سوریه مانند طنابى است که گره کوچکی خورد و در پی آن با حضور بازیگران خارجى از دو طرف کشیده شد؛ آن گره کوچک درخواست اصلاحات بود.

هر چقدر طرف ها و بازیگران خارجى به دو سر این طناب اضافه مى شوند، این گره محکم تر و باز کردنش سخت تر مى شود. هر کشور و گروه جدیدى که پا به میدان این مبارزه مى گذارد بر اساس اهداف، منافع و دیدگاه هاى خود بر پیچیدگى این بحران مى افزاید.

در واقع میدان سوریه عرصه رویارویى بازیگران متعددى است که هر کدام بر اساس منافع خود یا خواهان حفظ نظام سوریه هستند یا خواستار ساقط شدن نظام. این مسئله از بحران سوریه گره کورى ساخته است که به آسانى قابل گشایش نیست .

اما این بازیگران خارجى چه کشورهایى هستند و چه اهدافى را دنبال مى کنند؟

روسیه : حامى نظامى سوریه

سوریه براى روسیه پایگاهی مهم در خاورمیانه محسوب مى شود. این دو کشور داراى همکاری هاى گسترده نظامى هستند. روسیه در بندر “طرطوس” سوریه و در جواردریاى مدیترانه، پایگاه پیشرفته نظامى دارد.

بین روسیه و سوریه توافقنامه موشکى امضا شده و حتى روسیه به طور علنى هدف خود از امضاى این توافقنامه را مقابله با تلاش غرب براى ایجاد منطقه پرواز ممنوع در سوریه اعلام کرده است. ارتش سوریه توسط نیروهاى روس آموزش دیده اند و تسلیحاتى که توسط ارتش سوریه مورد استفاده قرار مى گیرد نیز روسى است. گفته مى شود روسیه براى تحویل موشک هاى اس ٣٠٠ به سوریه اعلام آمادگى کرده است .

در همین راستا روزنامه نیویورک تایمز به نقل از یک مقام آمریکایى گزارش داده که روسیه ماه گذشته موشکهاى ضد کشتى مجهز به رادارهاى پیشرفته به نام “یاخونت” نیز در اختیار دولت سوریه قرار داده است.

بشار اسد، ماه گذشته در گفت و گو با شبکه تلویزیونی حزب الله لبنان گفت: روسیه به فروش تسلیحات به سوریه متعهد است و به بخشی از تعهداتش در این زمینه عمل کرده است.

در ابتداى بحران سوریه، روسیه تاکید زیادى بر حفظ قدرت بشار اسد داشت اما با طولانى شدن درگیرى ها و پیشرفت مخالفان اسد، موضع روسها از پافشارى بر اسد به تلاش براى حفظ نظام سوریه حتى بدون اسد، تغییر کرد.

روسها اصرار دارند تا انتخابات سال ٢٠١۴ سوریه، اسد بر سر قدرت باقى بماند و در صورت تغییر نکردن اساسى در نظام سوریه، بود و نبود بشار اسد بر سر قدرت اهمیت چندانى براى آنها نخواهد داشت .

جمهوری اسلامی ایران: متحد استراتژیک

سوریه یکی از متحدان منطقه ای جمهوری اسلامی ایران و یکی از محورهای مبارزه علیه اسراییل است. این کشور علاوه بر اینکه یکی از مخالفان اسراییل محسوب مى شود، پل ارتباطی میان ایران و گروههای جهادی فلسطینی است. در واقع سوریه مرز ژئوپلیتیکی ایران رابه مرز اسراییل می رساند. از این رو از اهمیت زیادی برای جمهوری اسلامی ایران برخوردار است .

از آغاز درگیری ها در سوریه تا کنون ایران موضع تقریبا یکسانی داشته است و آن حمایت بی قید و شرط از نظام اسد است .

با پیشروى مخالفان اسد در ماه هاى اولیه ٢٠١٣ شاهد حمایت و حضور علنى نیروهاى حزب الله لبنان که از سوى ایران تجهیز مى شوند در سوریه بودیم. بعضی معتقدند ارتش سوریه پیشروی ماههای اخیر خود و باز پس گیری شهر راهبردی القصیر و تسلط نسبى بر حمص را مدیون حمایت ایران و حزب الله است.

