صندوق های کوچک خانگی به صورتی فزاینده در شهرهای مختلف ایران رواج یافته اند؛ صندوق هایی که به عقیده مردم کوچه و بازار عملا و در اغلب موارد بیش از بانک های بزرگ کارایی دارند.
در ایران بیش از ۳۰ بانک دولتی و خصوصی فعال هستند اما برای مردم عادی، دریافت وام حتی وام های کوچک یا به عبارت دیگر تسهیلات خرد آنچنان دشوار است که اغلب آنها عطای اینگونه وامها را به لقایش می بخشند.
این مسئله حتی درباره وام های ضروری مانند وام ازدواج هم صدق می کند، وام هایی که به گفته مقامات دولتی قاعدتا باید در اعطای آنها سخت گیری کمتری اعمال شود.
این در حالی است که از حدود دو سال قبل پرداخت تسهیلات خرد در نظام بانکی ایران تقریبا به حالت تعلیق درآمده است و این مسئله هم بر مشکلات شهروندان افزوده است.
در واکنش به این شرایط، مردم عادی در ایران به صورتی چشمگیر برای رفع نیاز خود به صندوق های کوچک و خانگی روی آورده اند به طوری که کمتر خانواده ای در شهرهای بزرگ و کوچک ایران را می توان شناسایی کرد که با یکی از صندوق ها ارتباط نداشته باشد.
البته در این میان بسیاری از مردم هم برای کمک به دیگران و به عنوان کار خیر پول خود را به اینگونه صندوق ها می سپارند؛ اقدامی که از نظر آنها با توجه به شبهاتی که هنوز درباره نوع کسب و پرداخت سود در بانک های بزرگ یا به عبارت دیگر نظام ربوی در این بانک ها وجود دارد بیشتر قابل توجیه است.
این صندوق ها عمدتا توسط زنان خانه دار اداره می شود. بدین ترتیب می توان گفت زنان خانه دار در این صندوق ها شبکه اجتماعی محلی را مدیریت می کنند که در آن اعتماد متقابل مردم محله به یکدیگر جایگاه قابل توجهی دارد و هدف آن بیش از هر چیز “کار راه اندازی” مؤثر بدون منفعت طلبی است.
در این صندوق‌ها نه ضامنی از اعضا طلب می‌شود و نه سودی به تسهیلات تعلق می‌گیرد و بر اساس شمار اعضای صندوق، میزان تسهیلات مشخص می‌شود. نرگس فیض‌آبادی که یکی از این صندوق های قرض الحسنه را راه انداخته در گفتگویی با روزنامه قانون می گوید: “ما در این صندوق وام‌های کوچک و بزرگ داریم. وام‌های کوچک ما یک میلیون تومان است و وام‌های بزرگ ۲۵ میلیون تومانی نیز پرداخت می‌کنیم.”
وی با اشاره به اینکه اعضای صندوق معرف دارند، گفت: “حلقه اولیه صندوق همه با هم آشنا هستند. یا فامیلند یا همسایه و هم محلی و همکار اما در طول سه سال گذشته اعضایی نیز وارد شده‌اند که این سنخ آشنایی را ندارند بلکه به واسطه آشنایی با یک نفر از اعضای صندوق توانسته‌اند به افتتاح حساب اقدام کنند. وی عمر صندوق قرض‌الحسنه خانگی خود را ۱۲ سال عنوان کرد و گفت: ما از صد هزار تومان شروع کردیم و امروز ۲۵ میلیون تومان وام می‌دهیم.”
او در توضیح شیوه پرداخت تسهیلات گفت: “وام ۲۵ میلیونی ما قسطی ۵۰۰ هزار تومانی دارد. در این صندوق ما ۵۰ عضو داریم. این افراد باید ماهی پانصد هزار تومان پرداخت کنند. هر فرد یک شماره دارد. ما شماره‌ها را درون یک پاکت می‌ریزیم و از یکی می‌خواهیم که یک شماره بیرون بیاورد.هر شماره‌ای که بیرون آمد برنده وام است و به این ترتیب می‌تواند ۲۵ میلیون تومان را با خود ببرد.”
دکترغلامحسین خورشیدی در گفت و گو با خبرگزاری قدس گفت: بانکها در اعطای وام و تسهیلات به عنوان واسطه گری یک هزینه ای را تحمیل می‌کنند در حالی که صندوقهای خانوادگی این مشکل را ندارد. در واقع پول در این چرخه قراردادی فامیلی نوعی تبادل بین عاطفه و مادیات قرار دارد.
وی ادامه می‌دهد: در واقع افراد پول خود را در این صندوقهای خانوادگی می‌گذارند که حتی می‌دانند وقتی به دستشان می‌رسد وجه قبلی نیست و در واقع قدرت خرید آن نسبت به گذشته کاهش یافته با این حال از این وضعیت رضایت خاطر دارند، زیرا پول دست فامیل و بستگان آنان بوده است و این رضایت جای آن کاهش قدرت خرید پولی که وام داده اند را برای آنان می‌گیرد.
وی درباره آثار صندوقهای خانوادگی بر کلان اقتصاد کشور گفت: اگرتشکیل و راه اندازی این صندوقهای قرض الحسنه در کشور گسترش یابد در آن صورت بانکها نیز به آنان به دید رقیب نگریسته در نتیجه باعث می‌شود برای نگه داشتن بازار خود در اعطای تسهیلات و وام به متقاضیان با سود و بهره بالا تجدید نظر کنند و نسبت به پایین آوردن حاشیه سود خود از محل اعطای این تسهیلات اقدام کنند.
