“تکتم فاضل” و “بهرام دشتی نژاد” زوج هنرمندی هستند که نقره را با طلا و سنگ های قیمتی مانند فیروزه نیشابور در قالب نقش های تاریخی شرقی و ایرانی در هم آمیختند و پنجره ای را به سمت باغ ایرانی باز کردند. نام این هنر را “زیورآرایه های باغ ایرانی” گذاشتند. زیورآلاتی که یک باغ نقره ای را به نمایش می گذارد. بیشتر آثار به دلیل دست ساز بودن تنها یکبار خلق می شوند. “تکتم” فارغ التحصیل رشته طراحی صحنه است و “بهرام” در رشته مهندسی برق تحصیل کرده است، اما به دلیل علاقه به مینیاتور ایرانی و همچنین عکاسی به سمت هنر کشیده شده است.

هر اثر، یک داستان را روایت می کند و پرنده هایی که معمولا در آثار دیده می شوند، خود راوی این قصه ها هستند.

آثار این زوج، سال گذشته توانست نشان ملی اصالت و مرغوبیت کالای سازمان میراث فرهنگی ایران را از آن خود کند و آنها در اندیشه بین المللی کردن کار خود هستند.

“شرق پارسی” با این زوج هنرمند به گفت و گو نشسته است تا درباره کارها و همچنین نمایشگاه آخر خود که در اردیبهشت گذشته (۹۳) در گالری گلستان برپا شد سخن بگویند:

شرق پارسی: باغ ایرانی چطور توسط شما متولد شد؟

تکتم: من به مدت یک سال و نیم در کارگاهی مشغول به کار بودم و از همان ابتدا طرح هایی را در ذهن داشتم که در آن مدت به مرحله اجرا درآوردم و در واقع ساختن زیورآلات و کار با نقره را به شکل تجربی آغاز کردم. با بهرام در همان جا آشنا شدم که آن موقع گرافیست بود و عکاسی می کرد. بین سال های ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۵ تجربیات متفاوتی در زیورهای نقره با موضوعات مختلف و تکنیک های مدرن، کوبیسمی، آبستره و نقوش تاریخی ایران را تجربه کردیم و این پایه ای شد برای مجموعه بزرگ “باغ ایرانی” که بعدا آن را “زیورآرایه های باغ ایرانی” نامیدیم. یک باغ نقره ای!

چرا باغ ایرانی؟

باغ ایرانی در واقع ریشه خیلی از نقش و نگارهای تاریخی و هنر تزئینی ایران را در خود دارد. باغ ایرانی هم به لحاظ معماری خاص آن و هم اسطوره های مربوط به آن، همیشه در هنر ایران مطرح بوده است. مثلا فرش های دست بافت با موضوع ترنج در واقع خود یک باغ ایرانی را نشان می دهد.

اصولا در جامعه ما استفاده از نقوش تاریخی و تزئینی در هنر جدید موضوعی بوده که در درون جامعه وجود داشته و اساتید بزرگ، نشریات و غیره حول این مسئله روشنگری کرده اند.

آن طور که از قصه ها و افسانه ها شنیده ایم علاقه شاهان ساسانی به باغ، به نوعی باعث به وجود آمدن، رشد و ترقی فرش ایران شده است و در ذهن مردم هم باغ جای بسیار خوب و با صفایی توصیف می شود. “آرتور پوپ” شرق شناس و تاریخ دان آمریکایی می گوید: «در گوشه ذهن هر ایرانی باغی نهفته» . همه این موضوعات ما را به سمت “باغ ایرانی” هدایت کرد.

کمی درباره اثرها توضیح دهید؟

استفاده از نقوش تاریخی و اینکه اصولا زیورآلات، نقوش تزئینی و هنر تزئینی ارتباط تنگاتنگ و نزدیکی باهم دارند و این (مسئله) باعث شد این شاخه از کار برای ما جدی تر شود و از طرف دیگر متوجه شدیم که مهارتی در ایجاد این نقوش در این قالب داریم. استفاده از طرح های ترنجی – شمسه ای که نیاز به دانستن هندسه دارد و هم مهارت اراه کاری (مشبک سازی) که در ایران سابقه تاریخی دارد و هم در تکنیک های زیورسازی باعث شد بتوانیم این کار را پیشرفت دهیم. موضوعات فراوانی در این نقوش بود که با ساختن آن ها به صورت زیور جایگاه جدیدی به آن ها داده می شد و در نتیجه در جامعه کار ما تاثیرگزار بود و دیده شد. چراکه برای مخاطب جذابیت داشت.

