غسان شربل
سردبیر الشرق الاوسط
خبرنگاران اعزامی به مسکو به دلایل فراوانی نشست سران عربستان سعودی و روسیه را یک واقعه بی نظیر توصیف کردند. این برای اولین بار در تاریخ سعودی است که پادشاه این کشور وارد کاخ کرملین می شود. تلاش ولادیمیر پوتین برای استقبال گرم و پرشور و بی نظیر از مهمان خود گویای تمایل مسکو برای آغاز روابط مستحکم و عمیق با سعودی در راستای تامین منافع دو کشور است.
اهمیت این سفر تنها به ارزش نمادین ورود ملک سلمان بن عبد العزیز به کرملین محدود نمی شود بلکه مسائل اقتصادی و سیاسی هم در این میان مطرح بود. در اینجا سخن از بزرگ ترین صادرکنندگان نفت و دو کشور عضو «گروه ۲۰» است که کشورهای قدرتمند اقتصادی و سیاسی را در بر می گیرد.

اینکه دو کشور به اهمیت و موقعیت و نقاط قوت یکدیگر آگاهی دارند بر کسی پوشیده نیست. روسیه کشوری با قدمتی طولانی است که از مرحله بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی عبور کرده و به یک قدرت بزرگ و پویا و موثر در صحنه بین المللی تبدیل شده است. روسیه از دو سال پیش با آغاز دخالت نظامی در سوریه به عنوان بازیگر مهم در خاورمیانه نقش آفرینی می کند تا جایی که حضور این کشور برای راهکار در سوریه ضروری به نظر می رسد. روسیه که عضو دائم شورای امنیت بوده از حق وتو برخوردار است و مسکو در سال های اخیر در به نمایش گذاشتن توان خود برای استفاده از حق وتو لحظه ای درنگ نکرده است.
روسیه کشوری هسته ای است و در حوزه علم و فناوری به مراحل پیشرفته ای رسیده و به یکی از رقبای غرب در فضانوردی تبدیل شده است. نباید فراموش کرد که روسیه از منبع غنی فرهنگی برخوردار است که تنها به رمان های ستایش برانگیزش محدود نمی شود. روسیه کشوری است که مسلمانان بخشی از جمعیت و تاریخش را تشکیل می دهند و نیز بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی با کشورهای اسلامی هم مرز شده است.
در مقابل، روسیه به اهمیت و موقعیت مهم اقتصادی و سیاسی و جایگاه عربستان سعودی در سطح کشورهای عربی و اسلامی و جهان پی برده است. روسیه به خوبی می داند که عربستان سعودی عزم خود را برای ایجاد روابط متنوع در راستای تامین منافع کشور جزم کرده است. همکاری های استراتژیک عربستان سعودی با آمریکا و روابط رو به گسترش با چین و ژاپن و کشورهای دیگر مانع تنظیم روابط مستحکم با روسیه نمی شود. می توان گفت دخالت نظامی روسیه در سوریه این تصور را در مسکو ایجاد کرده که ریاض تا چه اندازه می تواند در برقراری صلح عادلانه و راهکار منصفانه موثر باشد.
در کنار همه این عوامل باید گفت روس ها به این نتیجه رسیده اند که «عربستان سعودی نوین و با اقتداری در حال شکل گیری است» و «سند چشم انداز ۲۰۳۰ نوید بخش تحول اقتصادی و اجتماعی فرا ملی در عربستان سعودی است.» روس ها از آغاز مرحله نوین در عربستان و «انتقال این کشور از مرحله ایستادگی در برابر تروریست ها به مرحله جنگ فراگیر علیه تندروی و ریشه ها و عوامل آن» استقبال کردند که به قول روس ها این رویکرد می تواند حلقه ارتباطی مهمی بین دو کشور باشد.
دیدگاه های سیاسی یکسان دیگر یکی از شروط تنظیم روابط بین کشورها به شمار می رود. عربستان سعودی و روسیه با یکدیگر در زمینه ایجاد ثبات در بازار نفت همکاری کردند که تجربه بی نهایت رضایت بخشی بود. دو کشور در دو سال گذشته به این نتیجه رسیدند که حجم مبادلات بازرگانی ناچیز با فرصت های موجود در هر دو کشور متناسب نیست. روسیه و عربستان سعودی به دنبال تنوع بخشی به منابع اقتصادی خود و عبور از مرحله وابستگی به نفت هستند. گرچه دو کشور در مساله سوریه اختلاف نظر دارند اما آنها به دنبال فرمول جدیدی برای تنظیم روابط بودند. مذاکرات شاهزاده محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی بستر ساز گفت و گو درباره منافع و مبادلات دو جانبه بود. این رویکرد همان سیاست برقراری ارتباط و شناسایی فرصت های سرمایه گذاری و همکاری در راستای تامین منافع مشترک است که در نهایت به توانمند سازی طرفین برای بررسی نقاط اختلاف می انجامد.
تمایل طرفین برای گشودن فصل جدیدی از همکاری مشخص بود. مقام ها و سرمایه گذاران عربستان سعودی با دست پر و با پژوهش های دقیق و واقع گرایانه و متقاعد کننده در ارتباط با همکاری اقتصادی به مسکو رفتند که تاثیر مثبت آن بر روی روس ها مشخص بود. نشانه ها حاکی از این است که همکاری های طرفین در آینده از همه این قراردادهای امضا شده فراتر می رود.
تلاش روسیه برای مثمر ثمر بودن نشست سران دو کشور کاملا آشکار بود. سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه پیش از سفر ملک سلمان بن عبد العزیز در گفت و گو با «الشرق الاوسط» گفته بود که انتظار دارد نشست سران دو کشور نقطه تحولی در روابط دو کشور ایجاد کند و همکاری دو جانبه را به سمت و سوی تازه ای سوق دهد و تاثیر سازنده ای در برقراری ثبات در خاورمیانه داشته باشد. او افزود دیدگاه مشترک دو کشور این است که تنها راهکار بحران های منطقه ای از طریق شیوه دیپلماتیک و با مذاکرات ملی فراگیر مبتنی بر قانون بین الملل میسر می شود.
اقتصاد کلید حل مشکلات و منافع بستر ساز آن هستند. دیگر نمی توان روابط را بر مبنای آمال و آرزوها یا موضع گیری های سیاسی مقطعی تنظیم کرد. روسیه پوتین به خوبی می داند اقتصاد رهبر نیرومند و پیروز در نبردهای آینده است و اینکه رونق اقتصادی موقعیت و ثبات و رقابت پذیری و حتی قدرت نظامی را تامین می کند. ارتش ها بدون اقتصاد قوی امکان پیشروی ندارد. حالا دو کشور برای رسیدن به چنین موقعیت اقتصادی به دنبال شناسایی فرصت ها و تنظیم روابط بر مبنای منافع و رشد علمی و آموزشی و فناوری نوین و مبادله نیروهای متخصص و گشودن چشم انداز توسعه هستند.
دیدار در کرملین یک واقعه بی نظیر بود. روسیه و عربستان سعودی در حال شناسایی چشم انداز همکاری بر مبنای واقع گرایی و منافع مشترک و اعتماد سازی هستند. دستاوردهای روابط دو جانبه در مرحله بعد از ملاقات کرملین آزمون واقعی به شمار می رود.