کودک شیعی در مراسم عاشورا در یمن
صنعا ماه گذشته شاهد یک رویداد تکان دهنده و بی سابقه بود: در ۲۴ نوامبر بمب گذاری های فرقه‌ای علیه گروه مسلمان «زیدی» انجام شد. این گروه مراسم سالگرد شهادت امام حسین نوه پیامبر را برگزار می کرد. عاشورا به عنوان روز عزاداری، مراسمی مخصوص مسلمانان شیعه است، فرقه‌ای که گروه زیدی از نظر ایدئولوژیکی به آن تعلق دارد. این حمله چهار کشته در پی داشت.
خشونت‌های فرقه ای موضوعی جدید و نگران کننده در یمن است. متاسفانه، این موضوع جای تعجب هم ندارد. تقریبا یک دهه از درگیری بین حوثی ها که در واقع گروه همفکر زیدی هستند و دولت یمن می گذرد. این درگیری با خشونت هایی که در استان های مختلف بین حوثی ها و مردان مسلح متعلق به حزب اصلاح یعنی اصلی ترین گروه وابسته به اخوان المسلمین در یمن همراه بوده، پیچیده ترشده است. از سوی دیگر درگیری هایی بین حوثی ها و سلفی ها در شهر داماج هم به این نگرانی ها دامن می زند.
حتی در خود صنعا، فرقه گرایی پیش از بمب گذاری غم انگیز عاشور نیز بسیار مشهود شده بود. شعارهای حوثی ها در سراسر شهر مشاهده می شود. شعارهایشان -«الله اکبر»، «مرگ بر آمریکا»، «مرگ بر اسرائیل»، «لعنت بر یهودیان» ، «اسلام پیروز است»- به طرز خشونت آمیزی بیگانه ستیز است، و تا حدودی خشونت علیه یهودیان یمنی مخصوصا در جاهایی که حضور حوثی ها پررنگ تر است را به تصویر می کشد. در صنعا بیشتر شعارها در مورد آمریکا، اسرائیل و یهودی است و برخی حدیث های ضد شیعه با شابلون و طرح های آماده در ادامه این شعارها رنگ آمیزی می شود. حوثی ها معتقدند که شابلون ها کار فعالان حزب اصلاح است.
بخش تاریخی شهر قدیمی صنعا که یکی از میراث های جهانی یونسکو به حساب می آید از سال گذشته به مقر مرکزی حوثی ها تبدیل شده است. با قدم زدن در کوچه های پیچ در پیچ این شهر، بنرهای بزرگ حوثی ها در ارتباط با بزرگداشت عید غدیر مشاهده می شود. برخی از این بنرها فراتر از عقاید و تفکری است که در سنت زیدیسم مشاهده شده است. یکی از بنرها اعلام می کند کسانیکه که از فرمان علی سرپیچی کردند سنی ها بودند و در واقع حکم خدا را نادیده گرفتند. موضوعی که بسیاری از سنی ها را مجبور به واکنش و اعلام بیانیه کرد.
تازه ترین گفت و گو با یک دوست یمنی این موضوع را آشکار کرد که ناامیدانه تر از فرقه گرایی موضوع شواهد حدیثی است. وقتی با این پرسش او را مخاطب قرار دادم که بین فاصله زمانی سال آخر دبیرستان تا رفتن به دانشگاه می خواهد چه کاری انجام دهد؟ او پاسخ گفت که می خواهد به کتابخانه بروند و کتاب هایی که رافضی ها را هدف قرار می دهد بخواند. «رافضی» صفتی تحقیرآمیز است که برخی برای توصیف شیعیان استفاده می کنند. این موضوعی غیرمنتظره است که در بافت زندگی یمنی ها ظهور پیدا کرده، و یک نشانه نگران کننده به نظر می رسد که ناپایداری در این کشور را عمیق تر می کند.
با این حال، مهم است که که به یمن با این دید نگاه کنیم که به راستی فرقه گرایی چگونه ظهور پیدا می کند؟ نخست اینکه بسیاری از اصطلاحاتی که ما به طور کلی در زمان سخن گفتن درباره فرقه گرایی و مذهب در جهان اسلام و عرب از آنها استفاده می کنیم باید مشروط باشند و شرایط استفاده از آنها را بدانیم.
استفاده زیاد از واژه های «سنی» و «شیعه» در جامعه یمن، به ویژه در ارتفاعات شمال یمن، بحث هایی را باز کرده است. زیدی ها گروهی شیعی هستند اما دیدگاه های سنتی آنها با بسیاری از شیعیان دوازده امامی متفاوت است، و دیدگاه های آنها بیشتر به ۴ دیدگاه اصلی در بین سنی های مسلمان نزدیک است. به همین ترتیب، در هنگام بحث درباره حزب اخوان المسلمین اصلاح ، باید اشاره شود که خاندان الاحمر که بسیاری از آنها از حامیان و اعضای اصلی این حزب هستند پیشینه مربوط به زیدی ها را دارند، در نتیجه از اینکه به آنها گروه سنی بگویم مشکل ایجاد می کند.
هویت فرقه ای بسیار سیال در شمال یمن وجود دارد. بسیاری از خانواده ها پیشینه مربوط به زیدی ها را دارند. در واقع، به خانواده خودم نگاه می کنم، من می توانم کسانی را به عنوان شیعه یا سنی معرفی کنم همانگونه که کسانیکه خود را زیدی می نامند در این خانواده وجود دارد و در عین حال افرادی هستند که خود را وابسته به هیچ فرقه ای نمی دانند.
درگیری های کنونی و تقسیم بندی ها در یمن به هیچ وجه تنها مربوط به فرقه ها نمی شود و باید آن را در پرتو مبارزات برای کسب قدرت های مختلف دید. ظهور حوثی ها به عنوان یک نیروی مبارز برای نخستین بار علیه علی عبدالله صالح رئیس جمهور این کشور که خود زیدی است پدید آمد.
درگیری بین حوثی ها و گروه اصلاح همچنین می تواند در ابعاد وسیعتری دیده شود که دو جناح رقیب بر سر اینکه چه کسی در آینده سیاسی کشور تسلط داشته باشد درگیر هستند.
نزاع کنونی دربرابر طاعونی که احتمالا یمن آینده دچارش خواهد شد مهم نیست. بمب گذاری عاشورا حمله واقعا شوکه آوری در صنعا بود و همه جناح های اصلی حتی کسانیکه با حوثی ها مخالف هستند آن را محکوم کردند و پیام تسلیت فرستاند.
با این حال،اگر حملات مشابهی رخ دهد ، فرار کردن از کابوس درگیری های فرقه ای در یمن سخت خواهد بود. لبنانی ها و عراقی ها به کشور خود به عنوان کشورهایی که در آتش فرقه گرایی سوخته است نگاه می کنند و روزهایی را به یاد می آورند که چنین تقسیم بندی هایی وجود نداشت و مردم با همه گروه ها ازدواج می کردند وهمزیستی آزادانه داشتند. در نهایت بسیاری از یمنی ها امیدوارند که جامعه خود را به طور سنتی از فرقه گرایی ها برهانند.
