عبدالله گل رئیس جمهور ترکیه (راست)، عادل الطریفی سردبیر الشرق الاوسط

عبدالله گل رئیس جمهور ترکیه (راست)، عادل الطریفی سردبیر الشرق الاوسط

کاخ چانکایا از دوران آتاتورک، بنیانگذار جمهوری مدرن در ترکیه، اقامتگاه رسمی رئیس جمهور این کشور بوده است. مجتمع ریاست جمهوری شامل چندین ساختمان است که معروف ترین آنها پمبه کوشک، کاخ زیبای صورتی رنگ است. این ساختمان را پروفسور کلمنس هولس مایستر معمار مشهور اتریشی به درخواست آتاتورک گسترش داد. بعدها آتاتورک در سال ۱۹۳۸ در کاخ ریاست جمهوری اش در گذشت، کاخی که از آن هنگام خانه همه رؤسای جمهور ترکیه بوده است از جمله عبدالله گل رئیس جمهور کنونی. الشرق الاوسط در چنین فضای مجذوب کننده ای با رئیس جمهور ترکیه دیدار و در زمینه های گسترده ای با او مصاحبه کرد. وی که در دفتر کوچک اما منظم خود در زیر تصویری از آتاتورک نشسته بود از طریق یک مترجم درباره دیدگاه هایش درباره بحران سوریه، روابط کشورش با عراق، جاه طلبی های هسته ای ایران و بعضی مسائل حساس دیگر منطقه ای و نیز خاطرات دوست داشتنی اش از شهر جده سخن گفت.

الشرق الاوسط: ترکیه هم اکنون میزبان اجلاس “دوستان سوریه” است و این در حالی است که ترکیه بار مسئولیت فراوان مردم سوریه را بر دوش کشیده و پیش از همه شاهد سختی های آنان بوده است. به نظر شما چه باید کرد؟ مسئولیت جامعه بین الملل در این زمینه چیست؟

عبدالله گل: پیش از هر چیز، بگذارید بگویم ما به خاطر آنچه در سوریه رخ می دهد رنج می بریم. سوریه با دستان خود در مقابل چشمان ما خود را نابود می کند. ما، به عنوان دوستان سوریه، از ابتدا در این باره هشدار داده ایم. ما هشدار داده ایم که اوضاع ممکن است وخیم تر و مسائل از این هم بد تر شود مگر آنکه حرکتی در جهت اصلاحات اساسی صورت گیرد. ما این نگرانی ها را با دولت سوریه در میان گذاشتیم، اما آنها گوش نکردند و در مقابل به خشونت و اسلحه روی آوردند.

اینجا بود که ناگزیر شدیم در کنار مظلوم بایستیم، و به همین علت بود که تصمیم گرفتیم از مردم سوریه و گروه های مخالف دولت حمایت کنیم. البته آنهایی که خود را دوستان سوریه در نظر می گیرند و هم اکنون در استانبول دیدار می کنند دوست ندارند فقط به تماشای آنچه در سوریه رخ می دهد از جمله خونریزی شدید در سراسر این کشور بسنده کنند. بنابراین باید فشار شدید بین المللی وجود داشته باشد که به راه حلی برای احیای سوریه دست پیدا کنیم.

سؤال: آیا تصور می کنید در این اوضاع سوریه، بشار اسد یا حزب حاکم بعث در این کشور می توانند ادامه حیات دهند؟ آیا فکر می کنید اکنون مداخله نظامی بین المللی برای پایان دادن به مناقشه ضروری است؟

خواست اصلی ما اینست که بشار اسد واقع بینانه عمل کند و از واقعیت دور نماند. اصرار او بر رویکرد کنونی اش به معنای ویران کردن شدید تر و شدیدتر سوریه است. در همین حال، من از مداخله نظامی خارجی حمایت نمی کنم چرا که ما نمی دانیم این یا پیشنهادهایی مانند این به کجا می انجامد. من بر این عقیده ام که مردم سوریه آنچه را لازم است انجام می دهند تا نقشه راه خود را ترسیم کنند.

سؤال: دو ماه پیش در جریان مصاحبه الشرق الاوسط با نوری المالکی نخست وزیر عراق از او درباره روابط کشورش با ترکیه پرسیدم و او گفت که استانبول در امور عراق دخالت می کند. آیا شما از روابط دو جانبه ترکیه و عراق رضایت دارید؟

تمامیت ارضی، حق حاکمیت و استقلال عراق تمام چیزی است که ترکیه می خواهد و این را در آغاز جنگ اعلام کردم. از هنگام آغاز بحران کنونی در سوریه، ترکیه در امور عراق دخالت نکرده است.

