران این مرکز به خوبی می دانند که تروریسم و تعصب منشأ خشونت هستند، چرا که متعصبان ایمان راسخ و قاطعی به تفکر و اقدامات خود داشته و بر همین مبنا رفتار می کنند. آنها با ایمان به خود و برتری جویی فکر می کنند که متمایز از بقیه هستند و از جامعه خود بیزارند.

“وله سوینکا” نویسنده و اندیشمند مشهور آفریقایی این چنین به توصیف جهان کنونی می پردازد که این دنیا پر از افراد متعصب شده است. در واقع، دنیای کنونی، جهان واحدی است که کلیه ادیان و مکتب ها و آزمندی ها با یکدیگر تداخل دارند. شاید باتلاق تعصب از منابع مختلفی تغذیه می کند؛ منابعی که از لحاظ تاریخی و شرایط آب و هوا و نژادی و موارد ظلم و ستم و محرومیت با یکدیگر تفاوت داشته باشند اما همه آنها به یک باتلاق می ریزند. همه اشکال تعصب گرایی از باور مطلق و بی چون و چرای متعصبان سرچشمه می گیرند. کلیه این افراد به خود اجازه می دهند که خود را پاک تر و منزه تر ازبقیه افراد جامعه فاسد تصور کنند.

همین عدم تشکیک در صحت باورهای خود از یقین مطلق و برتری جویی نشات می گیرد. اقدامات افراطیون هم بر این مبنا قابل تفسیر بوده و بر این اساس است که آنها مرتکب اعمال خشونت باری علیه جامعه می شود؛ آنها این جامعه را تحقیر می کنند تنها به این دلیل که بقیه افراد جامعه همانند آنها فکر نمی کنند.

مراکز جنگ فکری با مطالعه ابزارها و روش های گروه های تندرو در راستای شکل گیری درک عمیق از مساله افراط گرایی فعالیت می کنند. اما، چه چیزی مرکز جدید را از بقیه متمایز می کند؟

چشم انداز روشنی در انتظار این مرکز خواهد بود. مرکزی که مفاهیمی همچون استفاده از مطالعات و پژوهش های انجام شده درباره اندیشه و پررنگ کردن اهمیت بکارگیری اندیشه و نه تک صدایی را سرلوحه کار خود قرار می دهد. تک صدایی منجر به ایجاد نظام خودکامه ای می شود که با توجه به تجربه های تاریخی، چنین نظامی فجایع بی شماری برای بشریت به بار می آورد.

این مرکز در مسیر چشم انداز شکل گیری پادشاهی عربستان سعودی مدرن قرار دارد. رهبری خیزش فکری و توسعه محور مطرح شده در این چشم انداز را شاهزاده محمد بن سلمان به عهده دارد. این چشم انداز مفاهیم دیگری همچون احترام به حقوق بشر و مدارا و پذیرش دیدگاه های دیگر و عدالت اجتماعی و شکل گیری یک دیدگاه جهانی فرای موانع قومی و نژادی و مذهبی را مطرح می کند. این یک نقطه عطف فکری برای مقابله با اغراق گویی و تندروی  و مسیری برای بازگشت به دوره تمدن عربی و اسلامی محسوب می شود.