طی سالهای اخیر شاهد تحرک قابل ملاحظه جریان سلفی در برخی کشورهای منطقه هستیم .فعالیت سلفی های افراطی پس از تحولات دوسال گذشته در کشورهای عربی، با توجه به این که این جریان با تفکر خاصی که در گذشته نسبت به سیاست داشت، در شکل گیری انقلاب‌ کشورهای عربی نقشی نداشته‌اند، شگفتی بسیاری ایجاد کرده است. در بعضی از این کشورها جریان‌های سلفی به شکل بی‌سابقه‌ای وارد صحنه سیاسی شده‌، حتی برای کسب قدرت نیز به مبارزه انتخاباتی روی آورده اند. البته نحوه ورود آنها به عرصه قدرت و سیاست و شکل حضور آنها در کشورهای مختلف، متاثر از فضای سیاسی هر کشور متفاوت بوده است.

گذشته از رویکرد غالب جریانهای سلفی به امر سیاست، سلفی ها تا قبل از تحولاتی که به بهار عربی موسوم شد، به دلیل وجود استبداد حاکم چندان اجازه فعالیت، بیان مواضع و حضور رسمی در عرصه های دیگر نداشتند، اما با شروع تغییرات در منطقه ، جریان سلفی هم از بهار عربی منتفع شد و در شرایطی که زمینه برای فعالیت آنها فراهم شده بود، احزاب سیاسی‌ جدید مبتنی بر تفکر سلفی شکل گرفت.

گفته شده آنها همچنین از خلاء امنیتی موجود و شرایط هرج و مرج گونه کشورهای خود نهایت استفاده را کرده اند. قدرتمندترین حزب سلفی بین کشورهای متاثر از بهار عربی ، در مصر فعالیت دارد (حزب سلفی النور) که توانست در انتخابات پارلمانی بخشی از کرسیها را کسب کند.

در تونس نیز چندی پیش دولت جدید به جبهه اصلاح که مبتنی بر اندیشه‌ سلفی است، مجوز فعالیت داد . هر چند برخی معتقدند بعید است با اجازه فعالیت دادن به حزب جبهه اصلاح، سلفی‌ها بپذیرند که به قواعد بازی دموکراتیک همانند هم‌ فکرانشان در مصر تن دهند.

راشد الغنوشی، پیش ازین گفته بود با دادن مجوز تاسیس حزب سیاسی برای جریان‌های سلفی که به اصول دموکراتیک پایبند باشند موافق است، تا به جای منزوی شدن به بخشی از صحنه سیاسی کشور مبدل شوند.

سلفی های تونس

بعد از انقلاب تونس همراهی چند عامل با یکدیگر ، منجر به شکل گیری جریان سلفی فعلی شد:
اول، آزادی تعدادی از فعالان سلفی که در دوران بن علی در زندان به سر می بردند.
دوم، برگشت برخی سلفی ها از کشورهای دیگر از جمله اروپا .
سوم، حضوربعضی جهادی های سلفی از سایر کشورهای اسلامی در تونس.
چهارم، حمایتهای مالی ومعنوی خارجی
پنجم، زمینه اجتماعی مستعد برای پذیرش برخی ایده های سلفی.
ششم، ناامنی و شرایط هرج و مرج گونه پس از سقوط رژیم سابق در بعضی نقاط.
هفتم، شرایط متحول منطقه و درک ضرورت پذیرش برخی تغییرات برای تطبیق با وضع جدید.

به نظر می رسد به قدرت رسیدن النهضه نیز، در تغییر رویکرد سلفی های تونس نسبت به خود، محیط پیرامون و سیاست دخیل بوده است.

مقامات تونس و تحرکات سلفی ها

هرچند سلفی های تونس با توجه به مولفه های پیش گفته، گروهی یکپارچه نیستند و در قیاس با سایر گرایش ها، از جایگاه بالایی در این کشور برخوردار نیستند، ولی برخی حرکتهای افراطی آنها در تونس موجب نگرانی مقامات و نهادهای مدنی این کشور شده است.

دو مسجد بزرگ شهر “سیدی بوزید” در ایام انقلاب، تحت کنترل سلفی ها در آمد، به صورتی که ساکنان این شهر آن را مسجد قندهار نامیدند. چندماه قبل نیز در منطقه “اریانا” در پایتخت تونس، عناصر سلفی امام مسجد “بلال” را بیرون کرده و این مسجد را تحت کنترل خود در آوردند.به گفته وزیر امور دینی تونس ، از مجموع پنج هزار مسجد، حدود چهارصد مسجد اکنون تحت سلطه سلفی ها قرار گرفته و اوضاع در پنجاه مسجد کشور به حد خطرناکی رسیده است.

از جمله اقدامات جدید سلفی ها حرکتهای خشونت آمیز اعتراضی به پخش فیلم توهین آمیز به پیامبر اسلام(ص) و حمله به سفارت امریکا بود، که این اعتراضات، منجر به کشته شدن چهار تونسی شد. پیش از آن نیز اقداماتی همچون حمله به هتلی در سیدی بوزید و تخریب آن ، ممانعت از برگزاری برنامه های نمایشی و هنری در برخی شهرهای تونس بخاطر تلقی اهانت به اسلام ، جلوگیری از برگزاری اجرای موسیقی در استان قیروان در جشنواره صوفیان و… صورت گرفت.

