موسیقی و زنان در ایران

موسیقی و زنان در ایران

درحالی این روزها گاه و بیگاه شنیده می شود که از اجرای کنسرت های عمومی در برخی شهرستان های ایران جلوگیری می شود باید دانست که وضعیت زنان در حوزه موسیقی بسیار محدودتر نسبت به مردان است و گویی صدا و فعالیت آنان در حصری طولانی مدت رفته است.

حساسیت روی “موسیقی” بعد از پیروزی انقلاب ایران به موضوعی تبدیل شد که در همان روزها زنان از حوزه موسیقی حذف شدند و مردان هم با محدودیت های بسیاری فعالیت می کردند. حساسیتی که هنوز روی “موسیقی” باقی مانده تا جایی که در برخی از شهرهای این کشور به طور کلی برگزاری کنسرت های موسیقی با برخوردهای تند برخی گروه های فشار روبرو می شود.

“محمد” جوان ۲۶ ساله است که در شهرستان جهرم زندگی می کند و به شرق پارسی می گوید: «در شهر ما بیشتر از هفت سال است که هیچ کنسرتی برگزار نشده است. البته چندبار خواستند که کنسرت برگزار کنند و حتی تبلیغات شهری هم صورت گرفت، اما در آخرین لحظه ها کنسرت را به خاطر فشار برخی گروه ها لغو کرده اند.»

در شهر مذهبی مشهد نیز اوضاع به همین شکل است تا جایی که از سال ها پیش برخی مسئولان انتظامی و امامان جمعه این شهر از برپایی کنسرت های موسیقی حتی موسیقی سنتی در این شهر بزرگ کشور جلوگیری کرده اند. حال در این فضا، سخن گفتن درباره زنان موسیقی ایران سخت تر نیز می شود.

با وجود این دیدگاه ها و این شرایط بعد از انقلاب ایران در دهه ۱۳۷۰ خورشیدی، شرایط به سمتی رفت که بانوان توانستند با گرفتن مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد ایران فعالیت خود را به صورت بسیار محدود آغاز کنند. “پری ملکی” در سال ۱۳۷۲ گروه “خنیا” را به عنوان نخستین گروه موسیقی بانوان شکل داد و کم کم گروه های دیگر هم به این صورت شکل گرفتند.

فعالیت زنان در حوزه موسیقی به عنوان نوازنده یا همخوان با یک آقا، یا چندخانم یا حضور در گروه کر تعریف شده است. زنان می توانند طبق ضوابط خاص کنسرت مخصوص بانوان یا کنسرت های مختلط برگزار کنندکه همین موضوع باز زیر تیغ حساسیت ها و سلیقه ها می رود و آن را با محدودیت هایی روبرو می کند تا جایی که وضعیت زنان در این حوزه حتی شهر با شهر متفاوت است.

” از فعالان موسیقی بانوان هیچ اثر و ثمری باقی نمی ماند”

“سهیلا پورگرامی” خواننده و از زنان حوزه موسیقی ایران که در همان دهه ۷۰ مجوز فعالیت گروه “آوای مهربانی” را دریافت و با پنج زن در فرهنگستان ها فعالیت خود را آغاز کرد. فعالیتی که این روزها حتی با حضور ۹۰ زن در کنسرت های موسیقی خود را نشان می دهد. گروه فعلی او متشکل از زنان و مردان حوزه موسیقی است و وی سه مجوز برگزاری کنسرت مخصوص بانوان، کنسرت مختلط سنتی و کنسرت مختلط تلفیقی از موسیقی سنتی، پاپ و جاز از وزارت ارشاد دارد. البته باید تک تک کارها و شعرهایی که می خواهد اجرا شود، به طور جداگانه مجوز بگیرد.

او در گفت و گو با “شرق پارسی” از وضعیت زنان موسیقی ایران می گوید: « از فعالان موسیقی بانوان هیچ گونه اثر و ثمری باقی نمی ماند. این درد بزرگی برای ما است. برای همین من به شخصه سالی یکبار کنسرت مخصوص بانوان برگزار می کنم که البته در آن کنسرت رقص و سماع هم دارم.»

