مسجد ملک فیصل در اسلام آباد

سفر امیر سلمان بن عبدالعزیز ولیعهد عربستان سعودی به پاکستان به عنوان نخستین مرحله سفرآسیایی وی، نشانگر اهمیت اسلام آباد به عنوان هم پیمان مورد اعتماد پادشاهی عربستان سعودی است که از بیش از شصت سال پیش ادامه دارد و نیز تاکیدی است بر نقش محوری ریاض در منطقه.

استقبال از این مهمان برجسته در پاکستان چشمگیر بود. علاوه بر خوشامد گویی های معمول و مهمانی های تشریفاتی، برنامه این سفر شامل دیدارهایی با مقام های ارشد بود که مسوولان بلند پایه را در بر می گفت و با امضای چند موافقت نامه پایان یافت. هم چنین مسوولان پاکستانی از ملک عبدالله به خاطر کمک های سعودی به آسیب دیدگان سال ۲۰۰۵ تشکر کردند.

در واقع روابط عربستان سعودی و پاکستان، به ویژه برای تحلیلگران وناظران غربی قابل توجه است. بیش از دو میلیون پاکستانی در عربستان سعودی کار می کنند. طبق تحلیل واحد گزارش های اقتصادی روزنامه “الاقتصادیه”، معاملات تجاری میان دو کشور طی ده سال میان ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۲ به ۱۱۱ میلیارد ریال سعودی (۲۹٫۵ ملیارد دلار) رسید که اوج آن در سال ۲۰۱۱ بالغ بر ۱۶٫۳ میلیارد ریال (۱٫۱ میلیارد دلار) بود.

همکاری نظامی میان دو کشور، به ویژه در عرصه های آموزشی نیز متمایز بوده است. بیش از ۱۲۰۰ مربی پاکستانی در زمینه آموزش بخش های مختلف نظامی وامنیتی کار می کنند؛ به اینها باید اضافه کنیم مربیانی که در بخش های امنیتی وابسته به وزارت کشور ودیگرانی که در بخش های وابسته به نیروهای مسلح کار می کنند که این امر در چارچوب تبادل نظامی میان ریاض و اسلام آباد صورت می گیرد. پاکستان هنگام تاسیس نیروهای مسلح عربستان سعودی، کمک های لجستیک وحمایتی بزرگی به این کشور ارایه داد. در این زمینه، روابط تاریخی است که باید به دیگر روابط پیشرفته میان دو کشور افزوده شود.

اما آن چه که در این روزها، روابط میان دو کشور را متمایز می سازد، نزدیکی دیدگاه های آنان نسبت به بسیاری از پرونده ها و عرصه هاست واین امر ربطی به تحولات سیاسی پاکستان از سال ۱۹۴۷ تاکنون نداشته است. می توان گفت که مصالح مشترک دو کشور تغییرناپذیر بوده است و عربستان سعودی عمق استراتژیک خودرا در آسیا در پاکستان می بیند. همچنین پاکستان در عربستان سعودی، کشور پرنفوذی را می بیند که دروازه پاکستان به منطقه عربی به شمار می رود.

به همین خاطر، روابط مستحکم میان دو کشور گاه به گاه موجب شایعات و پیشگویی های می شود و هر بار که مسوولان دو کشور باهم دیدار می کنند، مطبوعات غربی به قصه پردازهای تخیلی روی می آورند.

در این سفر با هر فرد نظامی که صحبت کردیم به دو واقعه تاریخی اشاره می کرد که نقطه عطف مهمی در تاریخ روابط میان عربستان سعودی و پاکستان به شمار می رود. یکی از آنان گفت که این در واقعه در حافظه تاریخی حکومت و ملت پاکستان حک شده است. وی همچنین گفت: “در سال ۱۹۹۸ پس از آن که هند بمب اتمی اش را در یازدهم و سیزدهم ماه مه آزمایش کرد، ما از حقمان در دستیابی به سلاح هسته ای و ایجاد موازنه استراتژیک دفاع کردیم. در آن هنگام همگان پشت ما را خالی کردند اما عربستان سعودی در کنار ما ایستاد و از حق ما در دستیابی به این اسلحه استراتژیک حمایت کرد.”

