رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه (راست) محمد مرسی رئیس جمهور سابق مصر

ترکیه و مصر در یکى از بدترین دوران در تاریخ روابط دو کشور به سر مى برند. برکنارى دولت اخوانى محمد مرسى رییس جمهورى مصر در ژوئن گذشته و سرکوب هواداران اخوان المسلمین با واکنش تند مقامهاى ترکیه همراه بود. رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه این اقدام ارتش را ” کودتایى غیر قابل قبول ” دانست و اعلام کرد که محمد مرسى همچنان رییس جمهور مصر است.

از سوى دیگر مقامهاى مصرى اردوغان را به دخالت در امور داخلى مصر متهم مى کنند و دولت وى را مسئول تنش در روابط دو کشور مى دانند. سردى روابط ،تا اخراج سفیر ترکیه از قاهره در نوامبر گذشته و در عکس العملی متقابل فراخوانی سفیر مصر از ترکیه پیش رفت. هر دو کشور سفراى طرف مقابل را عنصر نامطلوب خطاب کردند.

دولت مصر دلیل اخراج سفیر ترکیه را اعتراض به نقش ترکیه در حمایت از طرفداران محمد مرسی اعلام کرد. در مقابل رجب طیب اردوغان بعد از اخراج سفیر ترکیه از مصر بار دیگر از مرسى حمایت کرد و اعلام کرد دولت کودتا را به رسمیت نمى شناسد. اردوغان پیش از این و در اعتراض به سرکوب هواداران محمد مرسى توسط نیروهاى امنیتى مصر خواستار دخالت شوراى امنیت و اتحادیه عرب در این زمینه شده بود.

در روزهاى اخیر هم خبرى مبنى بر تاسیس شبکه تلویزیونى اخوان المسلمین در ترکیه به نام “رابعه” عکس العمل تند مقامهاى مصرى را به همراه داشت.

تلویزیون رابعه با شعار نبض آزادی پخش برنامه هاى خود را آغاز خواهد کرد. بعد از سقوط حکومت اخوانى ها در مصر شبکه هاى ماهواره اى وابسته به آن نیز تعطیل شدند. از این رو اخوان المسلمین به ایجاد شبکه هاى تلویزیونى در خارج از مصر روى آورد.

رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه نیز در سخنرانی هایش چندین بار با اشاره دست و نشان دادن چهار انگشت که علامت مخصوص طرفداران اخوان المسلمین و اشاره به میدان رابعه است، حمایت خود از این گروه را نشان داده است.

میدان رابعه العدویه محلی برای تحصن هواداران محمد مرسی و اخوان المسلمین مصر بود که حمله نیروهای امنیتی مصر به این تجمع در تابستان گذشته باعث کشته شدن تعدادی زیادی از هواداران مرسی شد. در واقع همزمان با اینکه مقامهاى مصرى روى کلمه “رابعه” حساسیت خاصى دارند این واژه توسط مقامهاى ترک بارها و به انحا مختلف به کار گرفته مى شود.

دکتر اسد الله اطهرى کارشناس امور ترکیه و خاورمیانه در گفت و گو با شرق پارسى ضمن اشاره به سرمایه گذارى هایى که حزب حاکم ترکیه بر روى حکومت اخوان المسلمین مصر کرده بود، برکنارى مرسى را عامل بر هم خوردن برنامه ریزى هاى اردوغان مى داند. وى روابط دو کشور را به سه مرحله تقسیم کرده و مى گوید: “در مرحله اول روابط ترکیه با مصر در زمان حسنی مبارک یک رابطه مناسبی بود.

در مرحله دوم با تحولات و رنسانسى که در منطقه تحت نام بهار عربى پیش آمد، مقامهاى ترکیه فکر کردند که می توانند مدیریت صحنه را بر عهده بگیرند و بهترین زمان بود تا خود را طرفدار دموکراسى و حقوق بشر نشان دهند و به این ترتیب از برکناری مبارک حمایت کردند. مرحله سوم مرحله ای بود که ارتش اجازه نداد مسیری که اخوان پیش گرفته بود به سرانجام برسد و به عبارتى قدرت در دست اسلامگرایان تداوم پیدا کند.

