این روزها عبارت آمادگی برای شکوفایی «شیل گازی» (گروهی از سنگ ها که دارای متان محبوس در داخل خود هستند .م) ، عبارتی جدا ناشدنی از عناوین روزنامه های جهان است که تاثیرات آن بسیار چشمگیر به نظر می رسد. و این تنها همه ماجرا نیست بلکه کارشناسان مجرب انرژی پیش بینی کرده اند که موفقیت تولید کنندگان گازهای غیر متعارف (گاز موجود در مخازن شیل گازی) نسبت به تولید گاز متعارف (که معمولا از ماسه سنگ، سنگ آهک و دولومیت تشکیل شده اند) و به روش قدیمی تا پایان این دهه ادامه خواهد یافت. در این شرایط ، ما شنیدیم که «دوحه» و «مسکو» در موضوع تولید گاز در حال خروج از این چرخه هستند و «واشینگتن» و «کانبرا» در حال ورود به این شیوه.
بیشتر گاز موجود در خاورمیانه، متعارف و از ماسه سنگ ها ایجاد می شوند که نسبتا به راحتی قابل برداشت و توسعه است. از سوی دیگر در یک دهه گذشته، گاز مخازن غیر متعارف – صخره هایی که استخراج گاز از آنها را سخت و هزینه بر می کند- که استخراج آن به دلیل نداشتن سود به تاخیر افتاده بود. امروزه ، فن آوری های جدید نه تنها توانسته اند تا گازهای غیر متعارف را استخراج کنند بلکه باعث شده است شکوفایی صنعت گاز در مراکز تولیدی جدید شکل گیرد. افزایش تولید گاز غیرمتعارف در کشورهایی که عضو سازمان های صادر کنند نفت (اوپک) نیستند، تنش را از هر سو افزایش داده است. تولید کنندگان و مصرف کنندگان در بازارهای غربی، آسیا و خاورمیانه پیش بینی کرده اند، پروژه های بی پایان این جریان که باعث افزایش منابع غیر متعارف و سرمایه گذاری های جدید گازی شده است، می تواند بر روی آینده خاورمیانه، اپک و مسائل مربوط به سیاست و اقتصاد آنها تاثیر گذار باشد. برای قطر، که بزرگترین صادرکننده گازطبیعی مایع در جهان است، پذیرفتن خطر تکیه بر صنعتی که با کاهش سود روبرو است به معنای حرکت در مسیر تغییر سیاست های ملی و رفتارهای اقتصادی است.
چنین اقدام موثری تا حد زیادی منوط به این موضوع است که آیا انتظارات در رابطه با جابجایی در تجارت جهانی درباره گسترش بازار گازهای غیر متعارف قریب الوقوع است؟ با این حال، ممکن است برای برخی از کشورهای بدون خط لوله، دسترسی به گاز طبیعی غیر مایع مناسب باشد (به طور مثال، مجارستان ). از سوی دیگر خریداران آسیایی و اروپایی که مستقل هستند، به کنار گذاشتن تولید کنندگان سنتی جهان از بازار بین المللی نگاه نمی کنند و درک کردن این موضوع که آیا تامین کنندگان گاز غیر متعارف یک تهدید برای تامین کنندگان گازهای متعارف است، به این نگاه بستگی دارد. بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که امروزه بزرگترین تامین کنندگان به احتمال خیلی زیاد قادر هستند که حجم بالای گاز دهه آینده را تهیه کنند. اشباع موجودی گاز، امکان ترغیب برای بیشتر شدن درخواست های جهانی را بالا می برد ، مخصوصا در بازارهایی که تردیدها برای تغییر سوخت به سمت گاز وجود دارد. بعد از اینکه بسیاری از کشورهای اصلی اروپایی، مذاکره دوباره ای را برای قرار دادهای بلند مدت گازی خود انجام دادند ، رشد در یک زمان، تغییر قیمت فروش نقدی بازار و از بین رفتن قریب الوقوع شاخص های نفتی گاز، اتفاق افتاد و این موضوع باعث شد تا به طور معناداری ، قیمت بازارا عمده فروشی گاز افت کند و تامین کننده ها نگران کاهش سود حاشیه ای خود شوند.