مشاهده مشکلات ساختاری اقتصاد پاکستان برای کسی که از این کشور دیدار می کند دشوار نیست. این مشکلات طی ده ها سال روی هم انباشته شده و وضع سیاسی و امنیتی این کشور طی سال های گذشته نیز بر شدت و پیچیدگی آنها افزوده است. اما با این وجود صندوق بین المللی پول اعلام کرده است که اقتصاد پاکستان و براثر اصلاحات اقتصادی دولت نواز شریف رو به بهبود می رود. این را اسحاقدار وزیر دارایی پاکستان نیز تایید کرده است. وی گفته است که برنامه های اصلاحات اقتصادی که توسط دولت پاکستان آغاز شده به ثمر رسیده است و رشد اقتصادی در سال کنونی ۲۰۱۳ – ۲۰۱۴ به چهار درصد رسیده که نسبت به سال مالی گذشته ۲۰۱۲ – ۲۰۱۳ به میزان ۳٫۶ درصد افزایش داشته است.

در پایگاه نورخان

هواپیمای ولیعهد سعودی حدود ساعت شش صبح در پایگاه نظامی نورخان به زمین نشست. نواز شریف نخست وزیر یاکستان از ولیعهد و هیات همراهش استقبال کردند.

ولیعهد عربستان با استقبال بسیار صمیمی و گرمی روبرو شد. هنگامی که ولیعهد از پله های هواپیما در حال پیاده شدن بود ۲۱ گلوله توپ به نشانه استقبال از وی شلیک شد. او به سمت جایگاه رفت وسرود ملی عربستان سعودی و پاکستان نواخته شد. سپس امیر سلمان از گارد تشریفات سان دید، و با مسئولان ارشد دست داد.

رئیس ستاد مسترک نیروهای مسلح پاکستان ژنرال رشاد محمود، فرمانده ارتش پاکستان ژنرال رحیل شریف، فرماندهان نیروهای نظامی، وزیران و مسئولان ارشد حکومت پاکستان در مراسم استقبال ولیعهد عربستان حاضر بودند. همچنین ژنرال عبدالرحمن بن صالح البنیان معاون رئیس ستاد کل عربستان سعودی، عبدالعزیز بن ابراهیم الغدیر سفیر عربستان سعودی در پاکستان، محمد نعیم خان سفیر پاکستان در عربستان سعودی، سر تیپ خلبان سعید عفتان وابسته نظامی عربستان سعودی در پاکستان، وکارکنان سفارت عربستان سعودی در پاکستان، و نیز مدیران دفاتر عربستان سعودی در پاکستان از جمله استقبال کنندگان بودند.

ولیعهد عربستان سعودی پایگاه هوایی را با همراهی نواز شریف نخست وزیر پاکستان به سوی محل اقامت خود در قصر “خانه پنجاب” ترک کرد. هوا گرم تر از آنچه بود که انتظار می رفت، وانتظار می رفت که مسیر از پایگاه هوایی به سوی قصر پنجاب خلوت باشد، ولی امیر سلمان با استقبال چشمگیر مردم که کل مسیر را تزیین کرده بودند، روبرو شد. خیابان ها با عکس هایی از ولیعهد عربستان سعودی و رئیس جمهور پاکستان تزیین شده بود.

معمار پاکستانی مشهور نیار علی دادا به طراحی قصر زیبای “خانه پنجاب” محل اقامت هیئت سعودی در اسلام آباد پایتخت پاکستان پرداخته بود. این قصر سفید رنگ در منطقه ای سر سبز در دور دست ترین مناطق شمالی پایتخت مدرن و جوان قرار دارد.