در تمام کنسرت های مخصوص بانوان، انتظامات خانم تمام وسایلی که امکان ثبت و ضبط تصویر یا ویدئو را دارد، قبل از ورود آنها به سالن پیش خود نگه می دارد. بنابراین نه صدایی ضبط می شود و نه ویدئو و عکسی باقی می ماند. زنان خواننده به صورت تک خوان هم اجازه انتشار آلبوم ندارند، اما می توانند با همراهی یک مرد یا چند زن به صورت هم خوان آلبوم منتشر کنند. کاری که پورگرامی انجام داد، اما آلبوم او با نام “وصل پروانه” شش سال در وزارت فرهنگ و ارشاد باقی ماند تا اینکه سال گذشته بالاخره توانست مجوز بگیرد: «این آلبوم از زیر دست پنج مدیر گذشت تا در نهایت مجوز گرفت. در همه این سال ها می گفتند صدای من در این آلبوم رو است و این گونه ایراد می گرفتند.»

او درد دل های بسیاری دارد و می گوید بعد از ۲۰ سال فعالیت در عرضه موسیقی هنوز نمی دانم در کجای کار ایستاده است: «کسی که در ایران مانده است و در این کویر کار می کند، باید مورد حمایت قرار گیرد. شایسته سالاری نیست. حمایت نیست. همه امکانات باید عادلانه و منصفانه توزیع شود، اما حتی دولت از کارهایی که ما در چارچوب قوانین موجود انجام می دهیم اطلاع ندارد. »

جشنواره موسیقی بانوان بعد از شش سال؛ خوب یا بد؟

اخیرا در رسانه ها اعلام شده است که جشنواره موسیقی مخصوص بانوان از ۲۴ خرداد به مدت ۱۰ روز کار خود را آغاز می کند (برگزاری این جشنوار به خاطر استقبال اندک به بعداز ماه رمضان موکول شد). آخرین جشنواره موسیقی زنان به نام “گل یاس” شش سال پیش در تهران برگزار شد و از آن زمان تاکنون زنان موسیقی‌دان ایرانی حتی از شرکت در دوره‌هایی از جشنواره فجر نیز بازمانده‌اند.

از پورگرامی که یکی از گروه های شرکت کننده در این جشنواره مخصوص بانوان است، می پرسم که آیا چنین جشنواره هایی می تواند روزنه های امید برای اتفاق های بهتر در آینده باشد؟ که می گوید: « هرگونه اجرای برنامه چه به صورت مختلط چه به صورت مخصوص بانوان اتفاق های خوبی است، اما اینکه بگوییم برگزاری چنین جشنواره هایی برای بانوان در حال حاضر نشان دهنده باز شدن فضا است، چنین اعتقادی ندارم. چون من سالانه می توانم ۱۰ تا کنسرت در تهران برای زنان برپا کنم و کسی مانع نشود.»

او درباره جشنواره می گوید: «نام جشنواره “مهربانو” است و شاید شروعی دوباره برای برپایی جشنواره های موسیقی بانوان باشد.»

پورگرامی البته گلایه هایی به این جشنواره که بخش خصوصی آن را با تایید وزارت ارشاد برگزار می کند دارد و می گوید: «افتتاحیه جشنواره ، ساعت سه بعداز ظهر در قسمتی از شهر که طرح ترافیک است، اجرا می شود و مشخص است که در این ساعت روز و در یک روز غیر تعطیل برای خیلی ها سخت است که در جشنواره شرکت کنند.»

کنسرت هایی که به خاطر حضور نوازنده های زن مجوز نمی گیرند

در شرایطی این جشنواره در تهران برپا می شود که در برخی از شهرستان های کشور از حضور نوازنده های زن جلوگیری می شود. در آخرین مورد “علیرضا قربانی” ، خواننده ارکستر ملی قبل از اجرای کنسرت خیریه که در حمایت از بیماران کلیوی در اوایل خرداد ماه امسال (۹۳) در اصفهان برگزار شد، در اعتراض به حذف شش‌نوازنده زن گروهش خطاب به مسوولان استان اصفهانی گفت: «همه آن‌ها خواهران خودمان هستند. این خانم‌ها در عرصه‌های زندگی کار می‌کنند و در اداره، کارخانه و در صحنه‌های اجتماعی مشارکت صددرصد جدی دارند. اینکه چطور می‌توانیم آن‌ها را از موسیقی حذف کنیم به نظر من یک مقدار برخورنده است و جای تفکر و اعتماد بیشتری دارد.» سال گذشته نیز سالار عقیلی، سرپرست گروه “قمر” در اولین اجرایش در اصفهان گفت: «اولین‌بار است که ما در اصفهان کنسرت برگزار می‌کنیم، چرا که تلاش‌های گذشته ما به هدف نرسید، اما یک اتفاق نادر هنوز من را در شوک، نگه‌ داشته است چون من نتوانستم گروهم را کامل در اختیار داشته باشم. به من گفته شد که بانوان در اصفهان نمی‌توانند روی سن، بنوازند.»

