عراق ۲۰۱۳ : دستاوردها و چالش ها

عراق ۲۰۱۳، شاهد چند فرایند مستمربود . ۱-ازسرگیری دور جدیدی از حملات انتحاری ۲-تداوم اختلافات دولت مرکزی و اقلیم کردستان ۳- شکالف بین جریانات سیاسی و مقامات کشور و در نهایت شکوفایی اقتصادی مبتنی بر در آمد نفتی بیشتر . سه رویدادی که از سال ۲۰۱۲ به سال ۲۰۱۳ منتقل شدند و حالا در حال انتقال به سال ۲۰۱۴ هستند.

سال حملات انتحاری خودرویی

عراق بار دیگر سال خونینی را پشت سر گذاشت. از سر گیری موج حملات انتحاری و بمب گذاری ها که عمدتا مناطق شیعه نشین را هدف قرار می داد، ویژگی نخست عراق ۲۰۱۳ بوده است. انفجار خودروهای بمب گذاری شده، بمب های جاسازی شده و بمب های چسبان و نیز جلیقه های انفجاری از انواع بمب گذاری های بودند که در سال ۲۰۱۳ در شهرهای مختلفی از عراق قربانیان بسیاری گرفت .این حملات که عمدتا از سوی امارات اسلامی عراق، شاخه عراقی القاعده انجام می گرفت در برخی مواقع به سلسله انفجارهای زنجیره ای در یک روز خاص تبدیل می شد . دولت و نیروهای امنیتی عراق که در عمل نمی توانستند مانع تداوم این حملات شوند قرار است در ابتدای سال ۲۰۱۴ حدود ۱۰ فروند هواپیمای بی سرنشین رزمی از آمریکا برای مبارزه با شاخه عراقی القاعده دریافت کنند . هواپیماهایی که انتظار می رود عمدتا مناطق بیابانی غرب عراق را تحت پوشش قرار دهند.

تداوم چالش بین جریانات سیاسی

تداوم چالش های سیاسی و قومی و مذهبی از مهمترین نشانه های عراق ۲۰۱۳ بود. در سال ۲۰۱۳ شکاف سیاسی موجود بین دولت عمدتا شیعه عراق با سیاستمداران سنی مخالف دولت ادامه یافت . یکی از نشانه های این اختلافات ، افزایش سطح تظاهرات و راهپیمایی در استان سنی نشین الانبار بود که تا روزهای پایانی سال ۲۰۱۳ ادامه یافت وحتی در مواردی باعث بازداشت برخی نمایندگان سنی مجلس عراق شد . در ادامه این چالش ، عراق ۲۰۱۳ همچنان شاهد جنگ لفظی بین دولت عراق و طارق الهاشمی معاون سابق ریاست جمهوری بود.این در حالی بود که رابطه اسامه نجیفی رییس سنی مذهب پارلمان با مقامات دولت نوری المالکی نیز در سال ۲۰۱۳ روابطی سرد و تیره باقی ماند .

تداوم چالش دولت مرکزی و کردها

یکی از کانون های تنش در عراق در دوره بعد از سقوط حکومت صدام حسین در سال ۲۰٠۳ تاکنون، تداوم چالش های دولت مرکزی عراق با اقلیم کردستان عراق بوده است .

علاوه بر ادامه اختلافات طرفین بر سر وضعیت سیاسی-حقوقی کرکوک و نیز نارضایتی کردها از نحوه حکمرانی نوری المالکی ، تلاش کردها برای استخراج و صادرات بیشتر نفت از اقلیم کردستان و مخالفات دولت مرکزی عراق با تحرکات شبه استقلال گونه کردها را باید محور این اختلافات در سال ۲۰۱۳ دانست .در انتهای سال ۲۰۱۳ با سفر مسعود بارزانی رییس اقلیم کردستان به بغداد و دیدار وی با نوری المالکی نخست وزیر تصور می شد که اندکی از دامنه اختلافات طرفین کاسته شده باشد اگر چه هنوز اختلافاتی ریشه ای بین اربیل و بغداد باقی است و در غیاب جلال طالبانی رییس جمهوری میانه رو عراق ، کنترل و مدیریت این اختلافات بین دولت مرکزی و کردها دشوار به نظر می رسد .