نیار علی دادا – با نام اصلی نیار علی زیدی- طراح خلاق پاکستانی است که در سال ۱۹۴۳ متولد شده است. وی یکی از درخشان ترین معماران در قاره آسیا به شمار می رود. وی در خانواده ای هندی که در دهه پنجاه به دهلی نو به لاهور پایتخت پنجاب مهاجرت کرده است متولد شد. نیار در سال ۱۹۵۷ به مدت دو سال در دانشگاه پنجاب مشغول به تحصیل شد. وی در سال ۱۹۶۴ از دانشکده ملی هنر فارغ التحصیل شد، و در سال ۱۹۷۶ در این دانشکده به تدریس پرداخت.

وی در دهه هفتاد با گشایش دفتری در لاهور فعالیت خود را آغاز کرد، وپس از طراحی ساختمان حمراء شهرت فراوانی کسب کرد. سپس تئاتر سرباز حمراء را در نزدیکی ساختمان حمراء طراحی کرد و در سال ۱۹۸۹ جایزه ساختمان گردنبد وار را دریافت کرد. وی در سال ۱۹۹۲ وبه پاس تلاش هایش در زمینه معماری و حفاظت میراث فرهنگی جایزه “معماری با شکوه” را دریافت کرد. نیار تنها شهروند پاکستانی به شمار می رود که جایزه معماری “آقا خان” را دریافت کرده است.

همچنین وی طراحی ومعماری دانشگاه بیکن هاوس و استادیوم قذافی در لاهور وهتل سرینا در اسلام آباد، و محل شورای هنری فیصل آباد در شهر فیصل آباد پاکستان وساختمان پارلمان در مالدیو را بر عهده داشته است.

گفتگو با طالبان

در این روزها حکومت پاکستان سرگرم گفتگوهای سختی با طالبان پاکستان است. طالبان به تازگی به حکومت پاکستان پیشنهاد داده است با هدف آتش بس و از سر گیری گفتگوهای صلح متوقف شده در هفته جاری گفتگوهایی بین دو طرف صورت گیرد. طالبان از حکومت پاکستان خواستار تضمین عدم حمله ارتش پاکستان به مواضعش شده است.

پس از آن که یک گروه وابسته به طالبان مسئولیت قتل ۲۳ سرباز پاکستانی را به عهده گرفت، دوشنبه گذشته تیم مذاکره کننده حکومت پاکستان گفتگو با شورشیان را متوقف کرد. این سربازان در ژوئیه سال ۲۰۱۰ ربوده شدند. حکومت پاکستان خواستار آتش بس فوری قبل از آغاز دور جدید گفتگو با شورشیان شده است.

لازم به یاد آوری است که از زمانی که نواز شریف نخست وزیر پاکستان در ماه فوریه گفتگوهای صلح را آغاز کرد، بیش از ۷۰ نفر در حملات حرکت طالبان در پاکستان کشته شده اند.

حرکت طالبان برای رسیدن به صلح شروطی در نظر گرفته که شامل آزادی تمام زندانیان وابسته به این حرکت، و عقب نشینی ارتش از مناطق قبایلی تحت سیطره طالبان و القاعده در شمال غرب کشور، و حکمرانی شریعت اسلامی بنا بر مفهوم طالبانی است. حکومت پاکستان و ارتش برخی از این شروط را نپذیرفته است. احتمال ترک افغانستان از سوی نیروهای آمریکایی فشارهایی بر تیم های گفتگو کننده وارد کرده که موجب شده گفتگوها تا آستانه شکست پیش رود. با وجود استمرار این گفتگوها بسیاری از ناظران به موفقیت این گفتگوها خوش بین نیستند.

