آثار باستانی افغانستان از جمله گنجینه طلایی راز آلود باختر که گفته می شود یکی از پنج گنجینۀ بزرگ باستانی جهان است به عنوان سفیر فرهنگ و تمدن کهن این سرزمین به سفر دوره ای دراز مدت خود به کشورهای مختلف ادامه می دهد.

بیش از ۲۳۰ اثر گلچین شده از این مجموعه های تاریخی از میانه سال ۱۳۸۵ با موافقت دولت افغانستان در یک تور جهانی در کشورهای ایتالیا، هلند، آمریکا، کانادا، بریتانیا، سوئد، نروژ به نمایش درآمده است.

این آثار نایاب از بهار سال جاری به استرالیا انتقال داده شده و ابتدا در موزیم(موزه) ملبورن نمایش داده شد. قرار است در ۱۲ ماه آینده در شهرهای کوئینزلند، سیدنی و ولز این کشور نیز در معرض دید عموم قرار داده شود.

عمراخان مسعودی رئیس موزیم ملی افغانستان به شرق پارسی گفت که در این نمایش دوره ای جهانی، ۱۱۱ اثر مربوط به گنجینه طلاتپه، ۸۵ اثر از منطقه بگرام، ۳۱ اثر از آی خانم، سه اثر از تپه فلول و یک اثر نیز از منطقه بلخ گنجانده شده است.

آثار طلا تپه

این گنجینه که به طلای باختری معروف استشامل حدود ۲۱ هزار پارچه(۴۲۳ اثر) عمدتا طلایی می شود که در سال ۱۳۵۸ خورشیدی از سوی ویکتور ساریانیدی، باستان شناس روس و همکاران افغان آنها از پنج آرامگاه زنان و یک آرامگاه مرد مربوط به دوره کوشانی ها( قرن اول قبل و بعد از میلاد) در منطقه طلا تپه ولایت جوزجان به دست آمد و به موزیم کابل انتقال گردید.

این آثار بدیع و زیبای هنری در برگیرنده دست بند، انگشتر، گردن بند، گوشواره، سینه ریز جواهر نشان، تاج و کمربند ظریف مردانه، سنگ های گرانبها و بشقاب است.

گمان می رود مطابق با باورهای مذهبی آن زمان، این اثرهای گرانبها با مرگ شاهزادگان و اشراف سلسله کوشانی در کنار آنان دفن شده باشد.

آثار بگرام و راه ابریشم

باستان شناسان فرانسوی در سال های ۱۳۱۶ خورشیدی آثار برنزی، شیشه ای، گچی و اثرهای تزئینی ساخته شده از عاج را که مربوط به اوایل میلاد مسیح می شود در منطقه بگرام کشف کردند.

این باستان شناسان از درون یکی از اتاق های کشف شده در بگرام، اثری هنری از چهره سه زن حک شده در عاج پیدا پیدا کردند که نشان دهنده باورهای پیروان هندوئیزم می باشد.

شمال کابل از جمله بگرام برای قرن ها متمادی در مرکز شاهراه حیاتی ابریشم که شبکه ای از راه های تجاری بین چین و هند با آسیای میانه، یونان، روم، مصر و سرزمین های ماورای آن بود، قرار داشت.

کشف این آثار نشان می دهد که این منطقه تا چه اندازه از فرهنگ های کهن تاثیرپذیر بوده است.

آثار آی خانم ولایت تخار

محمد ظاهر پادشاه فقید افغانستان که در سال ۱۳۴۰ برای شکار به آی خانم رفته بود، نشانه های وجود آثار باستانی را در این منطقه تشخیص داد و دو سال بعد با کاوش های باستان شناسان فرانسوی شهر گم شده آی خانم کشف شد.

این شهر باستانی در ولایت شمالی تخار در نزدیک رودخانه آمو دریا قرار دارد و گفته می شود به نام یک شهبانوی بومی که در دوره اسکندر مقدونی می زیسته است، بنا شده است.

ترکیب هنر و سنت های یونانی – محلی در آثار عمدتا سنگی، سفالی و یا ساخته شده از عاج مربوط در ظروف، مجسمه ها و تزئینات کشف شده مربوط به این دوره که پیشینه به دو هزار سال قبل می رسد به وضوح دیده می شود.

