محمود احمدی نژاد رییس جمهور ایران در دیدار با احمد الطیب شیخ الازهر علامت پیروزی را در طول جلسه به خبرنگاران نشان می دهد.

محمود احمدی نژاد رییس جمهور ایران در دیدار با احمد الطیب شیخ الازهر علامت پیروزی را در طول جلسه به خبرنگاران نشان می دهد.

چرا مصریها از تجدید رابطه با ایران می گریزند؟ چرا به رغم تغییر حکومت و سرنگونی مبارک، رییس جمهور مادام العمر و متحد نزدیک اسراییل و جایگزینی چهره ای اسلامگرا و منتخب مردم ، سیاست مصر در قبال ایران با دوران قبل هیچ فرقی نکرده، همان ادبیات و همان اتهامات گذشته متوجه ایران است و رابطه با ایران همچنان تابو و منطقه ممنوعه مصریها تلقی می شود؟ چرا به رغم اظهارات مثبت مقامات ایرانی در قبال مصریها (چه در ایران و چه در مصر)، مقامات مصری (چه در ایران و چه در مصر) شیوه نه چندان دوستانه ای در قبال ایران اتخاذ کرده و می کنند؟ آیا این سیاست ناشی از هراس از ایران و شیعه است یا تمکین به خواست کشورهای عربی و غربی؟

مصر و ایران گذشته از برخی اختلافات در حوزه های سیاسی و مذهبی، مشترکات زیاد فرهنگی، اقتصادی و سیاسی دارند که برقراری رابطه دو جانبه منافع فراوانی را متوجه طرفین می سازد. با وجود این نه فقط در گذشته، بلکه از زمان روی کار آمدن دولت مرسی همچنان آنچه بر روابط دو کشور سایه افکنده است، “اختلافات” است و در این رابطه، برخلاف ایران که بارها بر ازسرگیری رابطه تاکید داشته و مشترکات را مبنای فصل جدید روابط دو طرف دانسته، مصریها اعم از دولتمردان و شیوخ الازهر بر اختلافات تکیه کرده، این وجوه اختلافی را همچون سدی غیرقابل نفوذ در برابر شکلگیری رابطه دو کشور بزرگ منطقه قرار داده اند.

در عرف بین المللی، اصل بر وجود رابطه بین کشورهاست، نه قطع و اصرار بر ادامه آن. طبیعی است که معنای رابطه دیپلماتیک بین کشورها در سراسر جهان هم این نیست که درهمه امور با هم اشتراک نظر دارند و هیچ اختلاف نظر سیاسی، فرهنگی، مذهبی، امنیتی، اقتصادی ندارند. برعکس در بسیاری مواقع، داشتن رابطه عاملی برای کم کردن اختلافات طرفین و تحکیم روابط محسوب می شود.

ایران دارای ظرفیت های فراوانی است که مصر برای شکوفایی خود به آنها نیاز دارد، ضمن اینکه مصر نیز ظرفیت های زیادی دارد که برای ایران مطلوب است. بنابراین داشتن مناسبات فرهنگی، سیاسی و اقتصادی بین دو کشور بزرگ منطقه می تواند به نفع طرفین باشد و البته کشورهایی نیز از این سرگیری رابطه نگران خواهند بود و احساس خطر می کنند.

در شرایطی که مصر به دلیل بی ثباتی امنیتی و سیاسی، در زمینه گردشگری با رکود قابل ملاحظه ای مواجه است، تاحدی که گفته می شود درآمد حاصل از توریسم تا میزان هشتاد درصد نسبت به قبل از سرنگونی مبارک کاهش داشته و به تبع آن میزان درآمد مصری ها هم به شدت کم شده است، جبران کمبود گردشگر از طریق ایران برای حضور در مراکز توریستی و زیارتی مصر راه مناسبی برای حل بخشی از مشکلات اقتصادی مصریها است.

جمال زهرانی استاد دانشگاه و تحلیلگر سیاسی مصری می گوید: «پس از انقلاب بیست و پنج ژانویه مصر ضروری بود که روابط بین قاهره و تهران ازسر گرفته شود و ضروری است که گردشگری دینی برای ملت ایران فراهم شود و این کار می‌تواند سالانه حدود چهار و نیم میلیارد پوند مصری برای این کشور سود داشته باشد و این بهتر از گدایی کردن از قطر است!»