این در حالی است که حماس به عنوان یکى از گروههاى طرفدار مبارزه مسلحانه علیه اسراییل که تا پیش از این از حمایت همه جانبه ایران و سوریه برخوردار بود، بعد از تحولات اخیر به صف مخالفان اسد پیوسته و حتی دفتر خود را که ۱۳ سال در سوریه بود، به دوحه قطر انتقال داده است .

در نهایت برخى معتقدند اگر فشارها براى برکنارى اسد بیشتر شود، جمهورى اسلامى هم چاره اى نخواهد داشت و حاضر است بپذیرد که اسد در فرایندی دموکراتیک از قدرت کنار رود به شرط اینکه ساختار حکومت سوریه تغییرى نکند و کماکان دولتى بر سر کار باشد که منافع ایران را تامین کند، در حالی که بعید به نظر مى رسد با کناره گیرى اسد دولتى هم سو با ایران بر سر کار بیاید .

ترکیه: از حمایت تا تهدید

ترکیه که تا پیش از بهار عربی نقش میانجی را در منازعات منطقه ای ایفا می کرد، پس از آن و در خلأ قدرت ناشی از انتقال قدرت در کشورهای عربی وارد حوزه نقش سازی شد و سوریه این میدان را براى ترکیه فراهم مى کرد.

بعد از روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه و دوران نخست وزیری “رجب طیب اردوغان ” روابط ترکیه با دولت بشار اسد پیشرفت قابل ملاحظه ای داشت .با آغاز درگیری ها در سوریه ابتدا ترکیه طرفهاى دعوی را به خویشتن داری دعوت کرد و همچنان دولت بشار اسد را به رسمیت شناخت .اما بعد از مدتی ترکها خواستار کناره گیری اسد شدند وحتی “داود اوغلو” وزیر خارجه ترکیه به طور تلویحى تهدید به حمله نظامی کرد. ترکها به این نتیجه رسیدند که سرمایه گذاری بر روی اسد دیگر به صرفه نیست .

اما آنچه منافع ترکیه در سوریه را تامین می کند بر سر کار آمدن دولتی با گرایش های میانه رو و اخوانی است، دولتی که مانند دوران اسد هم پیمان جمهوری اسلامی ایران نباشد. در آن صورت ترکیه قادر خواهد بود نفوذ خود در منطقه را افرایش دهد .

اسراییل : نگران بلندى هاى جولان

سوریه ای ضعیف شده که قادر به حمایت از گروههاى ضد اسراییلى نباشد، مطلوب اسراییل است، اما روی کار آمدن دولتی افراطی بعد از اسد امنیت اسراییل را با خطر مواجه خواهد کرد. بلندی های جولان به عنوان بخشی از خاک سوریه در اختیار اسراییل است. این منطقه که در جریان جنگ شش روزه اعراب و اسرائیل در سال ١٩۶٧ به اشغال اسرائیل درآمد، به دلیل بلند بودن، عمق استراتژیک اسراییل محسوب می شود. مرزهای سوریه با اسراییل در این منطقه تاکنون نسبتا آرام بوده و مشخص نیست در دولت بعدی این آرامش حاکم باشد .
اسراییل خواهان روى کار آمدن حکومتی سکولار ضعیف و آسیب پذیر در سوریه است .

اتحادیه اروپا و آمریکا: به دنبال راه مناسب ارسال سلاح

آمریکا با هدف تضعیف جبهه ضد اسراییلى به شدت به دنبال سرنگونی اسد است. اتحادیه اروپا نیز به تبع آمریکا، خواستار برکناری اسد و روی کار آمدن دولتی سازگار با موازین دموکراسی است. در ابتدا غرب با حمایت خود از گروههای مخالف اسد و برگزاری نشستهایی در این زمینه، عزم خود را برای برکناری دولت اسد نشان داد اما به مرور و با پیدایش گروههای تندرو سلفی دراین منطقه، موضع خود را ملایم تر کرد.

ترس از اینکه سلاح های ارسالی به دست این گروههای تندرو بیافتد، موجب شده تاغرب به دنبال یافتن راه حل مناسبی برای پایان دادن به درگیری ها به شیوه ای مناسبتر باشد .