از سوی دیگر، طرف هایی هستند که در امور عراق دخالت کرده اند، از پیش نویس قانون اساسی گرفته تا برنامه ریزی بعضی اوضاع در آن کشور اما ترکیه این کار را نکرده است. ترکیه همواره از تمام جناح های عراق به یک اندازه فاصله گرفته است و هرگز بین هیچ نژاد و فرقه ای تفاوت قائل نشده است. ما تنها خواستار ثبات و اتحاد عراق و نیز ایمنی و امنیت در این کشور هستیم نه چیز دیگر.

ما از مداخله خارجی در هیچ کشوری حمایت نمی کنیم. ما معتقدیم هر کشوری حق دارد راه خود را انتخاب کند. به رغم بعضی نقائص در روند دموکراتیک عراق، این روند در جریان است. انتخابات برگزار می شود و مردم عراق اراده سیاسی خود را بروز می دهند. مردم عراق باید بدون هرگونه دخالتی درباره امور خود تصمیم بگیرند.

سؤال: همانطور که می دانید، دو سال پیش منطقه اعراب درگیر قیام ها و انقلاب هایی بود که در نهایت به قدرت یافتن احزاب اسلامگرا انجامید. در میانه این هیاهو، همه به توفیق الگوی ترکیه و موفقیت حزب عدالت و توسعه که شما قبل از این سمت عضو آن بودید اشاره می کردند. در همین حال بعضی از این احزاب اندرز ترکیه را مبنی بر اتخاذ نظام سیاسی سکولار مانند ترکیه را رد کردند. اکنون با توجه به این مسائل، توصیه شما به رهبران این احزاب چیست؟

هر کشوری شاخصه های خاص خود را دارد و نیز اموری وابسته به آن که نمی توان آنها را نادیده گرفت. اما واقعیت آنست که نمی توان تجربه یک کشور را بازتولید و آنرا به عنوان الگویی برای کشوری دیگر اتخاذ کرد. این درست است که آنچه در ترکیه در ده سال اخیر رخ داد می تواند الهام بخش بعضی کشورها باشد به ویژه کشورهایی که اکثریت جمعیتشان مسلمانند و با روند دموکراتیک و اصول دموکراتیک هماهنگ هستند.

در همین حال در نهایت هر کشوری خصایص و حساسیت های خود را دارد و خود باید راه درست را برای نهادینه کردن اصول دموکراسی بیابد به طوری که مردم خود را راضی سازد.

سؤال: شما بارها گفته اید که تناقضی بین سکولاریسم و اسلام وجود ندارد و راز توفیق ترکیه در دهه گذشته در همسویی سکولاریسم و اسلام است. آیا هنوز بر این عقیده اید؟

بگذارید ابتدا بگویم که تناقضی بین اسلام و دموکراسی وجود ندارد. حقوق بنیادین برای افراد و ملت ها باید تضمین شود. این نه فقط مسأله ای مهم بلکه موضوعی حیاتی است. انتخاب رهبرانی اداره کننده کشورها باید با اراده مردم باشد. این مسأله در بالاترین اولویت قرار دارد. بله ترکیه بر اساس قانون اساسی کشوری سکولار است اما ما به عنوان فرد یا ملت از پایبندی مان به اصول اسلامی مان رنج نمی بریم.

سؤال: چند هفته پیش از تاخیر در ارائه پیش نویس قانون اساسی جدید که بر اساس گزارش ها ترکیه را به نظام ریاست جمهوری تبدیل می کند ابراز نگرانی کردید. در این زمینه چه پیشرفتی صورت گرفته است؟

نوشتن پیش نویس قانون اساسی از ابتدا به طوری که در راستای تمایلات مردم ترکیه باشد نیازمند کاری جدی است. کمیته ای برای این منظور مأمور شده است اما من تردید دارم که این کمیته در ارائه پیش نویس قانون اساسی جدید موفق باشد.

در حال حاضر همچنین بحث هایی درباره تبدیل نظام از پارلمانی به ریاست جمهوری در جریان است. این مباحثات در این زمینه در جریان است اما صرف نظر از اینکه ما به یک نظام ریاست جمهوری تبدیل می شویم یا همچنان به صورت پارلمانی باقی می مانیم تصمیم گیری در این زمینه به صورت دموکراتیک صورت می گیرد. تاسیس و برقراری دموکراسی و ابراز اراده مردم مهم ترین معیار است.

