یکی از طراحی های کلکسیون حراجی ساوث بی در توسعه مسجد النبی در مدینه – عکس از الشرق الاوسط / اهدایی حراجی ساوث بی
در بخش کتاب و دستخط در حراجی ساوث بی لندن مجموعه ای از اسناد غیرقابل قیمت گذاری وجود دارد که ارتباط مستقیمی به بخشی مهم از تاریخ زنده دین اعتقادات اسلامی دارد.
این مجموعه، کلکسیونی کامل از نقشه های معماری است که توسط فهمی مومن بی کشیده شده، شخصی که برای نخستین طرح توسعه مسجدالنبی در شهر مدینه عربستان سعودی مامور شده بود. این آرشیو عظیم، که قرار است در حراجی خصوصی در خانه حراج ساوث به فروش گذاشته شود، شامل طراحی های زیادی با اندازه اصلی، نقشه ها و مراحل توسعه مسجد، از جمله ۲۱۶ عکس است که مراحل زمانی کارهای ساخت به دستور ملک عبدالعزیز آل سعود، پادشاه عربستان سعودی در سال ۱۹۵۱ را نشان می دهد.
ریچارد فاتورینی، مدیر بخش کتاب حراجی ساوث بی می گوید که این آرشیو، ارزش تاریخی ویژه ای دارد چرا که مسجد النبی که در سال ۶۲۲ پس از میلاد ساخته شده، به صورت الگویی برای نمونه های دیگر معماری اسلامی پس از آن درآمده است. فاتورینی گفت که «مومن بی» تلاش کرده است معماری قبلی عثمانی را حفظ کند «با این هدف که حال و هوا و ویژگی های مسجد قدیمی را حفظ کند، به طوری که آن ویژگی ها پس از انجام عملیات توسعه هم مشخص باشد.»
فاتورینی گفت: «برای درک ابعاد این آرشیو، می توانید آنرا با کتابخانه ای کامل برای پروژه ای عظیم مقایسه کنید. بعضی طراحی ها بر روی کاغذ کشیده شده و بعضی دیگر بر روی پارچه های بسیار بزرگ کتانی ویژه کارهای معماری، که نوعی کتان مومی است که «فهمی مومن» با جوهر، جزئیات ساختمان، ستون ها، گنبدها و سقف ها را بر روی آن می کشیده است.
وی توضیح داد که مزیت کتان، امکان انتقال و آسان بودن حمل آن به مکان های مختلف پروژه بوده است به طوری که دست اندرکاران بتوانند برای بحث درباره جزئیات، طرح ها را ببینند. این توپ های کتان را همچنین می شد به مکان هایی خارج از شهر، از جمله کارخانه موزائیکی برد که در منطقه عبر علی در حومه مدینه ساخته شده بود.
گروهی از تراشندگان مرمر که برای کمک در این پروژه به عربستان آورده شده بودند، به خاطر آنکه مسلمان نبودند اجازه نداشتند وارد مدینه شوند. «مومن بی» می توانست این طرح ها را به کارگاه آنها در خارج از شهر ببرد تا طراحی ها را به آنها نشان دهد و درباره نقوش و پایه ها و سرستون ها، و نیز جزئیات طراحی های پنجره ها و ایوان ها به بحث بپردازد.
این آرشیو شامل ۵۲ طراحی و نقشه خودکاری و جراحی اصیل است و نیز بیش از ۲۰۰ عکس که مراحل زمانی کار و نیز جزئیات دکوراسیون، از کنده کاری ها، پایه های ستون ها و نقوش برجسته مسی، گرفته تا ظریف ترین جزئیات سقف های داخلی و ایوان ها.
فاتورینی درباره منشاء این کلکسیون به الشرق الاوسط گفت که این آرشیو تاکنون همچنان در اختیار خانواده مومن بی بودهاست. فاتورینی گفت: «خانواده وی با ما تماس گرفتند و ابراز علاقه کردند برای اینکه آنرا از طریق ساوث بی بفروشند اما نه در حراج عمومی بلکه از طریق تماس مستقیم با فروشنده. ما باید بگوییم از اینکه چنین فرصت منحصر به فردی داشته ایم بسیار خوشحالیم.»
این حراجی هنوز باید توجه خریداران بالقوه را جلب کند زیرا کاتالوگ مربوط به آن فقط چند روز پیش منتشر شده است. به گفته فاتورینی، «رسیدن این کاتالوگ به مردم طول می کشد اما قطعا ما شاهد ابراز علاقه بعضی مشتریان احتمالی هستیم که و بی صبرانه منتظریم تا طراحی ها را به آنها نشان دهیم و همینطور بعضی از طراحی های بسیار بزرگ را که طولشان بین ۱ تا ۴/۲ متر است به نمایش در آوریم.»
نمایش این اسناد قرار است ۳۱ اکتبر آغاز شود. از آنجایی که این آرشیو، بدون حراج عمومی فروخته خواهد شد، قیمت فروش آن افشا نخواهد شد.
به نوشته وبسایت رسمی حرمین شریفین، ملک عبدالعزیز آل سعود وقتی در اواخر دهه ۱۹۴۰ میلادی متوجه شد که «مردم از تراکم جمعیت زیاد در هنگام حج و عمره گلایه می کنند، و مسجدالنبی دیگر توان جای دادن همه نمازگزاران و زائران را ندارد، و نیز اینکه بعضی ستون ها و دیوارها ترک برداشته است، دستور داد که اقدامات لازم برای تکمیل مطالعات به منظور توسعه مسجد شریف نبوی صورت گیرد.»
پادشاه عربستاان در سخنانی خطاب به مسلمانان در سال ۱۹۵۱ اعلام کرد قصد دارد مسجدالنبی را توسعه دهد و بر همین اساس این اقدامات در سال ۱۹۵۱ آغاز شد و ۵ سال طول کشید.
مسجد شریف نبوی در سال۱۹۵۵ و پس از وفات ملک عبدالعزیز، توسط ملک سعود بن عبدالعزیز بازگشایی شد. به لطف این طرح توسعه، حدود ۱۱ هزار متر مربع به مساحت مسجد افزوده شد و مسجد توان پذیرش ۲۸ هزار زائر را پیدا کرد و در مجموع ظرفیت مسجد سه برابر شد. محوطه هایی به مسجد اولیه در سمت شرق و غرب اضافه شد و دو مناره به سبک «مملوک» ساخته شد.
سرستون ها با تاج های برنجی زردفام منقش به کنده کاری های عالی که در مصر انجام شد، پوشانیده شد. بر روی این تاج ها یک قطعه مرصع دایره ای قرار داشت که بر روی آن چهار لامپ در هر دو طرف نصب می شد. این لامپ ها از مس زرد و شیشه و با اشکالی دلپذیر ساخته شد.
ستون پایه ها از از مرمر سیاه تراش خورده ساخته شد، در حالی که خود ستون ها در هنگام ساخت به رنگ کاملا سفید بودند و برای مدت ها به همان رنگ باقی ماندند.