تک خوانی زنان در ایران مجوز نمی گیرد

تک خوانی زنان در ایران مجوز نمی گیرد

بیش از یک دهه است که بر اساس یک قانون نانوشته حضور زنان نوازنده در اجراهای زنده موسیقی در اصفهان ممنوع است و گروه موسیقی در صورتی می‌تواند مجوز برگزاری کنسرت دریافت کند که هیچ نوازنده زن یا همخوان زنی در گروه حضور نداشته باشد.

این مسئله در شهرستان های دیگر مانند دزفول نیز دیده شده است به طوری که امام جمعه دزفول بهمن ماه سال ۱۳۹۲ در نشست شورای فرهنگ عمومی این شهرستان گفت: «برخی علما و شخصیت های مذهبی این شهرستان طی چند روز گذشته نسبت به برگزاری کنسرت موسیقی در دزفول ابراز نگرانی کرده اند.»

حجت الاسلام سیدمحمدعلی قاضی دزفولی افزود: «برگزاری کنسرت موسیقی سنتی در دزفول اشکال ندارد، اما در برگزاری کنسرت نباید از نوازندگان زن استفاده شود.»

از سهیلا پورگرامی درباره این فضا می پرسم: « هنوز فضای مطلوبی نیست. اگر فضای مطلوبی بود، در شهرستان وقتی کنسرت اجرا می شد، کنسرت را لغو نمی کردند، چون گروه، نوازنده زن داشته است. وقتی جلوی این کنسرت ها را می گیرند پس نشان می دهد هنوز بانوان نمی توانند جایگاهی برای عرض اندام خود داشته باشند. این جشنواره های مخصوص بانوان هم نشان دهنده آزادی و اتفاق های بسیار خوب نیست.»

او اضافه می کند: «من پنج سال است که خیلی تلاش می کنم تا در شهرستان کنسرت هم مختلط و هم مخصوص بانوان بگذارم، اما اجازه نمی دهند. درباره کنسرت مخصوص بانوان می گویند نمی توانیم تضمیمن کنیم که دوربین یا موبایل نیاورند و بیشتر شبیه بهانه است.»

پورگرامی: سکوت راه پیشرفت زنان در حوزه موسیقی نیست

با وجود همه این مشکلات، اما این روزها غیر از گروه های موسیقی سنتی مخصوص بانوان، گروه های موسیقی پاپ بانوان نیز شکل گرفته است و زنان اگرچه به صورت کند، اما حرکت به سمت جلو با همه مشکلات داشته اند تا بتوانند موسیقی بانوان را از حالت سکون خارج کنند: «خیلی ناراحت هستم که بسیاری از بزرگان موسیقی ما در قالب خانم های نوازنده و خواننده به انزوا و سکوت رفته اند. گله می کنم و به خود آنها هم گفته ام که شما که به کنج خانه هایتان به خاطر شرایط موجود پناه برده اید و تنها شاگرد دارید و یا کتاب می نویسید، این ها کاری را پیش نمی برد. سکوت که باعث پیشرفت نمی شود. » این ها گفته های پورگرامی است که به خاطره ای از اخراجش از سر کلاس یک استاد موسیقی می رسد: «یک استادی من را از کلاسش بیرون کرد با این استدلال که چون تو در جمهوری اسلامی کنسرت می گذاری حق نداری شاگرد من باشی. من هم جواب دادم که ترجیح می دهم تا سینه ام را سپر کنم تا شاید راهی برای جوانان باز شود. یعنی می خواهم بگویم برخی از زنان خواننده در ایران هستند که می گویند نمی خواهند فقط برای خانم ها آواز بخوانند، اما شاید این راه حل درستی نباشد. »