سؤال: آقای رئیس جمهور شما شخصا کدام را ترجیح می دهید، نظام پارلمانی یا ریاست جمهوری؟

هر یک از آنها نقاط مثبت و منفی خود را دارد. مهم ترین مساله برای من آنست که مفهوم دموکراسی ریشه پیدا کند و قانون اساسی داشته باشیم که مردم از آن رضایت داشته باشند چرا که در نهایت این قانون اساسی در همه پرسی به مردم ارائه می شود.

سؤال: به موضوع ایران بازگردیم، اگر ایران راه تسلیحات هسته ای را در پیش گیرد، واکنش ترکیه چه خواهد بود؟

ما نمی خواهیم همسایگانمان سلاح های هسته ای در اختیار داشته باشند، و اصل کلی که ما به آن پایبندیم خاورمیانه ای عاری از سلاح های هسته ای است. ما به سهم خود، برای یافتن راه حل های دیپلماتیک تلاش می کنیم و ترجیح می دهیم که بحران ها از طریق گفتگو حل و فصل شود.

سؤال: اختلافات جدی بین مواضع ترکیه و ایران درباره‌ی اوضاع سوریه وجود دارد و ما انتقادات زیادی را از سوی ایران درباره‌ی موضع ترکیه در قبال این بحران شنیده ایم. نظر شما در این باره چیست؟

اختلاف نظر با ایران درباره سیاست ها در قبال سوریه بر کسی پوشیده نیست. ترکیه در کنار مردم سوریه ایستاد در حالی که موضع ایران در این زمینه نیز روشن است و آن هم یک راز نیست. ایران، کشور همسایه‌ی مهم برای ما است و روابط دو جانبه ما خوب است اگر چه ما خواستار حذف تنش های سیاسی در منطقه به طور کلی هستیم.

من می خواهم به رهبران منطقه درباره‌ی اختلاف فرقه ای و بازی با آن در مقابل چشمان همه هشدار دهم. این مسأله ای دردناک است و ما باید به شدت از آن اجتناب کنیم. من تصور نمی کنم که گفتمان فرقه ای هیچ ربطی به مذهب و اصول آن داشته باشد، بلکه بیشتر ریشه صرفأ سیاسی دارد. این بسیار خطرناک است، و فشارهایی که هم اکنون شاهد آن هستیم ممکن است پیامدهای بسیار جدی داشته باشد.

این آزمونی بسیار بزرگ برای منطقه ما است که طی آن نباید در تله تبعیض نژادی افتاد. در گذشته ما درباره‌ی “درگیری تمدنها” صحبت کردیم و درباره‌ی آن هشدار دادیم اما آنچه ما امروز شاهد آن هستیم ممکن است منجر به مناقشه ای در درون خود اسلام شود به ویژه اگر ما به سوی تبعیض نژادی حرکت کنیم ،توان عظیم جامعه مسلمانان صرف مناقشات ثانویه می شود که به هیچ جا نمی رسد.

سِؤال: بعضی رهبران ایران بارها ترکیه را به راه انداختن تبلیغات در حمایت از سنی ها متهم کرده اند. آیا ترکیه خود را نماینده سنی ها می داند؟

این ادعاها که ما از این فرقه یا آن گروه حمایت می کنیم اساساً غیرواقعی است. ما خواستار ثبات و توسعه اجتماعی و اقتصادی در جهان اسلام هستیم و اینکه همه مسلمانان در فضایی از آزادی و دموکراسی زندگی کنند. در هر کشوری، چه شیعیان و چه سنی ها اکثریت داشته باشند، فضایی از تفاهم و پشتیبانی و علاوه بر آن فضای دموکراسی و شفافیت باید بین آنان حاکم باشد. اگر قرار بود ما فقط از مذهب سنی یا رهبران سنی دفاع کنیم با صدام حسین مخالفت نمی کردیم و یا به قذافی نمی گفتیم که اشتباه می کند.

آنچه ما واقعاً می خواهیم برای مسلمانان است – صرف از نظر از اینکه از کجا باشند – تا از ایمنی و امنیت در داخل مرزهایشان بهره ببرند و نیز اینکه تمامیت ارضی این کشورها حفظ شود و به شهروندان خود از طرق دیپلماتیک خدمت کنند. بنابراین چرا جهان مسیحی و مردم آن از ایمنی، امنیت و قالب های دموکراتیک بهره ببرند در حالی که ما به عنوان مسلمان در منطقه مان از آن بی بهره باشیم؟ وقتی من این سخن را می گویم، منظورم صدور بعضی الگوهای حکومتی نیست چرا که بین نظام ها اختلاف هست و نظام های سلطنتی و جمهوری وجود دارد و در ضمن باید باید به این مسأله اشاره کنم که خوشبختی مردم و حاکمیت قانون مهم ترین معیار در این مسأله است. اینها از جمله مزیت های مسلمانان و دین اسلام است. مردم و ملت ها خود شکل حکومتی اشان را انتخاب می کنند و تا زمانی که حکومت ها به شکلی که مردم از آن رضایت داشته باشند به آنها خدمت می کنند، هیچ اختلافی در این باره وجود ندارد.