از طرف دیگر درحالیکه به خاطر نا امنی و ادامه اعتراضات داخلی، مصرعملا قادر به جذب سرمایه های غربی همانند گذشته نیست، وضعیت اقتصادی این کشور شرایط خوبی را تجربه نمی کند. از همین رو بخاطر بحران اقتصادی شدیدی که اکنون مصر با آن مواجه است و برای جبران سرمایه هایی که یا جذب نشده و یا از مصر خارج شده، این کشور احتیاج زیادی به سرمایه گذاری خارجی دارد . سرمایه گذاری های ایران در بخش های مختلف مثل صنایع، پتروشیمی و گاز مایع می تواند کمک بسیاری به اقتصاد بحران زده مصر کند. ضمن اینکه برای ایران نیز رابطه اقتصادی با مصر به دلیل شرایط تحریم، مهم و پر منفعت است.

ایران بارها به اهمیت تجدید رابطه و منافع حاصل از آن اصرار داشته است. این مسئله در سفر احمدی نژاد به مصر مجددا مورد تاکید قرار گرفت و البته واکنش طرف مصری همچون گذشته بود.

به عنوان نمونه، «محمد کامل عمرو» ، وزیر امور خارجه مصر ارتقای سطح روابط با جمهوری اسلامی ایران را منوط به تحولات آینده در منطقه دانست و گفت: «ارتقای سطح روابط با ایران به تحولات آینده در منطقه مرتبط است و سفر رئیس جمهوری ایران به قاهره تنها در راستای مشارکت در اجلاس سران کشورهای اسلامی قرار می گیرد…ما بارها تاکید کرده ایم که اجازه برهم زدن امنیت کشورهای حاشیه خلیج فارس را نمی دهیم.»

احمدی نژاد در بدو ورود به قاهره گفت: «جمهوری اسلامی ایران بدون هیچ محدودیتی آمادگی دارد روابط خود را در تمام زمینه ها با مصر افزایش دهد. راه و آغوش ملت ایران برای توسعه و پیشرفت ملت مصر باز است. ایران و مصر ظرفیت های فراوانی برای گسترش همکاری در زمینه های مختلف صنعتی، بازرگانی، علمی، گردشگری و فرهنگی دارند که باید همه آنها را به نفع دو ملت و ملت‌های منطقه فعال کنیم.»

این موضع در جریان نشست های دیگر احمدی نژاد نیز بدون واکنش مثبتی تکرار شد.

در اظهار نظری دیگر، احمدی نژاد در مصاحبه با روزنامه الاهرام مصر پیشنهاد کرد برای کمک به اقتصاد بحران زده مصر به این کشور وام بدهد و گفت: «من قبلا گفته ام که ما می توانیم یک خط اعتباری قابل توجه و بسیاری از خدمات را به برادران مصری پیشنهاد دهیم.»

احمدی‌نژاد همچنین برای رفع برخی سوء تفاهمات بین شیعه و سنی به ملاقات شیخ الازهر رفت. ملاقاتی که البته حاشیه های جالبی بدنبال نداشت و بیشتر به جلسه محاکمه تشیع توسط نهاد رسمی اهل سنت الازهر شباهت داشت.

در کنفرانس مطبوعاتی مشترک احمدی نژاد و مشاور شیخ الازهر، که پس از ملاقات با شیخ الازهرانجام گرفت، درحالی که احمدی نژاد مجددا اظهار امیدواری کرد سفرش به مصر، آغازی برای دوره جدید میان دو کشور باشد، گفت که خدا را برای ملاقات با شیخ الازهر شاکر است و این دیدار، به مسائل مشترک پرداختند و از علمای الازهر و علمای اسلامی مصر دعوت کرد به ایران سفر کنند.

برخلاف احمدی نژاد، شیخ حسن الشافعی از مشاوران ارشد شیخ الازهر و رئیس مجمع زبان عربی بدون تعارف هر آنچه را که در نشست دوجانبه گذشته بود، بیان کرد وگفت: «ملاقات احمدی نژاد و شیخ الازهر به جلسه بحث و جدل درباره اختلافات مذهبی تبدیل شد. شیخ احمد الطیب (شیخ الازهر) معتقد بود که با وجود این اختلافات، این نشست مشترک در خدمت اهداف آن نیست. شیخ الازهر همچنین از احمدی نژاد خواست برای توقف خون ریزی در سوریه تلاش کند، در امور داخلی کشورهای جنوب خلیج فارس دخالت نکند و به بحرین به عنوان یک کشور برادر و عربی احترام بگذارد. در این دیدار دو طرف راه های برقراری وحدت را بررسی کردند اما توهین برخی به پیامبر اسلام و همسران ایشان، روابط میان دو کشور را مشوش می کند. شیخ الازهر همچنین از رئیس جمهور ایران خواست مراجع دینی شیعه با صدور فتواهایی ، توهین به حضرت عایشه همسر پیامبر اسلام ، ابوبکر، عمر ، عثمان و بخاری را حرام و جرم اعلام کنند تا بتوان مسیر تفاهم میان دو طرف را نزدیک تر کرد.»

