در قسمت اول، به فروشگاه شدن نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و همچنین مکان نامناسب این نمایشگاه پرداخته شد، در این قسمت، با بررسی اظهارات جنجالی برخی از روحانیان بلندپایه و مراجع تقلید، نفوذ حوزه‌های علمیه بر بزرگترین رویداد فرهنگی ایران، که تأثیرات منفی بر این رویداد داشته و دارد، بررسی می‌شود.
در روزهای پایانی سال گذشته، علی اسماعیلی سرپرست معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و همچنین رئیس بیست و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به اتفاق سایر اعضای سیاستگذاری این شورا، در سفری به قم با سه تن از مراجع تقلید دیدار و گفتگو کرد.
در این دیدار، آیت‌الله جعفر سبحانی، یکی از روحانیان بلندپایه قم، بر ضرورت «نظارت کامل» بر کتاب‌های عرضه شده در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تأکید کرد و گفت که باید کتاب‌هایی به مردم عرضه شود که «سعادت و هدایت جامعه» را به دنبال داشته باشد و نباید «کتاب‌های مسموم» در اختیار عامه مردم قرار بگیرد.
وی افزود: «فضای نمایشگاه بین‌المللی کتاب با توجه به حضور علما و اندیشمندان، باید فضایی آکنده از روحانیت و معنویت باشد و مسئولان به شدت از فضای فرهنگی نمایشگاه مراقبت کنند.» همچنین آیت‌الله حسین نوری همدانی در دیدار با رئیس بیست و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، بر برنامه‌های وزارت ارشاد در زمینه «جنگ نرم» تأکید کرد و گفت: «منزوی کردن شیعه و کم رنگ ساختن فضائل اهل بیت نقشه امروز وهابیت است.»
ایران نه تنها کشورهای غربی را متهم می‌کند که به صورت «نرم» در پی براندازی جمهوری اسلامی است، بلکه برخی از کشورهای منطقه به ویژه کشورهای عربی، از سوی مقام‌های جمهوری اسلامی به این امر متهم شده‌اند. این اظهارات مراجع شیعه و روحانیان بلندپایه حوزه علمیه قم را نیز باید در راستای این سیاست جمهوری اسلامی دانست.
به عنوان نمونه، آیت‌الله نوری همدانی به کشورهای همسایه ایران چون قطر و عربستان سعودی اشاره و اقدامات آنها را «ضد شیعی» توصیف کرد. وی اضافه کرد: «صهیونیست بین‌الملل و وهابیون مطالب بی‌اساسی را علیه شیعیان در کتاب‌های خود آورده‌اند که شامل افسانه خواندن واقعه غدیر خم و نیز منافقانه دانستن تقیه بوده و سعی دارند با استناد به کتاب‌های ضعیف این عقاید خود را ترویج کنند.»
این مرجع تقلید نزدیک به رهبر جمهوری اسلامی ایران مدعی شد: «طی سفر اخیر به بوشهر و بر اساس شواهدی به سرمایه‌گذاری ۳ میلیارد دلاری قطر برای نفوذ وهابیت در مرزهای جنوبی ایران پی بردم؛ امروز دشمنان پروژه‌های شیعه‌هراسی و ایران‌هراسی را در دستور کار قرار داده‌اند … بزرگ‌نمایی نقاط منفی در دستور کار آنها قرار گرفته و از این راه به هجمه علیه شیعیان می‌پردازند.»
اما بیش از کشورهای عربی، این کشورهای غربی هستند که به «جنگ نرم» متهم می‌شوند. نوری همدانی، پیشتر در اظهار نظر جداگانه‌ای، گفته بود که «متأسفانه ۸۰ درصد کتاب‌های عرضه شده در نمایشگاه کتاب تهران بر اساس فرهنگ غربی است.»
این اولین بار نیست که چنین اظهاراتی از مراجع تقلید، شنیده می‌شود. سال گذشته نیز در جریان برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، آیت الله وحیدخراسانی نسبت به نشر و توزیع برخی کتاب‌ها در این نمایشگاه شدیدا اعتراض کرد و این کتاب‌ها را «کتب ضاله» خواند.
این مدرس معروف حوزه علمیه قم گفت: «منزوی کردن شیعه و کم رنگ ساختن فضائل اهل بیت، نقشه امروز وهابیت است.»
وی مدعی شد که در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، «سنی‌ها آزادانه کتاب زندگی زهرا به طریقه اهل سنت» را به شیعیان می‌فروشند و او این امر را «ذلت» شیعیان و «عزت وهابیت» خواند و «سعودی‌ها» را متهم به این اقدام کرد.