به این ترتیب به نظر می رسد سلفی ها نه فقط به نمادهای غربی حمله می کنند بلکه برخی نمادهای سنتی اسلامی و صوفی ها را نیز نابود می کنند. البته حضور سلفی ها در برخی مناطق کشور هم باعث شده که دولت جدید تونس نگرانی خود را نسبت به گسترش فعالیت سلفی ها با هدف سازماندهی و جذب جوانان برای شورش عمومی علیه دولت جدید اعلام کند.

منصف المرزوقی رییس جمهور تونس، درحالیکه با استناد به اظهارات پلیس تونس، شمار سلفی‌ها را در این کشور، حدود ۳هزار نفر از جمعیت ۱۰میلیون نفری کل تونس برمی شمرد، می گوید: «پیشتر گمان می‌کردیم که آنها گروه اندکی پیش نیستند ، که بخش کوچکی از مردم همراهی شان می‌کنند و خطری ایجاد نمی‌کنند،اما اکنون دریافتیم که آنها بسیار خطرناک هستند.» او معتقد است: «ما با یک خطر و تهدید واقعی مواجهیم. سلفی تکفیری مثل سرطان است. هر چه بیشتر دست روی دست بگذاریم از بین بردنش دشوارتر می شود.»

انجمن دفاع ازحقوق بشر تونس نیز درباره خطر سلفی ها علیه زنان، تحصیلکردگان، روزنامه نگاران، مبتکران، اتحادیه ها، سیاستمداران، فعالان حقوق بشر و نهادهای تربیتی هشدار داده است.

«راشد الغنوشی»، رهبر جنبش اسلامی النهضه تونس هم که حزبش در انتخابات پارلمانی این کشور اکثریت کرسی ها را به خود اختصاص داده، بدنبال اعتراضات مردمی تونس به پخش فیلم توهین آمیز به پیامبر اسلام که منجر به کشته شدن چهار تونسی شد، درباره خطر ناشی از گروههای سلفی جهادی برای تونس هشدار داد و با تاکید بر لزوم برخورد محکم دولت تونس با ناآرامیها گفت: جریانهای سلفی جهادی نه تنها برای حزب النهضه بلکه برای کل کشور، منافع و امنیت ما خطرناک هستند.

البته غنوشی در اظهار نظر دیگری که در همین هفته منتشر شد، با انتقاد شدید از حزب مخالف دولت “ندای تونس”،که ریاست آن را باجی قائد السبسی، نخست وزیرسابق این کشور برعهده دارد، اعلام کرد: حزب ندای تونس برای کشور خطرناکتر از سلفی‌ها است. حزب ندای تونس به دنبال بازگرداندن چهره‌های نظام زین العابدین بن علی، رئیس‌جمهور مخلوع تونس است. ندای تونس قدرت سیاسی جدید نیست و حتی سلفی‌ها با وجود اقدامات افراط‌گرایانه خود بازهم جزو نیروهای انقلابی هستند و مدت‌ها در زندان و بازداشتگاه‌های بن علی به سر برده‌اند لذا از جمله قربانیان انقلاب تونس به شمار می‌روند اما بیشتر اعضای جنبش ندای تونس از کسانی هستند که در زمان نظام سابق فعالیت داشتند و حالا به عنوان حزبی جدید در تونس حضور یافته‌اند. ..سلفی‌ها خارج از دستگاه‌های دولتی هستند در حالی که اعضای جنبش ندای تونس در بسیاری از دستگاه‌ها و نهادهای دولتی تونس و رسانه‌ها حضور دارند لذا بسیار خطرناکتر از سلفی‌ها برای انقلاب تونس هستند.

او همچنین از سلفی ها خواسته تا قدر دستاوردهای انقلاب تونس از جمله آزادی و امکان تشکیل حزب را بدانند و برای رسیدن به خواسته‌هایشان مانند سایر احزاب فعالیت کنند. به تازگی درتونس ویدئویی قدیمی از راشد الغنوشی رهبر حزب النهضه تونس در اینترنت به نمایش گذاشته شده است که شائبه حمایت رهبر النهضه از سلفی ها را به ذهن بینندگان متبادر می سازد.

در این ویدئو که راشد الغنوشی درباره سیطره لائیک ها بر دولت هشدار داده و سلفی ها را دعوت به همکاری کرده ، از سلفی های جوان می خواهد از خود درایت نشان دهند و خطاب به آنان می گوید خویشتن داری خود را حفظ کنند و به دستاوردهای انقلاب تونس آسیب نرسانند.

وی خطاب به جوانان سلفی حاضر در نشست می گوید: مساجد در اختیار ما قرار دارد. دروسی که می خواهید را در آنها تدریس کنید. شما می توانید با ایجاد شبکه های تلویزیونی و رادیویی، مدرسه و حتی دانشگاه از فضای سیاسی کنونی حاکم بر کشور استفاده کنید.