اما ترس دوحه از کاهش سهم بازار یا محدودیت های ظرفیتی گاز نیست. با وجود جار و جنجال های اخیر، جهان باید منتظر دیدن رشد نقش قطر به عنوان یکی از وزنه های سنگین تامین گاز جهانی تا سال ۲۰۱۵ باشد و البته به نظر می رسد استرالیا در کنار این کشور قرار گیرد. طبق اطلاعات سازمان اطلاعات انرژی ایالات متحده آمریکا، بزرگترین رشد در تولید گاز در بین کشورهای خاورمیانه در دو دهه آینده در اختیار قطر خواهد بود به طوریکه پیش بینی می شود افزایش تولیدات گاز طبیعی به ۵٫۶ تریلیون متر مکعب برسد.
سیاستگذاران صنعت نفت قطر معتقدند :«در دید عموم ، ظرفیت استرالیایی ها در هر صورت بین ۶۰ تا ۱۶۰ میلیون تن گاز در دراز مدت است و با این حساب خیلی مسائل غیر قطعی در بازار وجود دارد که دولت ها به آن چشم امید بسته اند». از سوی دیگر دولت های خارجی برای بازگشایی مذاکره مجدد برای ایجاد قرادادهای بلند مدت در موضوع گاز قطر تردید دارند. حتی در طرحی غیر محتمل همه هفت طرح گاز طبیعی مایع استرالیا تا سال ۲۰۱۷ در دسترس قرار گرفته است. این در حالی است که قطر هنوز به عنوان بزرگترین تامین کننده گاز طبیعی مایع باقی مانده است به طوریکه ارزان ترین قیمت تولیدات در سراسر جهات تا نهایت سال ۲۰۴۰ در اختیار این کشور خواهد بود. از سوی دیگر استرالیا ممکن است در چهارسال آینده از بازار گاز طبیعی مایع قطر پیشی بگیرد چراکه رشد درخواست گاز در چین و هند در نهایت بازار بزرگ و جدیدی را برای گاز طبیعی مایع ایجاد می کند. چراکه این روزها استرالیا به شدت بازار سودآور آسیایی را هدف قرار داده است و به نظر می رسد قطر آماده بازی در یک نقش محوری در محدود کردن وابستگی اروپا به گاز روسیه است.
حتی اگر دوحه بتواند سهم بازار گاز خود را از همه نگرانی ها دور نگه دارد ، اما این شیخ نشین باید هنوز در مقابل بزرگترین نگرانی یعنی قیمت گاز قرار گیرد. برای خریداران آسیایی و اروپایی ، رقابت در ترکیب کشورهای واردکننده گاز طبیعی مایع که شامل گاز غیر متعارف استرالیایی ها، کانادایی ها، نروژی ها و حتی آمریکایی ها می شود باعث جذابیت در بازار تامین کنندگان شده است. خلاف شرکت های گازی روسیه و قطر، تولید کنندگان گاز غیرمتعارف اگر مجبور به فروش تانکر های خود با قیمت های پایین تر از ۸ دلار آمریکا در هر میلیون واحد حرارتی انگلیس (Btu) شوند حتی ممکن است با ورشکستگی روبرو شود. به نظر می رسد تبانی قیمت در میان تامین کنندگان عمده خارج از این موضوع است. حتی اگر ، این موضوع بتواند گاز را ارزان تر از تامین کنندگان گاز غیر متعارف توسعه دهد. این قیمت پویای رقابتی، دوحه را درباره نگه داشتن موقعیت فعلی خود نگران کرده است.
صنعت گاز قطر قطعا ممکن نیست به این زودی به سمت ورشکستگی گام بردارد، اما دوحه به احتمال زیاد با چالش های جدی در زمینه بودجه روبرو می شود. اگر روی فروش گاز قطر به مدت زیادی نتوان با سود در بازارهای اروپایی و آسیایی حساب کرد ، این کشور با خطر بودجه ای بزرگی روبرو خواهد شد. با توجه به نمونه هایی از هزینه های عمومی و مصرف برق ، قطر در گذشته در تلاش برای قبضه کردن قرارداد های بلند مدت و بزرگتر با مشتریان اروپایی و آسیایی به صورت سلطه جویانه بوده است در حالیکه در یک تغییر رویه بزرگ این کشور حتی قراردادهای کوتاه مدت در فروش جدید گاز خود به خریداران آسیایی مانند کشور کوگاس را رد نمی کند.
