دکتر محمود سریع القلم، استاد دانشگاه بهشتی
محمود سریع القلم، استاد روابط بین الملل دانشگاه شهید بهشتی گفت “در روحیه ایرانی لایه ای خفته و بعضا فعال پوپولیستی وجود دارد و به همین خاطر ایرانیان تحت تاثیر پوپولیسم قرار می گیرند”.
دکتر سریع القلم روز سه شنبه ۱۹ آذر ماه در سخنرانی در موسسه فرهنگی امام موسی صدر به نقد پوپولیسم و روش و منشی که پوپولیست های امروز جامعه ما بدان ها عمل کرده ا ند و یا می کنند پرداخت.
وی که در آثارش می کوشد فرهنگ سیاسی ایرانیان را بازنمایی و مورد واکاوی قرار دهد، در ابتدای سخنرانی گفت که “واژه پوپولیسم که از اصطلاح پوپولاس به معنای مردم ساخته شده در آمریکای لاتین متولد شده است”.
او این واژه را در برابر خرد گرایی و عقلانیت و نخبه گرایی و تخصص گرایی خواند و گفت: “پوپولیسم یک نوع مزاج است، یعنی تصمیم گیری بر اساس اموری که در گذشته و آینده نزدیک رخ داده است. پوپولیسم نه با گذشته و نه با آینده کاری دارد. پوپولیسم با استدلال و مطالعه کاری ندارد، بلکه نوعی عوامفریبی برای راضی کردن مردم جامعه برای چند روز آینده است”.
سریع القلم پس از بیان این چارچوب نظری از مفهوم پوپولیسم، به این امر پرداخت که چرا مدعی است که “در روحیه ایرانی لایه ای خفته و بعضا فعال پوپولیستی وجود دارد و به همین خاطر ایرانیان تحت تاثیر پوپولیسم قرار می گیرند”.
او گفت که پوپولیسم در ایران دو ریشه تاریخی دارد: “نخست فقر اقتصادی و دوم فقر فرهنگی و فکری. اگر سوابق کمونیست های ایران در هشتاد سال گذشته را مطالعه کنید در می یابید که بسیاری از آن ها از خانواده های فقیر و مناطق دور افتاده کشور و با نارضایتی از اوضاع اجتماعی بر آمده اند و در فضایی که خلاهای فراوانی وجود دارد، به سراغ کمونیسم رفته اند. به همین خاطر است که کمونیسم در ایران با مثلا کمونیسم در لهستان قابل مقایسه نیست”.
سریع القلم گفت: “من در کتاب «اقتدارگرایی در عصر قاجار» به این نتیجه رسیدم که مشکل ما ایرانیان این نیست که افکار متفاوت داریم زیرا برای کشوری که قدمت طولانی دارد، پذیرش افکار متفاوت دشوار نیست. اما مسئله اصلی شخص محوری است که ناشی از انعکاس تاریخ استبدادی و شاهنشاهی در روحیه ایرانیان است و ریشه خلقی و شخصیتی دارد. به همین دلیل است که ایرانیان نمی توانند با یکدیگر تعامل یابند. در حالی که در کشوری مثل چین مردم به راحتی با یکدیگر تعامل دارند و در نهایت بر اساس یک هرم حزبی یا خانوادگی یا اجتماعی به یک نظر متمایل می شوند و بر اساس آن عمل می کنند. اما در فرهنگ ایرانیان به محض این که با هم اختلاف فکری می یابیم از هم جدا می شویم”.
در سخنان سریع القلم در توصیف پوپولیسم اشاره های آشکاری به تجربه اخیر ایرانیان بود. او گفت که “پوپولیسم یعنی این که مردم پول اندکی بگیرند و برای یک ماه راضی باشند. افراد پوپولیستی با این کار امتیاز سیاسی می گیرند و هیچ کس هم نمی پرسد که آیا این کار منطقی است یا خیر. یعنی به جای اصلاح فضای کسب و کار و نظام مالیاتی و برقراری روابط معقول بین المللی به آن چه مردم به اشتباه به آن علاقه مندند، تن می دهد. نتیجه هم مصائب فراوانی برای جامعه است”.
سریع القلم بر این مسئله تاکید کرد که “باید میان عقل و هوش تمایز گذاشت. ایرانیان در زمینه هوش تحصیلی از بهترین های دنیا هستند، اما در عقل اجتماعی بسیار ضعیف اند. هوش اجتماعی ما ایرانیان پوپولیستی است. وقتی دو نفر تصادف می کنند، همه دور آن ماشین ها جمع می شویم و قضاوت های کارشناسی هم می کنیم! هوش اجتماعی یعنی دریافتن این موضوع که یک نفر کجا حق اظهار نظر دارد و می تواند وارد شود”.
سریع القلم در همین حال در پایان سخنرانی میان پوپولیسم و احترام به مردم تفاوت قائل شد و گفت: “امام موسی صدر به فکر مردم بود، برای مردم احترام قائل بود و برای مشکلات ایشان برنامه ریزی می کرد و گره های زندگی بسیاری را باز می کرد، به جاهای مختلف برای دستیابی به منابع سفر می کرد، اما وقتی به حوزه فکر و برنامه ریزی می رسید، با بهترین ها مشورت می کرد.
وی گفت: این مرز میان پوپولیسم و احترام به مردم است. کسانی که نزدیک ایشان بودند، می گویند که برای هر تصمیمی با افراد زیادی مشورت می کرد. در حالی که پوپولیست ها با دانشگاه و متن و نخبگان فکری و نظر کارشناسی کاری ندارند”.
دکتر محمود سریع القلم، مشاور رئیس‌جمهور ایران و پژوهشگر حوزه توسعه، علوم سیاسی و تاریخ معاصر ایران است. او استاد تمام گروه علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی است. سریع‌القلم در کلاس‌های آزاد مؤسسه پرسش نیز تدریس می‌کند.از تالیفات سریع القلم می توان به نظام بین‌الملل و مسئله صحرای غربی؛ توسعه، جهان سوم و نظام بین‌الملل؛ عقل و توسعه‌یافتگی؛ سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران: بازبینی نظری و پارادایم ائتلاف و نیز کتاب پیشوایی فراتر از زمان: درآمدی بر نظام فکری و سیره عملی امام موسی صدر، اشاره کرد.