دفتر سیاسی النهضه اعلام کرده است گفتگوی بین راشد الغنوشی و جوانان سلفی به ماه فوریه گذشته بر می گردد که در آن پیرامون فصل اول قانون اساسی صحبت می شود و تلاش برای قانع کردن جوانان به التزم به فعالیتهای قانونی، مدنی و همزیستی مسالمت آمیز صحبت شده است.

در بیانیه النهضه آمده مخالفان اظهارات وی را از بخش های مختلف سخنانش جدا کرده اند و با در کنار هم قراردادن آنها در یک ویدئو پخش کرده اند. بررسی اظهارات غنوشی نشان از آن دارد که او با تفکیک سلفی های جهادی ، سعی در وادار کردن سلفی ها به ورود به گفتمان دمکراتیک و قبول الفبای فعالیت سیاسی و ترغیب آنها به فعالیت در چارچوب قانون در تونس دارد.

سلفی ها که هستند؟

سلفی‌گری جریانی ریشه‌دار و مهم در جهان عرب محسوب می‌شود. سلفی ها افرادی هستند که به اندیشه سلف معتقدند. آنها معتقدند در مباحث اسلامی به دلیل گذشت زمان، مباحثی اضافه شده ( بدعت) که با زدودن آنها ،باید به صدر اسلام برگردیم. به همین خاطر به آنها سلفی می‌گویند.

در قرن هفتم، این تیمیه در جهت احیای تفکر سلفی به پا خاست و شدیدترین حملات را علیه اهل بدعت انجام داد. در قرن ۱۲ هجری نیز محمدبن عبدالوهاب با پی گیری آرای ابن تیمیه، تفکر سلفی را احیا کرد.

گسترش تفکر سلفی‌ در دوران اخیر به دهه‌های ۱۹۷۰و۱۹۸۰ بر می گردد، که دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقی مبتنی بر تفکر سلفی، در این کشور تأسیس شد و کتابهای زیادی در این رابطه منتشر شد.

شعار سلفی‌ها بازگشت به سلف صالح و اسلام ناب و از بین بردن پیرایه‌ها است. در تفکر سلفی، خروج بر حاکم مسلمان تقریباً محال است. در اصول مکتب سلفی، جهاد با این اندیشه پیوندی ناگسستنی دارد. در تفکر سلفی اعتراض و تظاهرات معنی ندارد و تظاهرات بلوا محسوب می‌شود.

سلفی ها معتقدند اندیشه های غربی، مسلمانان را آلوده کرده، و مذهب باید اصلاح شود. بهترین راه برای این کار بازگشتن به ریشه های مذهب و پیروی از شیوه زندگی پیامبر اسلام و پیروان اولیه اوست.
تفکر سلفی، مخالف آزادیهای فردی و احتماعی است. بر این اساس، فعالیت هایی چون موسیقی، سینما، تلویزیون و دیگر انواع سرگرمی همه تابو (حرام) است. جای زن در خانه است؛ و اگر ناچار شد از خانه بیرون برود، باید از سر تا پایش را بپوشاند.

سلفی ها خواستاراجرای قانون شریعت اند؛ شریعت در اقتصاد، سیاست، حقوق، روابط خارجی وغیره. بخش مهمی از سلفی‌‌ها دموکراسی را حرام و صحبت در مورد آن را کفر می‌دانند.

سلفی ها جز تفکرات خود ایده دیگری را نمی پذیرند آنها آرامگاههای متعلق به اولیای الهی، رهبران مذهبی، و بناهای تاریخی را تخریب می کنند و کسی هم نمی تواند مانع آنها شود. موضوعی که جدیدا در لیبی رخ داد.

به رغم اینکه سلفی‌ها با توجه به اصول فکری خود اعتقادی به دموکراسی و تحزب و نقش مردم ندارند و حتی تظاهرات در مقابل حاکمان را رد می‌کنند، اما به نظر می رسد به فرصت ها و شرایط جدید بی توجه نیستند. بسیاری از سلفی ها با استفاده از فرصتی که بهار عربی در اختیارشان گذاشته، انتخابات را راهی برای پیشبرد اهداف خود، تشویق امر به معروف و نهی از منکر… و حرکت جامعه به سوی خلافت اسلامی مورد نظر خود می دانند. سلفی ها همچنین می خواهند در تدوین قانون اساسی جدید نقش داشته باشند و با برخی مفاهیم جدید آشتی کنند.

با توجه به آنچه برشمرده شد، سلفی های تونس طیفی متنوع اند که طیفی از آنها به تعبیر مرزوقی می توانند بسیار خطرناک محسوب می شوند. البته به نظر می رسد رویکرد معقولی همچون سیاست غنوشی به آنها به عنوان واقعیتی در جامعه تونس و شهروندانی ازین کشور، نیز می تواند منجر به تعدیل و سوق دادن آنها به سمت میانه روی و پذیرش قواعد جامعه دمکراتیک شود.