چیزی که سیاستگذاران بازار در قطر باید نسبت به آن نگران باشند درباره پیش بینی رشد مصرف برق است که به بالای ده درصد نرخ رشد ترکیبی سالانه دست یافته است. برای مشاهده پیش بینی رشد منطقه ای، ظرفیت تولید برق مورد نیاز باید تا سال ۲۰۲۰ نزدیک به دو برابر سطح فعلی ظرفیت نصب شده برسد. برای کشوری که به طور کامل بر روی گاز طبیعی خود برای تامین نیازهای برقی وابسته است، شکاف در افزایش نیازمندی ها و پاسخگویی، نیازمند یک سیاستگذاری سرمایه ای تهاجمی است. به این منظور دوحه برای توسعه صنایع پتروشیمی و بخش های صنایع سنگین و ایجاد زیرساخت ها با میزبانی جام جهانی فوتبال در سال ۲۰۲۲ برنامه ریزی کرده است.
ترس از آینده باعث شده است تا ملت های حاشیه خلیج فارس فعالیت های سخت در حوزه های دیگر مانند فولاد، کودشیمیایی، مواد افزودنی به سوخت، پلی سیلیکون، پتروشیمی و بازارهای سرمایه ای را امتحان کنند. این موضوع همچنین باعث مصون سازی سیاست های قطر در پروژه های گاز طبیعی مایع در خارج از کشور شده و از سوی دیگر باعث افزایش توجه به توسعه پروژه گرانقیمت گاز شهر بارزان (در عراق) شده است که قرار است به طور کامل تا سال ۲۰۱۵ به بهره برداری برسد. بعد از پروژه بارزان دیگر پروژه بزرگ مرتبط با کشف گاز که در حال توسعه باشد وجود ندارد. درآمد قطر از فروش گاز طبیعی مایع بیش از دو برابر سایر صادرات مربوط به نفت خام است. قطر باید در طرح های ارائه شده سلامت عرضه و تقاضای گاز خود را تضمین کند به طوریکه ارزش صادرات گاز طبیعی مایع در آینده به گونه ای نباشد که مصرف داخلی گاز را به مخاطره بیاندازد.
یکی از سیاست های کاهش مصرف گاز خانگی، جایگزینی گاز با سوخت های دیگر است. با توجه به هزینه سوخت نفت خام که یک فرصت بزرگ است و یا چرخه تکی تولید گاز طبیعی و بهره مندی بالای قطر از نور خورشید، این کشور می تواند به طور جدی بر روی انرژی خورشیدی سرمایه گذاری کند تا مکانیزمی کلیدی برای کاهش هزینه ها و در نتیجه افزایش قدرت داخلی منابع ملی باشد. ۳۰ سنت در هر کیلووات ساعت هزینه مستقیم سوختن نفت سنگین است که هم از نسل برق حرارتی خورشیدی و هم برق فتوولتائیک پیشی گرفته است.
در کشوری مانند قطر که در آن دولت مسئول حمایت از نظام رفاه عمومی گسترده است ، تنوع صنایع صحبتی است که در یک دهه اخیر بسیار شده است. نیروی کار ارزان و هزینه های مواد اولیه به دوحه این اجازه را خواهد داد تا در رقابتی جهانی تجهیزات کامل صنایع سوختی متمرکز را تضعیف کند و به عنوان یک تهدید برای رقبای دیگر به شمار رود. به عنوان یکی از هزاران حامیان سیاست های ایجاد شده در ایالات متحده، اروپا و احتمالا آسیا، قطر به طورفزاینده ای باید به دنبال ایجاد بازارهای جدید باشد. سود پایین باعث افزایش سطح ثبات بسیاری از صنایع اصلی به جز نفت و گاز شده است. نزدیکی قطر به بازارهای اروپایی و هزینه اندک مواد خام این کشور را در جایگاه رقابتی به عنوان نخستین صادر کننده تولیدات صنعتی می تواند قرار دهد. اما به رغم شعارهای مردمی که انقلاب در این زمینه در حال تحقق است ، صنعت این روزهای گاز قطر جزو این انقلاب شمرده نمی شود.