اجرای موسیقی زنان بدون حضور مردان نمی تواند در ایران مجوز بگیرد

اجرای موسیقی زنان بدون حضور مردان نمی تواند در ایران مجوز بگیرد

او در عین حال با صدای اعتراضی می گوید: «خسته شدیم از بس که تلویزیون را روشن کردیم صدای مرد شنیدم. رادیو را باز کردیم صدای مرد شنیدیم. این روزها شایعاتی شنیده می شود که مثلا تک خوانی خانم ها آزاد شد، اما من به شایعه پردازان می گویم اگر در یوتیوب و فضای شبکه های اینترنتی ویدئویی می بینید که خانمی تک خوانی می کند به این معنا نیست که اتفاقی در موسیقی بانوان رخ داده باشد. این افراد مجوزی از ارشاد (وزارت فرهنگ و ارشاد ایران ) ندارند و به طور شخصی کارشان را در فضای اینترنت منتشر کرده اند. بنابراین وضعیت هنوز به مانند سابق است. اگر من بعد از ۲۰ سال سابقه توانستم با مجوز ارشاد تک خوانی کنم، آن وقت می توان گفت که فضا تغییر کرده است.»

پورگرامی قبل از انقلاب در دبیرستان هم پاپ می خواند و هم سنتی کار می کرد و اجراهایش همه در آموزش و پرورش آن زمان به صورت تک خوانی صورت می گرفت.

اما، هم اکنون معتقد است زنان خواننده ایرانی در مقایسه با زنان نوازنده و زنانی که در گروه های کر هستند وضعیت نامناسب تری دارند و همیشه زیر تیغ بوده اند: «نخستین گروهی که مورد خطر قرار می گیرد زنان خواننده هستند و بعد از آن زنان نوازنده قرار دارند. در تلویزیون ساز را نشان نمی دهند، اما در یکی از برنامه های تلویزیونی که عید برگزار شده بود گروه کری را آورده بودند که زنانی زیبا و با حجاب های مناسب صدا و سیما برنامه اجرا کردند. یعنی می خواهم بگویم که سازی که هویت آن مشخص است که هزار سال مثلا این سه تار همین شکل است را نشان نمی دهند، اما مشکلی در نشان دادن گروه کر زنان ندارند. »

از او می پرسم راه حل کم شدن این حساسیت ها چیست که می گوید: «باید چشم و گوش ما عادت کند. کسی که موسیقی سنتی و عرفانی انجام می دهد، یعنی موسیقی اش، موسیقی طرب نیست. این موسیقی شناخته شده است. اگر در جامعه فعلی ایران به طور اندک اندک صدای زنان وارد رسانه های اصلی شود یا کنسرت های جمعی با صدای زنان برپا شود، بسیاری به این صدا عادت می کنند و حساسیت ها هم کمتر می شود.»

گروه “آوای مهربانی” همان گروهی است که چند وقت پیش به مناسبت روز مادر در کاخ سعدآباد در جمع همسر رییس جمهور و همسر برخی وزرا ایران و همچنین همسران سفیرانی که در تهران مستقر هستند، برنامه اجرا کرد. برنامه ای که بعد از انجام آن با حاشیه ها و اعتراض های گروه های تندرو در مجلس و سایر بخش ها روبرو شد.

پورگرامی به عنوان سرپرست آن گروه درباره حاشیه ها می گوید: «کار موسیقی من در حاشیه ها گم شد. نخستین بار که برای خانم ها چنین جشنی برگزار می شد و من کاری فرهنگی کردم. یک اتفاق خوبی بود. آنجا خیلی از برنامه من استقبال شد و شماره تماس گرفتند، اما بعد از این حاشیه ها به نظرم اصلا دیگر چنین برنامه هایی برپا نمی شود و آن ها جرات نمی کنند. نگذاشتند این اتفاق ماندگارتر باشد.»

زنانی که در ایران در حوزه موسیقی و خوانندگی فعالیت می کنند دوست دارند کارشان انعکاس داشته باشد تا بتواند نقد شود و پیشرفت کند. می خواهند در قوانین بازنگری شود تا امکان کار با محدودیت کمتری برای آنها که موسیقی اصیل کار می کنند فراهم شود، اما در حال حاضر، حال زنان در حوزه موسیقی مناسب نیست به طوری که یکی از زنان خواننده وضعیت “زنان موسیقی ایران” را اینگونه توصیف می کند:
«خبر ما برسانید به مرغان چمن
که هم آواز شما در قفسی افتاده است!»