ایده ها چطور اجرایی می شوند؟

طرح های خاصی که انجام می دهیم به صورت مستقیم یا غیرمستقیم مثلا از طریق عکاسی از نقوش موجود تاریخی الهام گرفته می شود، ولی در ادامه ذهنیات خودمان باعث به وجود آمدن طرح ها، ترکیب بندی ها و المان پردازی های جدید می شود.

یعنی در طرح ها نقش های قدیمی تاریخی استفاده می شود؟

در منطقه ای که ایران قرار دارد؛ یعنی خود ایران و همسایگانش، نقوش تزئینی و تاریخی شناخته شده ای وجود دارد و وقتی به صورتی زیبا و با دیدگاهی جدید باز اجرا می شوند، تاثیر مثبتی بر جا می گذارند. این روش نوعی نئوکلاسیک گرایی شناخته شده است و مسئله اصلی آن است که به چه روشی اجرا می شود و خروجی نهایی چیست. این موضوع به ذهنیت هنرمندی که از آن نقوش الهام می گیرد ربط دارد و زمانی موفق می شود که بیننده را تحت تاثیر قرار داده و با اثری جدید مواجه می کند، علی رغم اینکه بیننده نقوش را بارها و بارها قبلا دیده است. یکی از ویژگی های زیورهای که ما می سازیم، حفظ “زیبایی” آثار است که از ارکان اولیه به شمار می رود و به وضوح تاثیر مثبت این روند را در کسانی که از کارهای ما بازدید می کنند می بینیم.

در کارهایتان یکسری پرنده خاص هم وجود دارد. این پرنده ها از کجا آمده اند؟

پس از به کار گیری اسلیمی ها، پرنده ای برای باغمان طراحی کردیم که ویژگی های خاصی دارد و برای ادامه شکل گیری و پیشرفت این باغ بسیار ضروری بود. به تدریج نقش پرنده در کارهایمان پررنگ تر شد. همانطور که می دانید پرنده نماد رهایی، آزادگی و صلح است. به علاوه “پرنده” در کارهای دیگر ما، نقش هایی متفاوت نیز بازی کرده است. از گنجشک ساده درون باغ تا خود سیمرغ افسانه ای نقش هایی بوده که به عهده گرفته و خیلی جاها برای بیننده این تصور را به وجود می آورد که این پرنده راوی داستان است. داستانی که در آن زیورآلات اجرا شده است. این پرنده مانند امضای کارهای ما شده است.

تکنیک کارهای شما چیست؟

نوع تکنیکی که از اول به کار گرفتیم نزدیکی زیادی به مینیاتور و نگارگری ایرانی دارد و از آنجا که در مینیاتور ایرانی قصه و افسانه گویی امری بدیهی است در نتیجه ظرفیت داستان سرایی در کارهایمان از همان ابتدا رو به گسترش بوده است و پرنده ها به عنوان راوی بر این مسئله تاکید بیشتری کرده است.

تاکید بر روی قصه و داستان داشتید. آیا می توان گفت هر کار یک قصه دارد؟

به طور حتم در پس بسیاری از این کارها قصه ای است. وقتی این قصه شناخته شده باشد، ما با قسمت اسطوره سازی به myth jewelry می رسیم و بسیاری از مواقع، نوع چیدمان عناصر در کار به گونه ای است که بیننده احساس می کند که با یک داستان مواجه است و گاهی خود او، داستان را می سازد.

همه این نوع داستان سرایی ها مورد توجه ما بوده است. گاه این داستان را به صورت المان های مجزا در طول یک زنجیره استفاده کرده ایم، گاه این عناصر در تقسیم بندی ها و خانه بندی ها پخش شده اند. در هر صورت در جواهرسازی پرداختن به عناصر اسطوره ای چیزی بدیهی و شناخته شده ای است. ما نیز با به کارگیری تکنیکی که با مینیاتور ایرانی نزدیکی فراوانی دارد، ساختن داستان های شاهنامه، مثنوی، منطق الطیر و … را به اجرا، بسیار نزدیک کرده ایم.

چه موادی در اثرها استفاده می شود؟

ماده اصلی کارها نقره است. نقره چیزی بود که از اول دوست داشتیم روی آن کار کنیم تا فلزهای دیگر و البته طلا را به شکل خاص و محدود در کارها استفاده می کنیم. در واقع این نوع استفاده از طلا خود جزیی از طراحی اصلی حساب می شود. در اشعار مولوی نیز داریم که «رنگ معشوقان و رنگ عاشقان جمله همچون سیم و زر آمیختند».