روی کار آمدن عناصر سلفی و القاعده که در پی تشکیل امارت اسلامی هستند تهدید بزرگى برای غرب محسوب می شود .

به نظر مى رسد که اتحادیه اروپا و آمریکا این روزها به دنبال مسیر مناسبى براى ارسال تسلیحات نظامى براى مخالفان رژیم اسد هستند.

قطر: میزبان مخالفان

قطر نیز در کنار کشورهایی مانند ترکیه از حامیان اصلى مخالفان اسد است. این کشور نیز به دنبال سهم خواهى در دولت آینده سوریه و در دوران بعد از اسد است .

تلاش هاى قطر ارسال کمک تا برگزارى و میزبانى اجلاس براى مخالفان اسد را شامل می شود .به طور نمونه مى توان به برگزارى نشست ماه گذشته موسوم به “دوستان سوریه” به میزبانى قطر، اشاره کرد.

به گزارش بى بى سى در بیانیه اى که در این نشست صادر شد بر “تامین فوری تمام تجهیزات مورد نیاز “گروه‌های مخالف سوری که با نیروهای دولتی درگیر هستند، تاکید شده است.

“حمد بن جاسم” نخست وزیر و وزیر خارجه قطردر پایان این نشست خواستار دخالت فوری در سوریه برای پایان دادن به بحران این کشور شد. به نظر مى رسد منظور او از دخالت فورى، ارسال سلاح بیشتر براى مخالفان دولت سوریه و تجهیز آنان است.

مصر: حامى اخوانى ها

مصر دوران مبارک با وجود اینکه همکارى هاى ویژه اى با آمریکا واسراییل داشت، اما خواستار تغییر نظام سوریه نبود. در دوران ریاست یک ساله محمد مرسى و اخوان المسلمین در مصر، این سیاست تغییر کرد و به دشمنى کامل و علنى اخوانى هاى مصر با حکومت سوریه بدل شد. قدرت گرفتن اخوانى ها موجب شد مخالفان دولت بشار اسد که اکثرا گرایش های اخوانى دارند، قدرت بگیرند. در حال حاضر نیز مصر درگیر مسائل داخلی و در حالت گذار و بازتعریف نقش منطقه اى خود در قبال سوریه است.

اردن: آوارگان سورى و امنیت داخلى

اردن داراى مرز مشترک با سوریه است. از این رو با حساسیت زیادى تحولات سوریه را رصد مى کند. ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن بهار امسال در دیدار با اوباما طرح شش ماده‌ای براى حل منازعات سوریه ارایه داد و یادآور شد در صورت پایبند نبودن دمشق به این طرح، بلافاصله کمک تسلیحاتی در اختیار گروه‌های مخالف میانه‌رو در سوریه قرار داده مى شود.

مسئله اى که براى اردن اهمیت دارد سرازیر شدن آوارگان سورى به سمت داخل خاک اردن است. اردن از یک سو در مسئله آوارگان، نگران تاثیر این مسئله بر امنیت داخلى خود است و از سوى دیگر، آنرا وسیله چانه زنى و کسب امتیاز با قدرتهاى جهانى قرار داده است .

لبنان: سایه حریرى و حزب الله، بر دولت

دولت لبنان تحولات سوریه را به دقت زیر نظر دارد زیرا هر اتفاقی که در سوریه بیافتد، تاثیر مستقیمی بر اوضاع جریان‌های اسلامی لبنانی دارد. از آنجا که در لبنان دو جریان قدرتمند ١۴ مارس به رهبرى سعد حریرى از مخالفان اسد و جریان ٨ مارس به رهبرى حزب الله از نظام سوریه حمایت مى کنند دولت لبنان قادر به موضع گیرى با ثبات در قبال سوریه نیست .

در این میان آن طور که به نظر مى رسد نه بشار اسد قصد کناره گیرى از قدرت را دارد و نه گروههاى مخالف نظام سوریه قصد کوتاه آمدن.

این جنگ که با مطالبات سیاسى و اجتماعى و اقتصادى از سوى مردم آغاز شد به مرور ابعاد رویاروئی قومی، مذهبی و فرقه ای به خود گرفت و روز به روز بر پیچیدگى آن افزوده شد. از این رو به نظر مى رسد این جنگ همچنان و تا آینده‌ای نامعلوم ادامه خواهد داشت .