دیدار اکبر هاشمی رفسنجانی رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام ایران با عبدالرحمن بن غرمان شهری سفیر عربستان سعودی در ایران – عکس از ایرنا

پس از ابراز تمایل رئیس جمهور جدید ایران و نیز محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه این کشور برای بهبود روابط با عربستان سعودی، سعود الفیصل وزیر امور خارجه رسما از دکتر ظریف برای سفر به عربستان دعوت کرده است. در عین حال مصاحبه اخیر امیر سعود الفیصل با خبرگزاری رویترز درباره تمایل ایران برای برقراری دوباره روابط با عربستان موجی از گمانه زنی های سیاسی را نیز موجب شده است.

از پرسش های اساسی در این رابطه امکان پایان دادن به تنش های موجود و سازش میان دوقطب منطقه با نظارت گروه های بین المللی است. تنش هایی که از ده سال پیش به صورت غیر مستقیم در پی حوادث بغرنج کشورهای عراق، سوریه، و یمن از سویی و لبنان و بحرین از سوی دیگر پدید آمده است.

اما سخنان سعود الفیصل زمینه پاسخ مثبت به مقامات ایرانی به منظور از سرگیری روابط و اشاره به تلاش هایی که ایران در ماه های اخیر برای ثبات و استقرار در منطقه صورت داده است نشان از عمق اختلاف در دیدگاه و اهداف دو کشور دارد. مسئله ای که فضای مناسب برای گفتگو میان دو کشور و انتظار دستیابی به نتایج ملموس و فوری را با چالش جدی روبرو می سازد.

نکته ای که باید در نظر گرفت این است که مشکل را نباید در عربستان سعودی و یا دیگر کشورهای عربی منطقه جستجو کرد. بلکه اساسا مشکل در مقاصد ایران است که با سوء استفاده از جایگاه نسبتا موجه خود به دنبال نفوذ در کشورهای دیگر است؛ خواسته ای که با ایستادگی کشورهای منطقه و مجامع بین المللی مواجه شده و موجب شده تا عربستان سعودی برای مقابله با تلاش های مستمر ایران پس از جنگ های اول و دوم خلیج فارس و سوء استفاده از نابسامانی های انقلاب های عربی در چهار سال اخیر از دیپلماسی بازدارنده نرم به دیپلماسی سختگیرانه روی آورد.

ایران با بزرگ جلوه دادن توان و امکانات خود در پی آن است تا خواسته های خود را بر منطقه تحمیل کند. ایرانی که پس از معاهده سایس- پیکو به عنوان کشور کنونی شناخته شده و در حال حاضر بر این باور است که امکان تغییر ساختارهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در منطقه را دارد.

در دوران ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی، عربستان سعودی و ایران این امکان را یافتند تا شکاف موجود بر اثر تلاش های ایران در سال های اولیه پس از سقوط شاه برای صدور انقلاب را ترمیم کنند، اما در حال حاضر و با وجود رئیس جمهور اعتدال گرایی چون حسن روحانی که از سوی اصلاح طلبان نیز حمایت می شود، باید گفت که دوران هاشمی رفسنجانی و سید محمد خاتمی، دو رئیس جمهور میانه رو ایران به پایان رسیده است.

سخنان فرمانده سپاه ایران در تهدید کشورهای همسایه در رسانه های ایران مؤید این دو حقیقت است که آنچه ایران در سوریه، عراق، یمن و لبنان دنبال می کند تنها برای به دست آوردن برگ برنده برای مذاکره با طرف های غربی نیست بلکه نشان از افکار توسعه طلبانه ایران در منطقه دارد.

از سوی دیگر، بحران داخلی در ایران بسیار عمیق و گسترده است. بحرانی که سبب شده تا امروز طرف های غربی برای مذاکره با ایران مجبور به تعامل با سه تیم دیپلماسی مختلف در یک کشور باشند. تیم اول وزیر امور خارجه و مشاور امور بین الملل رهبر ایران، علی اکبر ولایتی است.

علیرغم اینکه وی به دنبال تعادل میان مراکز قدرت در ایران است اما در سیاست خارجی بیشتر همسو با منافع سپاهیان تندرو گام بر می دارد. سردار قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس، دومین تیم دیپلماسی ایران است. وی تصمیم گیرنده نهایی در امور اقتصادی، امنیتی و نظامی در داخل و خارج ایران است. تیم سوم نیز وزیر امور خارجه رسمی کشور ایران دکتر محمد جواد ظریف است که علیرغم تمایل برای مذاکره، اختیاری برای تصمیم گیری از خود ندارد. اکنون می توان این پرسش را مطرح ساخت که عربستان سعودی باید با چه کسی وارد مذاکره شود؟

ریاض به تهران بسیار نزدیک تر از واشنگتن است، بنابراین نمی توان موضوعات گفتگو را تنها به موضوع هسته ای محدود دانست. موضوعات متعدد و سرنوشت سازی در حال حاضر وجود دارند. مسئله سوریه به تنهایی می تواند مسئله ای حیاتی برای دوطرف باشد. عراق و بازگردندان دوباره آن به آغوش جهان عرب نیز از مسائلی است که شدیدا با مخالفت ایران مواجه است.

جریانات مربوط به مبارزان حوثی و تحرکات پیش آمده در جنوب شبه جزیره عربستان و کشور یمن که امنیت ملی عربستان سعودی و کشورهای خلیج را با چالش روبرو ساخته از دیگر مسائل پیش روی این مذاکرات است. اشاره مستمر حزب الله لبنان در خصوص لزوم برپایی مجلس مؤسسان که نشان از تلاش ایران برای تضعیف هم پیمانان عربستان سعودی در لبنان و همچنین برهم زدن توازن ایجاد شده پس از پیمان طائف است را نیز نمی توان آخرین مسئله حل نشده دانست.

شاید مقالات استاد عبدالرحمن الراشد در روزنامه الشرق الاوسط با عنوان «تمایل عربستان برای مذاکره با ایران» و مقاله جمال الخاشقجی در روزنامه الحیاه با عنوان «دلایل ناکامی مذاکرات آتی ایران و عربستان» را بتوان نشانه هایی برای شکست زودهنگام مذاکرات ایران و عربستان دانست.