محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در کویت- خبرگزاری فرانسه

محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در کویت- خبرگزاری فرانسه

در طول تاریخ، درگیری میان صفویان و عثمانی ها – که اوج آن در بصره رخ داد – باعث ایجاد فضای بی اعتمادی بین دو طرف شده و این بی اعتمادی در طول قرن ها عمیق تر هم شده است. این کشمکش فراخور زمان در دوره ای کمتر شده و در دوره ای شعله ور شده است. اکنون کرانه جنوبی ایران به وضوح صحنه بروز تنش تاریخی شیعه-سنی است که جوامع مسلمانان را دو پاره کرده است. خصوصا خواست کشور صفوی برای کنترل دیگر کشورها باعث ایجاد اختلافات ایدئولوژیک در جهان اسلام شده است.

آن هایی که رخدادهای منطقه را دنبال می کنند، نیازی به گوی سحرآمیز ندارند تا ببینند ایران چه اقداماتی انجام می دهد یا حد و مرز خواسته هایش تا کجا است. ایران از یک سو می خواهد اذهان را از مسائل داخلی خود منحرف کند و از سوی دیگر می خواهد برای برنامه هسته ای خود زمان بخرد.

ایران از برنامه «تغییر رژیم» هم در هراس است چرا که می داند غرب حکومتش را مشروع نمی بیند. ایران انرژی هسته ای خود را به عنوان عاملی بازدارنده برای حفظ بقای رژیم خود می بیند؛ رژیمی که از انقلاب ۱۹۷۹ ایجاد شد. باید قبول کنیم که این کشور استاد فرافکنی است و هنوز ثابت نکرده که برنامه اتمی اش تنها با اهداف صلح آمیز دنبال می شود. آن ها که برنامه هسته ای ایران را از نزدیک دنبال می کنند می دانند که این موضوع به معمایی بدل شده که با منطق همخوانی ندارد. ایران تاکید می کند که فعالیت هسته ای اش صرفا با اهداف صلح آمیز دنبال می شود. طبیعتا باید بپرسیم: چرا پس سعی می کند بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی را گمراه کند؟ چرا درهای تاسیساتش را به روی آن ها باز نمی کند تا نشان دهد برنامه اش بر اساس مفاد پیمان عدم اشاعه (NPT) پیش می رود؟

کشورهای عضو شورای همکاری خلیج نگرانی خود را در مورد برنامه هسته ای ایران ابراز کرده اند اما در کمال تعجب دیدند صدای آن ها به حاشیه رانده شده و نقش منطقه ای شان نادیده گرفته شده است. آن ها نگرانی خود را در مورد احتمال نهایی شدن توافق بین ایران و گروه ۱+۵ (پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل و آلمان) ابراز کرده اند؛ توافقی که ممکن است به قیمت به خطر افتادن ثبات و امنیت منطقه تمام شود. شاهزاده سعود الفیصل، وزیر امور خارجه عربستان سعودی، اخیر اعلام کرده هرگونه توافقی با ایران غیر قابل قبول خواهد بود. از آنجا که موضوع پرونده هسته ای ایران موضوعی منطقه ای است، کشورهای کرانه جنوبی ایران این حق را برای خود قائلند که در مذاکرات حضور داشته باشند تا در جریان جزئیات قرار گیرند و بتوانند نسبت به توافقاتی که ممکن است بر ضد منافع استراتژیک آن ها باشد، موضع گیری کنند. موضوع پرونده هسته ای ایران هم از جنبه فنی و هم از جنبه سیاسی، اساسا موضوعی منطقه ای است.

مذاکرات هسته ای با ایران مدت ها است آغاز شده و همچنان ادامه دارد. موضوع های اصلی مذاکرات مسائلی از قبیل سطح غنی سازی اورانیوم، تعداد سانتریفیوژها، رآکتور اراک، سایت زیرزمینی فردو و نحوه نظارت بین المللی است که همچنان به سرانجام نرسیده است. معروف است که مذاکره کنندگان ایرانی تنها بر سر برنامه هسته ای چانه زنی نمی کنند، بلکه به وین و ژنو می روند تا از برنامه هسته ای به عنوان اهرمی برای چانه زنی بر سر موضوعات دیگر استفاده کنند.

روابط بین تهران و ایالات متحده طی سال های اخیر پستی و بلندی زیادی داشته است. مشخص است که سیاست ضعیف باراک اوباما در منطقه به ضرر ثبات منطقه ای تمام شده است. تهران تعلل ایالات متحده را ضعف این کشور تفسیر می کند. به نظر می رسد آمریکا تاثیر و نفوذ خود را از دست داده است. هم‌زمان، لحن طرفدارانه روسیه باعث شده تهران همه تخم مرغ هایش را در سبد مسکو بچیند؛ خصوصا در مورد سطح غنی سازی اورانیوم در ایران و موضع اتحادیه اروپا در قبال آن.

با این حال، اکنون توپ در زمین ایران است. کشورهای همسایه خواستار منطقه ای عاری از سلاح های کشتار جمعی هستند و با این هدف، اجرای قطعنامه های ۶۸۷ و ۱۹۹۱ شورای امنیت سازمان ملل را دنبال می کنند. کشورهای عرب خلیج فارس نمی خواهند یک کشور غیر عرب موازنه قدرت منطقه ای را در برابر اسرائیل شکل دهد. یک ایران هسته ای موضوع را پیچیده تر می کند؛ آن را حل نمی کند. این می تواند به افزایش سلاح های هسته ای در منطقه منجر شود که به نوبه خود خطر نشت مواد رادیواکتیو را هم به همراه خواهد داشت.

مشکل ایران این است که با موضوع های منطقه ای بر اساس یک نگاه فرقه ای برخورد می کند، نه از دید یک کشور. بنابراین، باید یک نگاه انتقادی عینی گرایانه به خود داشته باشد تا خود و منطقه را از خطراتی که از همه طرف هجوم آورده اند محافظت کند. اکنون دیگر جایی برای ابهام باقی نمی ماند؛ لازم و ضروری است که امنیت و ثبات منطقه خلیج فارس حفظ شود. تهران تاکید دارد که برنامه هسته ای اش صلح آمیز است، اما کشورهای منطقه به ضمانت های این کشور اطمینان ندارند و ترجیح می دهند ایران برای نشان دادن صلح آمیز بودن فعالیت های هسته ای خود دست به اقدامات جدی بزند. بنابراین تهران باید با باز کردن در مذاکرات به روی کشورهای خلیج فارس و مطلع ساختن این کشورها از تمام جزئیات، حسن نیت خود را نشان دهد و اطمینان کشورهای همسایه را جلب کند. به هر حال، کشورهای منطقه خلیج فارس ذی نفعان اصلی هستند. بدون درک این واقعیت، نمی توان منطقه ای امن و باثبات متصور بود. حتی ممکن است به جایی برسیم که نقشه سیاسی به کلی جدیدی برای منطقه ترسیم شود.