آثار تپه فلول ولایت بغلان و منطقه بلخ

این آثار که پیشینه آن به ۴ هزار سال قبل می رسد متعلق به عصر برنز است، و قدیمی ترین اشیا مربوط به این عصر است که تا اکنون بدست آمده است.

گنجینه فلول عمدتا شامل اثرهای سنگی، سفالی و یا ساخته شده از عاج و طلا است که در سال ۱۳۴۵ خورشیدی کشف شد.

تنها اثر باستانی از منطقه بلخ که مربوط به دوران یونان باختری(قرن دوم و سوم قبل از میلاد) می شود یک سرستون سنگی است که در سال ۱۳۸۳ از سوی باستان شناسان فرانسوی و افغان کشف شد.

چگونگی حفظ این گنجینه های باستانی در هرج و مرج جنگ داخلی

با افزایش قدرت گروهای جهادی، رژیم تحت رهبری دکتر نجیب الله در سال ۱۳۷۱ سقوط کرد و موزیم کابل که به دلیل اصابت یک موشک، دچار حریق شده بود مورد دستبرد نیز قرار گرفت.

در آن زمان گمان می رفت که همه آثار مهم باستانی به ویژه گنجینه طلا تپه نیز چپاول شده است.

اما عمراخان مسعودی می گوید که دکتر نجیب الله در سال ۱۳۶۸ که جنگ با گروهای جهادی گسترش یافت بر اساس پیشنهاد موزیم کابل دستور داد تا طبق یک طرح سری، گنجینه طلا تپه و بخشی از دیگر اقلام مهم تاریخی که شمار آن به حدود ۳۰ هزار پارچه می رسید به خاطر ملاحظات امنیتی به خزینه بانک مرکزی در ارگ ریاست جمهوری و یک نقطه امن دیگر در عمارت وزارت اطلاعات و فرهنگ انتقال داده شد.

به گفته وی، برخی از اعضای موزیم و هیئت عامل آن وقت بانک مرکزی از این قضیه آگاه بود و آنان برای جلوگیری از غارت این آثار گرانبهای تاریخی این راز را با وجود خطرات زیاد حفظ کردند.

گروه تندرو طالبان در سال ۱۳۷۵ با ورود به میدان تاخت و تاز رقابت بر سر حکمروایی بر افغانستان، دکتر نجیب الله و برادرش را که به دفتر سازمان ملل پناهنده شده بودند، به دار آویختند.

مسعودی گفت که در آن زمان شمار قابل توجه از آثار تاریخی افغانستان غارت و به بازارهای بین المللی انتقال داده شده بود اما هیچ اثری از برخی از اشیا شناخته شده به ویژه گنجینه طلای باختری نبود و این قضیه سبب شک قاچاقچیان و طالبان شد و آنان با وجود تلاش های زیاد نتوانستند این آثار را بیابند و این راز همچنان محفوظ ماند.

در این زمان بود که طالبان بخشی مجسمه های باقی مانده در موزیم ملی و حتی مجسمه های کهن بودا را که در دل یک رشته کوه در ولایت بامیان قرار داشت، بنابر آن چه غیر اسلامی می خواندند، نابود کردند.

مسعودی می گوید که در سال ۱۳۸۲ راز این گنجینه ها هنگام دیدار حامد کرزی رئیس جمهور از خزائن ارگ ریاست جمهور آشکار شد؛ رازی که توانسته بود بخشی از تاریخ مستند این سرزمین را نجات دهد و به عنوان نمادی از تمدن و فرهنگ کهن به جهانیان نشان داده شود.

به گفته، رئیس موزیم ملی افغانستان، این گنجینه های کم نظیر در جریان هفت سال سفر به دور جهان، افزون بر جلب نظر صدها هزار تن، بیش از سه میلیون دلار نیز برای این کشور درآمد داشته است.

اما با وصف این پیشرفت ها، افغانستان به عنوان سرزمینی واقع شده در” چهار راه دنیای کهن” با بیشتر از ۱۵۰۰ ساحه کهن تاریخی هنوز هم در معرض خطر جدی قرار دارد و ساحات تاریخی به دلیل ناامنی و ضعف حکومت مرکزی مورد دستبرد قرار می گیرند.