عکس آن چیزی که سال ۱۳۵۷ در ایران اتفاق افتاد و کودتا در ایران شکست خورد .در مصر با توجه به تجربه یک ساله شکست خورده حکومت دارى اخوانى ها، ارتش تحت عنوان حمایت از توده مردم وارد میدان شد. نکته در این است که ترکیه تنها کشورى در منطقه خاورمیانه بود که در این مرحله از مفهوم کودتا استفاده کرد.”

دکتر اطهرى ضمن اشاره به اینکه پس از برکنارى مرسى، تمام سرمایه گذارى ها و مسایلى که ترکیه با دولت مرسى مطرح کرده بود تحت عنوان ائتلاف استراتژیک بر هم خورد، مى گوید: ” آن تفوق استراتژیک و عمق استراتژیکى که دولت آنکارا در ذهن مى پروراند، با برکنارى مرسى به هم ریخت .تفکرى که مقامهاى ترکیه داشتند مبنى بر اینکه ترکیه مى تواند یک مدل برای کشورهایی مثل مصر ،تونس ،لیبی یمن و سوریه باشد،با شکست مواجه شد. اخراج سفیر ترکیه از مصر نیز تحقیر اردوغان و حزب عدالت و توسعه بود.”

این کارشناس امور ترکیه مى افزاید: “بعد از سقوط مبارک ما شاهد بودیم که اردوغان به منطقه رفت و گفت سیستم ما سکولاریسم است و این الگوی خوبی برای شماست و از ایجاد یک جامعه مدرن صحبت کرد اما بعد از برکنارى مرسى اعلام کرد ما در کنار برادرانمان هستیم و این کودتاست و کار به جایى رسید که برای اولین بار روابط ترکیه و مصر به این حد برسد .”

اما آیا تنش در روابط ترکیه و مصر تداوم مى یابد یا منافعى که براى هر دو کشور وجود دارد موجب کنترل مدیریت این تنش از سوى آنها خواهد شد.احمد داوود اوغلو وزیر خارجه ترکیه بحران کنونى میان دو دولت را امرى گذرا دانسته و معتقد است روابط دیپلماتیک دو کشور به زودى به جایگاه مناسبى خواهد رسید.

اسد الله اطهرى نیز ضمن اشاره به پراگماتیست بودن حزب عدالت و توسعه معتقد است که ترکیه و حزب حاکم عدالت و توسعه طى سالهاى اخیر در موارد زیادى بنا به مصالح و منافع ملى ترکیه ،تغییر موضع داده اند و در این مورد نیز احتمالا چنین خواهد شد.

این کارشناس ترکیه در مجموع معتقد است: “اردوغان و حزب عدالت و توسعه بسیار پراگماتیست و عمل گرا هستند. براى آنها اقتصاد کشور و پرستیژ ترکیه در صحنه بین الملل بسیار مهم است. ترکیه یک زمان روابط خوبى با مبارک یا بشار اسد داشت اما بنا به موقعیت موضع خود را تغییر داد .یک زمان همین آقای اردوغان که جایزه حقوق بشر از قذافى گرفته بود به نیروهای ناتو برای سرنگونی قذافی کمک کرد. مواردى از این قبیلنشان می هد که این حزب ،رفتار پراگماتیستى دارد.”

موقعیت مصر و ترکیه به عنوان دو قدرت بزرگ جهان اسلام و خاورمیانه مى تواند عاملى باشد براى کنترل مدیریت چالش هایى که مقامهایى مانند داوود اوغلو و کارشناسانى مانند دکتر اسد الله اطهرى به آن اشاره کرده و امیدوارند.