مهرداد خوانساری دیپلمات پیشین و کارشناس امور بین الملللی در گفت و گو با شرق پارسى درباره چالش کردها و دولت مرکزی عراق می گوید:”تنش هاى اساسى توام با حفظ ظاهر در روابط دولت مرکزى عراق با کردها وجود دارد. اگر دولت خود مختار کردستان در عراق شکل بگیرد این موضوع با روح سیاست هایى که به طور سنتى در عراق اعمال مى شده متناقض است.اختیارات دولت مرکزى در این مورد محدود است . مثلا در تولید و فروش نفت و غیره که کردها به طور مستقیم دست به این کار زده ویا اقدام را از سالهاى قبل شروع کرده اند .مساله این است که دولت مرکزى عراق امروز در نقطه اى قرار ندارد که به دنبال افزایش نفوذ فراگیر خود باشد. من فکر مى کنم در سال ٢٠١۴ هم روندى که طى سالهاى اخیر بوده کماکان ادامه خواهد داشت .”

شکوفایی نسبی اقتصادی

در کنار چالش های امنیتی و نیز تداوم چالش های سیاسی بین کردها و دولت مرکزی و از سوی دیگر بین سیاستمداران سنی و دولت عمدتا شیعی این کشور ،عراق در سال ۲۰۱۳ شاهد دستاوردهایی جدیدی نیز بود . یکی از این دستاوردها ثبات نسبی در حوزه تولید و صادرات نفت بود به گونه ای که صادرات نفت عراق در این سال با جهشی بزرگ روبرو بود. بخش انرژی عراق در پنج سال اخیر احیا شده و اکنون تولید نفت این کشور حدود سه و نیم میلیون بشکه در روز است. این در حالی است که وزارت نفت عراق هدف بلندپروازانه‌ رساندن تولید نفت این کشور به ۹ یا ۱۰ میلیون بشکه در روز تا سال ۲۰۲۰را برای خود ترسیم کرده است . مهرداد خوانساری معتقد است در بعداقتصادى و توسعه صنعت نفت عراق ، دولت عراق در پی افزایش تولید ودرآمدى است که بر اساس آن مى تواند عراق جدید را بسازد و دولت عراق در سال ۲۰۱۳ در این راستا تا حدودى به اهداف خود رسیده است.

موقعیت بین المللی عراق

مهرداد خوانساری معتقد است دولت عراق در عرصه بین المللى همزمان موفق به ایجاد روابط متعادلى با ایران و آمریکا شده است و این على رغم دشمنى هایى است که بین ایران و امریکا در سنوات گذشته وجود داشته است زیرا به گفته این تحلیلگر سیاسی ، دولت عراق به نوعى رضایت و حمایت آمریکا و ایران را بدست آورده است.

مهرداد خوانساری همچنین معتقد است در سطح منطقه تنش های عراق با کشورهایى که با دولت عراق به لحاظ شیعه بودن آن و نفوذ رو به افزایش شیعیان در عراق مخالفت هستند ادامه داشته است ولى تنش های عربستان و عراق در سطح معقولى بوده و برعکس روابط ایران و عربستان که طرفین شمشیر را از رو کشیده شده اند ،شمشیر به معناى واقعى کشیده نشده است . وی معتقد است در ارتباط با مسایل سوریه ، حاکمیت عراق على رغم همه کمک ها و حمایت هایى که از سیاست ایران در سوریه کرده ولی کمتر از ایران و نیروهایى که به مخالفان اسد کمک مى کردند، وارد این موضوع شده است.

روابط راهبردی تهران- بغداد

ایران که متحد راهبردی دولت عمدتا شیعه عراق به شمار می رود درسال ۲۰۱۳ تلاش کرد به سیاست حمایت از دولت مالکی در برابر مخالفان و منتقدین پاسخ دهد .مهرداد خوانساری معتقد است به لحاظ نفوذى که دولت جمهورى اسلامى ایران روى نوری مالکى دارد و قدرت بسیار زیادى که مالکى به هر حال طى چند سال اخیر به لحاظ تداوم حکومتش در عراق کسب کرده، روابط تهران-بغداد بر اساس و پایه اى که سال گذشته استوار بود ادامه خواهد داشت، مگر اینکه در انتخابات بیش رو عراق اتفاقاتى خاص رخ دهد.

نگاهی به مجموع این تحولات نشان می دهد که عراق به لحاظ امنیتی همچنان در وضعیتی شکننده ، به لحاظ سیاسی شاهد شکافی قومی-مذهبی بین کردها و دولت مرکزی از یک سو دولت مرکزی و اکثریت اهل سنت از سوی دیگر است و این در حالی است که دولت امیدوار است با افزایش صادرات نفتی و کشب در آمدهای نفتی بیشتر ، به اقتصاد عراقی ها رونق ببخشد و با اقتصاد به جنگ ریشه های نا امنی برود .