پرونده احمدیه

مساله جهاد در پاکستان به ویژه در مناطق مرزی ریشه ها و پیامدهای فراوانی دارد. وعائشه جلال در کتاب “انصار الله: جهاد در جنوب آسیا” به رویدادهای تظاهرات اعتراضی پیروان طایفه احمدیه می پردازد. طایفه احمدیه در قرن نوزدهم یعنی مدتی پیش از تاسیس پاکستان به دست میرزا غلام احمد تاسیس شد و اساس مذهب آن اسلامی نیست. بخشی از اهداف تظاهر کنندگان در آن زمان به لرزه انداختن دولت فدرال پاکستان بود، به ویژه اینکه معترضان خواستار استعفای ظفر الله خان وزیر امور خارجه وقت پاکستان شدند که وابسته به طایفه احمدیه بود.

در چنین فضای متشنجی گزارش روشنگرانه ای که دو قاضی دادگاه فدرال پاکستان در سال ۱۹۴۵ تهیه کرده بودند، صادر شد تا هشداری دور نگر و در نهایت فصاحت وبلاغت به گرایش های ایدئولوژیک مخرب در حکومت نوپای این کشور بدهد.

این گزارش از دولت خواسته بود که از پیروان طایفه احمدیه نسبت اعتقاد به دین اسلامی را سلب نکند، و هشدار داده بود که دولت حق ندارد به صرف این که حکومت اسلامی است ویژگی های یک مسلمان را تعیین کند. گزارش مذکور همچنین یاد آور شده بود که این نوع رویکرد اتهامات تکفیری بودن به حکومت را افزایش داده و به تجزیه کشور بر خلاف آرمان موسس آن یعنی محمد علی جناح در برپایی حکومت شامل کمک می کند.

“ولی نتیجه این بخش از گزارش خیلی دور از آنچه انتظار می رفت، بود و اگر اختلاف نظر بین روحانیون بر سر چنین قضیه ساده ای چنین زیاد باشد، امکان اختلاف نظر نسبت به امور پیچیده تر به آسانی قابل تصور خواهد بود. با در نظر گرفتن فراوانی توضیحات و تعریف هایی که روحانیون نسبت به مساله ای ابراز می کنند، باید بگوییم که روحانیون بر سر این مساله بنیادین اتفاق نظر ندارند و اگر ما نسبت به مساله ای نظری هماهنگ با نظر یک روحانی یا روحانی دیگری ابراز کردیم که مخالف بقیه روحانیون بود، معنایش آن خواهد بود که ما از زیر چتر اسلام خارج شدیم، به طوری که فقط در نظر یکی از روحانیون مسلمان خواهیم ماند و در نظر بقیه کافر”.

با این وجود این جملات گوش شنوایی پیدا نکرد ودر سال ۱۹۷۴ طایفه احمدیه بر اساس اصلاحیه قانون اساسی غیر مسلمان شناخته شدند.

چنین وضع مشابهی در سال ۱۹۶۵ هم رخ داد. در آستانه انتخابات ریاست جمهوری در زمان ریاست جمهوری محمد ایوب خان، هم پیمانان ایوب خان سعی کردند تا به تضعیف وبد نام کردن رقیب انتخاباتی وی یعنی فاطمه جناح – خواهر موسس پاکستان- بپردازند. آنان فتواهایی صادر کردند که بر اساس آن دین اسلام رسیدن یک زن به ریاست جمهوری را جایز ندانسته است. چنین فتواهایی حتی بعد از چند دهه یعنی تا هنگام رسیدن اولین زن در پاکستان یعنی بی نظیر بوتو به سمت نخست وزیری به گوش می رسید.

چنین تلاش هایی در به کار گیری دین به عنوان وسیله ای برای دادن یا گرفتن مشروعیت به بازیگران صحنه سیاسی و جامعه مدنی – چه طایفه احمدیه باشد یا دیگر طوایف – به رشد گروه های بسیار مخربی در پاکستان منجر شد و زمینه مساعدی برای تعدد گروه های تندرویی را فراهم کرد که به کشتار شهروندان مسلمان به اتهام کافر بودن وغیر مسلمانی دست می زنند.