آیت‌الله مکارم شیرازی نیز در دیدارش با سرپرست معاونت امورفرهنگی بر ضرورت «مقابله جدی با ورود کتاب‌های ضد شیعه به نمایشگاه کتاب تهران» تأکید کرد و گفت: «اگرچه برگزاری نمایشگاه کتاب فی‌النفسه کار خوب و قابل تقدیری است اما نباید بزرگی کار باعث غفلت از ورود کتاب‌های انحرافی شود و مسولان باید جلوی ورود کتاب‌های ضد شعیه به نمایشگاه رو بگیرند.»
در حالی که اهالی قلم و نویسندگان و ناشران ایران از سانسور موجود و کنترل شدید دولت بر کتاب‌ها شکایت می‌کنند، آیت‌الله مکارم شیرازی این کنترل‌های دولت را «کافی» ندانسته و گفت که «حجم کتاب‌ها بیش از افراد بررسی‌کننده بوده است و باید در مورد کتاب های ناسالم وسواس و احتیاط های لازم را اعمال کرد.»
وی همچنین «وضع رفت و آمد» مردم به ویژه زنان و دختران را «از نظر اخلاقی و ظاهری» مطلوب ندانست. یکی از اقدامات جنجالی جمهوری اسلامی در نمایشگاه کتاب تهران برخورد با دختران و زنانی است که به «بدحجابی» متهم می‌شوند.
رانت ویژه وزارت ارشاد برای حوزه‌های علمیه
به نظر می‌رسد دولت نیز برای آرام کردن مراجع و حوزه‌های علمیه، رانت‌های ویژه‌ای را در اختیار آنان به ویژه در حوزه کتاب قرار می‌دهد. رییس نمایشگاه کتاب تهران نیز در دیدار خود با مراجع، گفت که «نشر کتب دینی و حوزوی» همواره در «اولویت نخست» قرار داشته و در مجموع ۱۲ هزار عنوان کتاب دینی در سال منتشر می‌شود.
علی اسماعیلی به نمایندگی از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت که به حضور مراجع آماده تا از «دیدگاهها و رهنمودهای» آنان برای برگزاری «هر چه باشکوه‌تر» این دوره از نمایشگاه «بهره‌مند» شود. وی گفت که وزارت ارشاد قطعا تلاش خواهید کرد «فرامین» رهبر جمهوری اسلامی و مراجع تقلید «به صورت جدی در دستور کار قرار گیرد.»
با این حال توجه ویژه وزارت ارشاد به حوزه‌های علمیه فقط در جریان برگزاری نمایشگاه کتاب تهران دیده نمی‌شود، بلکه دولت طی سال‌های اخیر همواره تلاش کرده نشان دهد که توجه ویژه‌ای به کتاب‌های برخی از «آیت‌الله»ها دارد. چندی پیش وزارت ارشاد اعلام کرد که برای چاپ «یکصدهزار نسخه» از یکی از کتاب‌های آیت‌الله عبدالله جوادی آملی آمادگی دارد.
این در حالی است که وزارت ارشاد پیشتر نیز آثار روحانیان پرنفوذ قم، مثل آیت‌الله سبحانی و آیت‌الله مصباح یزدی را در تیراژ بالا منتشر و یا آثار چاپ‌شده آنان را خریداری کرده بود. به عنوان نمونه، چهار سال پیش، یعنی در سال ۸۹، کتابی با عنوان «منشور عقاید امامیه» نوشته آیت‌الله سبحانی، و دو سال پیش، کتاب «در جستجوی عرفان اسلامی» نوشته آیت‌الله مصباح یزدی، هر کدام جداگانه با شمارگان «یکصد هزار نسخه» انتشار یافته بود.
وزارت ارشاد، هدف این کارش را آشنایی «عموم جامعه با آثار و دیدگاه‌های اسلامی و قرآنی استادان مطرح و روحانیت و علمای تأثیرگذار» عنوان کرد. آن طور که بهمن دری، معاون پیشین وزیر ارشاد گفته بود آیت‌الله مصباح بعد از آیت‌الله مطهری، می‌تواند «خلأ‌های تئوریک و مورد نیاز انقلاب اسلامی» را جبران کند.
چندی پیش نیز، در شرایطی که ناشران مستقل به دلیل گرانی کاغذ و دیگر محدودیت‌های حوزه کتاب، یکی یکی به نفس‌نفس می‌افتند، وزارت ارشاد دولت دهم فقط در یک قلم خرید کتاب‌های مذهبی، «یک میلیارد تومان» کتاب «عاشورایی» خرید.
به نظر می‌رسد مقام‌های وزارت ارشاد با این اقدامات می‌خواهند جلو اظهارنظرهای جنجلی روحانیان و مراجع تقلید درباره وضعیت کتاب و همچنین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را بگیرند تا در بلند مدت، جایگاه‌شان در نظام ایران سست نشود.