الازهر در بیانیه ای در باره ملاقات احمدی نژاد و شیخ الازهر اعلام کرد: «شیخ احمد الطیب شیخ الازهر، مخالفت این نهاد را با گسترش تشیع در کشورهای اسلامی سنی مذهب اعلام کرد.» در ادامه کنفرانس مطبوعاتی احمدی نژاد از بیانیه شیخ الازهر که توسط مشاور این نهاد قرائت شد اظهار نارضایتی کرد و تهدید کرد که کنفرانس مطبوعاتی را ترک خواهد کرد. او در حالی که شیخ الشافعی در حال قرائت بیانیه بود، به فارسی گفت: «من رفتم» و برخلاف وعده قبلی، بدون پاسخ دادن به سؤالات خبرنگاران، الازهر را ترک کرد. موسوی رییس سازمان حج و زیارت در واکنش به اظهارات شافعی گفت: «این چیزی نبود که درباره آن توافق کردیم.»

اظهارات شیخ الازهر و مشاور وی و بیانیه صادره، همگی نشانه های آشکاری از سیاست هماهنگ و آشکار مصریها در قبال ایران است.

در آخرین روز حضور احمدی نژاد در مصر، وزیر خارجه ایران خبر از لغو روادید بطور یکجانبه برای شهروندان مصری برای سفر به ایران از ماه آینده داد. این در حالی است که «یاسر علی» در پاسخ به سوالی در رابطه با روابط مصر و ایران، با اشاره به اینکه این نزدیکی روابط به چندین مسئله از جمله پرونده سوریه بستگی دارد، گفت نزدیکی بین مصر و ایران بستگی به پذیرش افکار عمومی عربی بویژه مصری دارد زیرا دولت‌ها بر اساس افکار عمومی محلی اقدام می‌کنند.

البته پیش ازین نیز چنین اظهارنظرهای از سوی مصریها عنوان شده بود:

اول: زمانی که مرسی کاندیدای ریاست جمهوری مصربود، در پاسخ به سوال محمد حسین الیعقوب از شیوخ سلفی در مورد شیعیان می گوید: «شیعیان از یهودیان برای اسلام خطرناک تر هستند.»

دوم: او در ابتدای ریاست جمهوری‌اش، در پاسخ خبرنگار الکویتیه می گوید: «من دیدار با کاردار ایران در مصر را نپذیرفته‌ام، البته دست‌کم تا هنگامی که موضع آنها درباره سوریه مشخص شود…»

سوم: در آستانه سفر رییس جمهور مصر به ایران، یاسر علی سخنگوی محمد مرسی، با اشاره به این‌که مصر برنامه «فوری‌« برای برقراری دوباره روابط با ایران ندارد، می گوید: «مسئله از سرگیری روابط دیپلماتیک مصر و ایران در حال حاضر مطرح نیست.»

چهارم: رفتار مرسی در اجلاس غیرمتعهدها در تهران چه به لحاظ مدت چهار ساعته سفر و چه برخی اظهارات او کوچکترین نشانه ای از تمایل برای تجدید رابطه نداشت.

پنجم: برگزاری کنفرانس ضد ایرانی توسط «اعراب جدایی طلب اهواز» در قاهره همزمان با سفر صالحی به مصر و اظهارات «عماد عبدالغفور»، مشاور و معاون رئیس جمهور مصر که یک سلفی شناخته شده است در این کنفرانس با این مضمون «نقطه آغاز پیروزی ملت عرب در یک فاصله زمانی از یک نقطه نزدیک و آن هم رهایی از ظلم اشغالگری فارسی آغاز می‌شود.»

ششم: اظهارات رئیس جمهور مصر در دیدار ماه گذشته با علی اکبر صالحی مبنی بر اینکه مسأله سوریه و حمایت شما از بشار اسد جنایتکار و خون‌ریز مهم‌ترین عامل عدم برقراری روابط دیپلماتیک با ایران است.

به نظر می رسد ، مرسی در میانه دو تیغه قیچی، از یکسو برخی متحدین غربی و عربی و تضمین حرکت در جهت منافع آن ها برای جلب کمک های اقتصادی و ازسوی دیگر سلفی های تندرو ضد شیعه ای که ایران را تکفیر می کنند و ایرانیان را رافضی می دانند، گرفتار است. البته عدم رابطه به مدت سی و چهار سال نیز به عدم فهم متقابل دو طرف دامن زده است.

به ابن ترتیب اخوانی های حاکم بر مصر برای حفظ قدرت در داخل و تضمین کمک های خارجی، ادامه عدم رابطه با ایران را به عنوان یک اصل پذیرفته اند و اراده ای هم برای از سرگیری رابطه ندارند.