این خود گواه بر این است که رنگ نقره و طلا به هم نسبت عاشق و معشوق را دارند. اصلی ترین سنگی که در کارها استفاده کردیم، فیروزه است. یکی از بهترین رنگ های فیروزه را فیروزه نیشابور دارد. به این ترتیب استفاده از فیروزه هم اصالت بیشتر به کارها می دهد و هم در کارها معانی ای مانند چشمه باغ، خوشه، رنگ آسمان و … را می تواند تداعی کند. البته از سنگ های رنگی هم استفاده می کنیم.

ساخت هر کدام از این جواهرات حدودا چه میزان زمان نیاز دارد؟

به هر حال ساخت و ساز این کارها زمان گیر است. در اکثر شاهکارهای هنر ایران نوعی کمال گرایی دیده می شود، هم به لحاظ کیفیت کاری و هم به لحاظ استفاده از عناصر و نمادهای متعدد، تکرارها، تقارن ها، چرخش ها و … که همه این ها در کنار هم شکوه و ابهتی به مانند تخت جمشید یا نقش جهان و … به نمایش می گذارد.

در آثار ما، اگرچه سطح کار کوچک است، ولی ظرفیت به کار بردن عناصر تزئینی را در این سطح کوچک تا حد امکان افزایش داده ایم و در نهایت کاری را تولید کرده ایم که اگرچه زمان بر است، ولی برای دارنده آن حکم یک شی با ارزش را دارد.

لطفا درباره نشان میراث فرهنگی که دریافت کرده اید، توضیح دهید؟

مراسم اهدای نشان ملی اصالت و مرغوبت کالای میراث فرهنگی هر دو سال یکبار برگزار می شود و طی آن داوران متخصص در حوزه صنایع دستی آثار ارائه شده را بررسی می کنند. سال گذشته ما برای نخستین بار شرکت کردیم و موفق شدیم این نشان را بگیریم.

آیا نمونه های مشابه از آثار شما وجود دارد؟

شکل نهایی کارها جدید است و بیننده شبیه آن را قبلا ندیده است. اگرچه قبلا هم در جواهرسازی پرنده وجود داشت. اسلیمی ها در نقره کاری هم وجود داشت، اما ترکیب بندی و نوع المان پردازی که ما کار کردیم از ذهنمان بود و اثری جدید با موضوعی مثل مرغ و پنجره شد. مثلا، به کار گیری نمادهای معماری در پیوند با زیورهای مختلف مسئله شناخته شده است، ولی آن طور که ما نمادهای معماری را به کار گرفته ایم نوعی جدیدی است. این موضوع علاقه ای را در سطح جامعه به وجود آورد. برخی به جواهرسازی به طور کلی علاقمند شدند و برخی علاقمند به سبکی که کار کردیم شدند.

تقسیم کار به چه صورت است و ایده ها بیشتر از سوی کدامیک از شما ارائه می شود؟

اره کاری ها، مشبک سازی ها به عهده بهرام است. جوشکاری، سوهان کاری و نهایی کردن کار به عهده من (تکتم) است. ایده های کلی برای اجرا را با هم فکری هم به وجود می آوریم و طراحی جزئیات به عهده بهرام است.

چه نمادی در کارهایتان بیشتر دیده می شود و چرا؟

از ابتدا تاکنون نمادهای بسیار زیادی در کارهایمان استفاده کردیم. در هر نمایشگاه قسمتی از این مجموعه ها ارائه می شوند. به طوری که گویی کل زیورها و مجموعه های مختلف باغ ایران مانند یک نقشه از این باغ هستند که در هر نمایشگاه قسمتی از پلان روشن می شود. مجموعه ها شامل زیور آرایه ها، زیورسازه ها، زیورواژه ها، شعر آویزها، مرغان و پرندگان تن نوشته و … هستند و عناصر کار شده در این بخش ها مانند پرنده، انسان، برج و بارو، ساز، سیمرغ ، سرو، حوض، خورشید، نوازنده، ترنج، انار، پنجره، ماه ، گربه ، فرش و … است، که البته بسیاری از نمادهای دیگر برای اجراهای آینده باقی خواهند ماند.