سؤال: روابط عربستان سعودی و ترکیه در دوران ریاست جمهوری شما به میزان قابل توجهی گسترش یافته است. دوست دارید این روابط در چه مواردی بیشتر توسعه یابد؟

اعلیحضرت ملک عبدالله بن عبدالعزیز نقش قابل توجهی در توسعه روابط ترکیه و عربستان ایفا کرده است. بعد از آنکه من رئیس جمهور شدم او علاقه داشت در آنکارا با من دیدار کند با وجود آنکه کمتر از یک سال قبل از آن به ترکیه سفر کرده بود. من به نوبه خود در پادشاهی عربستان با او دیدار کردم. البته من با شمار زیادی از مقامات عربستان روابط خوب و برادرانه دارم به ویژه ولیعهد سلمان بن عبدالعزیز.

روابط فزاینده بین عربستان سعودی و ترکیه اهمیت زیادی دارد و در همه سطوح از جمله اقتصادی و سیاسی خوب است. دیدارهای دو جانبه زیادی صورت گرفته است و بنابراین روابط در همه زمینه ها حتی در زمینه امنیتی و مسائل نظامی و یا ساخت تجهیزات دفاعی و مانند آن تقویت می شود. رئیس ستاد کل ارتش عربستان سعودی (ژنرال حسین بن عبدالله القابل) اخیراً به دیدار من آمد ضمن آنکه ژنرال نجدت اوزل رئیس ستاد ارتش ترکیه هم قبل از آن از عربستان دیدن کرده بود. تمام سطوح همکاری بین ما باز و بر اساس منافع دو کشور ما درحال گسترش است.

سؤال: آیا ممکن است بعضی خاطرات شخصی اتان را از عربستان سعودی به ویژه شهر جده که در آن چند سال زندگی کردید بیان کنید؟

من خاطرات زیبای فراوانی از آنجا دارم و این کافی است که دخترم در آنجا متولد شد. من و همسرم تمامی محله ها و کوچه و خیابان های جده را بلد هستیم و البته همسرم بازارهای این شهر را می شناسد! امروز ما از گسترش مجتمع های تجاری تازه ساز خبر داریم و هر وقت به جده می رویم آنها را می بینیم و احساس غرور می کنیم. من نمی توانم سوق و کورنیش (منطقه ساحلی) جده را فراموش کنم. جدای از مجتمع های تجاری لوکس متعدد، شما نمی توانید از کورنیش و شهر قدیمی در مرکز جده بگذرید، آنها ویژگی خاصی دارند که من هنوز در خاطر دارم.

سؤال: آقای رئیس جمهور، این روزها چه مطالعه می کنید؟

در حال حاضر من بر مطالعه تاریخ تمرکز کرده ام. کتاب های زیادی درباره‌ی مسائل سیاسی و روشنفکری وجود دارد که دوست دارم بخوانم اما به عنوان رئیس جمهور در حال حاضر تمرکز من بر مطالعه مسائل تاریخی است.

سؤال: رهبران، هر یک نوعی فیلم را ترجیح می دهند، مثلاً باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا اخیراً گفت فیلم های کمدی را ترجیح می دهد، در حالی که شیخ صباح الاحمد الصباح امیر کویت بیشتر فیلم های تاریخی نگاه می کند. شما چه نوع فیلمی را ترجیح می دهید؟ آیا فرصت دارید با خانواده فیلم تماشا کنید؟

من این امکان را ندارم که با فرزندانم فیلم تماشا کنم چون آنها در خارج از کشور زندگی می کنند، اما دوست دارم با همسرم فیلم نگاه کنم. آخرین فیلمی که ما تماشا کردیم فیلم لینکولن بود، که عالی بود.

سؤال: دانیل دی-لوییس بسیار قوی بازی کرد، اینطور نیست؟

بی تردید همینطور است.

سؤال: آقای رئیس جمهور، ما می توانیم همینطور ادامه دهیم، اما به نظر می رسد دیگر وقت نداریم.

خواهش می کنم. شما من را به جده بردید، و من از این جهت بیش از اندازه خوشحال شدم.