واکنش ها به کارهایتان چگونه بوده است؟

به طور کلی تاثیر خوب و مثبتی از مخاطبان گرفتیم. بیننده با شور و اشتیاق از کارها دیدن می کند. حتی برخی که به زیورآلات توجه نداشتند، علاقه مند شده اند. شاید (این علاقه مندی) به این دلیل است که نوع کارهایمان از یک طرف با جواهرات گران قیمت و زیورآلات بازار متفاوت بود و از طرفی دیگر با آن نوع زیور آلات هنری که بسیار دفرمه و کاربردشان محدود است، فاصله خوبی پیدا کرد. چیزی است که هم هنر درونش نهفته است و هم کاربردی است. ما در هر نمایشگاه افرادی را می بینیم که از شهرهای دیگر یا حتی کشورهای همسایه برای دیدن کارها و یا حتی دیدن مثلا انگشتری که عکس آن را در پوستر گذاشته بودیم می آید. بسیاری هم از راه های دورتر مانند آمریکا، کانادا، اروپا از طریق آشنایانشان خواهان کار ما و پیگیر نمایشگاه ها هستند. برخی هم معتقدند که کارها از نزدیک نسبت به عکس هایش بهتر است.

تا کجا قصد دارید ادامه دهید؟ آیا به بین المللی کردن آثار فکر کرده اید؟

بدیهی است هر هنرمندی به بین المللی کردن آثارش فکر می کند. کارها نیز توانایی و پتانسیل برند شدن را دارد، اما ما معمولا آنقدر درگیر با سوژه ها و ساخت و ساز آنها هستیم که فرصت کمی برای پیگیری برخی مسائل به خصوص بین المللی کردن کارها می ماند و با محدودیت هایی که داریم، این روند گاهی کند انجام می شود. به هر حال ما در پی فرصتی برای برگزاری نمایشگاه خارج از ایران هستیم، ولی یک فرصت خوب، نه یک کار کلیشه ای که فقط گفته باشیم خارج از ایران نمایشگاه گذاشته ایم.

تاکنون چند نمایشگاه برگزار کردید و در هر نمایشگاه چند اثر ارائه می شود ؟

تاکنون ۱۰ نمایشگاه دو نفره و چند نمایشگاه گروهی برگزار کرده ایم. در هر نمایشگاه معمولا ۱۰۰ تا ۱۲۰ قطعه کار ارائه می کنیم که بین یک سال و نیم تا دو سال ساخته شده اند و شامل کارهای کوچک، متوسط، بزرگ و خیلی بزرگ با تکنیک های مختلف هستند.

نمایشگاه آخر به چه صورت بود؟

موضوع کلی نمایشگاه های ما در سال های اخیر “باغ ایرانی” و جزئیات مربوط به آن بوده است. در هر نمایشگاه قسمتی از این باغ را نشان می دهیم. در مورد نمایشگاه اردیبهشت ۱۳۹۳ می توان گفت چند موضوع پررنگ تر و چند موضوع پیش درآمدی بر مجموعه های جدید بوده است.

آثار ارائه شده در نمایشگاه آخر، چه ویژگی خاصی داشتند؟

یک بخش نمایشگاه به نام “رویاها” بود که از یک مجموعه ای به نام “خواب پرنده” در سال های پیش سرچشمه گرفته بود. عنصر “ماه” در این مجموعه هم استفاده شده بود که بر نقش رویا گونه آنها تاکید بیشتری می کرد.

قسمت دیگر بخش موسیقیایی باغ ایرانی بود که در واقع از “مرغ هزار آوا” شروع می شود. این مرغک در حال آواز خواندن نخستین مرغک باغ ایرانی بود که در سال ۱۳۸۶ طراحی شد “مزرعه سازها” در واقع پیوندی بین سازهای سنتی چون تار، کمانچه، سه تار و… برقرار می کرد.

بخش دیگر “فرش ها” بوده است. فرش از نخستین منابع الهام برای ما بوده است، ولی در این سال ها تکنیک کارها به نوعی پیشرفت کرد که در این مجموعه جدید، آن را به آنچه در ذهنمان می گذشت نزدیک تر کردیم. به این معنی که تکنیکی که هم اکنون “فرش” را با آن اجرا می کنیم تکنیکی پیشرفته تر با قابلیت نشان دادن جزئیات بیشتر است.

بسیاری دیگر از مجموعه ها بوده است که صحبت در مورد آنها طولانی است و به طور کلی می توانیم بگوییم که تمام این مجموعه ها در ارتباط با مفاهیمی مانند “پرواز”، “آواز” و “راز” قرار گرفته بودند.