جثیر الجثیر، روزنامه نگار سعودی
لندن، الشرق الاوسط – جثیر الجثیر یکی از باتجربه ترین روزنامه نگاران عربستان سعودی به خصوص در زمینه روزنامه نگاری تحقیقی است.
او که پیش از این به عنوان سردبیر روزنامه الشرق مشغول به کار بود به روزنامه الوطن رفت و ابتدا به عنوان معاون سردبیر و سپس به عنوان سردبیر این روزنامه به فعالیت پرداخت. طی این سال ها نوشته های او در الشرق الاوسط، الحیات و مجله الرجل به چاپ رسیده است. همچنین گزارش های تحقیقی او بیشتر به صورت آنلاین در وبسایت ایلاف منتشر شده است.
جثیر در گفت‌وگو با الشرق الاوسط درباره رویکرد و افکارش در قبال روزنامه نگاری، شرایط این حرفه در عربستان سعودی و توانایی های لازم برای موفقیت در این کار به صحبت نشسته است.
الشرق الاوسط: کارتان را چطور شروع کردید؟ آیا دقیقا می دانستید که رفتن از فضای اینترنت به فضای تلویزیون و سپس رسانه های چاپی، انتخاب درستی است؟
جثیر الجثیر: زمانی فضای روزنامه نگاری زیاد به جوان ها بها نمی داد، روزنامه ها آشفته بودند و تنها گاه گاهی خوانده می شدند. اما مجله الیمامه متفاوت بود، انتخاب شده کار می کرد و درباره مطالب منتشر شده با حساسیت رفتار می کرد. پس از مدتی فعالیت در وب سایت ایلاف، به تلویزیون رفتم. به نظر من، روزنامه نگار باید بنیان را قوی کند، مهارت ها خود نسبت به هر رسانه ای که در آن مشغول می شوید شکل می گیرند.
اولین گزارشی که روی آن کار کردید چه بود و کی منتشر شد؟ آیا گزارش دیگری هست که در طول دوره کاری شما در ذهنتان مانده باشد؟
راستش، به یاد نمی آورم. در این مورد بی توجه هستم و آرشیو کارهایم را ندارم. اما گزارش هایم در الشرق الاوسط در مورد جشنواره جنادریه را به خاطر دارم. این گزارش ها اولین گزارش های فیچری من بودند. چند ماه پس از پیوستن من به الحیات این گزارش ها را در آنجا نوشتم، اما این روزنامه توقیف شد و آن ها را در الشرق الاوسط منتشر کردم.
بهترین گزارش خبری که کار کرده اید چه بود؟
در عربستان سعودی معیارهای موفقیت مشخص نیست. صرفا به این دلیل که یک گزارش توانسته توجه عموم را به خود جلب کند نمی توان گفت گزارشی قوی بوده است. برای بسیاری از گزارش های تحقیقی که می نویسم انرژی زیادی صرف می کنم اما مقاله کنایه آمیزی که در مورد زنان سعودی و ازدواج آنها با خارجی ها نوشتم در خاطرم مانده است. ده سال از انتشار آن مقاله گذشته، اما هنوز هم بسیاری از افراد که من را می بینند در مورد آن صحبت می کنند و این به نوعی من را ناراحت می کند. این موجب می شود فکر کنم روزنامه نگاری در عربستان سعودی مثل صوفیسم مسیری اسرارآمیز دارد.
آیا گزارش خبری یا تحقیقی وجود دارد که شما را تحت تاثیر قرار داده باشد؟
گزارشی در مورد مواد مخدر بود که در ایلاف آن را منتشر کردیم. مشکل ما در عربستان، مشکل درک روزنامه نگاری تحقیقی است. تحقیق در واقع تشریح و واکاوی یک ایده است؛ موعظه کردن و نطق کردن نیست. اطلاعات را بررسی و جزئیات را بیان می کنید؛ من این روند را کاملا می شناسم.
بهترین گفت و گویی که داشتم در الرجال و با چهره های مطرحی چون شاهزاده خالد الفیصل آل سعود و سعود عبدالعزیز القصیبی بوده است.
زمانی که کار روزنامه نگاری را به تازگی آغاز کرده بودید، الگوی شما چه کسی بود؟
هیچ کس، به دو علت: اول اینکه اگرچه مطالب خوبی در حوزه روزنامه نگاری داشته ایم اما روزنامه نگاری در عربستان هیچ ستاره درخشانی ندارد و دوم اینکه من از مسیر نقد ادبی و فرهنگی وارد روزنامه نگاری شدم.
امروز الگوهای شما چه کسانی هستند، هم در سطح ملی و هم در سطح بین المللی؟
دوباره باید بگویم هیچ کس. من روزنامه نگاری را از شخص خاصی یاد نگرفته ام و هیچ کس به من آموزش نداده است. البته به [بنیانگذار ایلاف] عثمان الامیر علاقه دارم، چرا که او اولین چهره ای بود که در روزنامه نگاری ما تغییر ایجاد کرد. برای حرفه ای گری [سردبیر العربیه] عبدالرحمان الراشد هم احترام قائلم. [مجری تلویزیون] داوود الشریان هم در رسانه های عربستان جادوگری است برای خودش و البته [سردبیر الرویا] محمد التونسی.
در هفته چند ساعت کار می کنید؟ آیا فکر می کنید زمان کافی برای بودن در کنار خانواده دارید؟
به رسانه ای که در آن مشغول به کار هستم بستگی دارد. در تلویزیون کمتر از ۱۶ ساعت نیست و در پوشش اخبار روزانه حدود ۱۲ ساعت، البته بدون احتساب آخر هفته ها. رسانه ها دائما با وقایعی که در سراسر جهان رخ می دهند درگیر هستند، حتی یک لحظه هم نمی توانند مکث کنند، مقایسه کنند، یا حتی در چنین لحظاتی به فکر آموزش باشند. اگر جز این باشد به روح روزنامه نگاری خیانت شده است.
همسرم همیشه از من می خواهد به خاطر استرس، مسئولیت و فشاری که کار رسانه ای دارد از این کار دست بکشم. من هم سعی می کنم مثل دیگران در زمان مشخص کار را تعطیل کنم و آخر هفته های خودم را هم داشته باشم. به همسرم می گویم من به این کار معتاد شده ام و کار دیگری بلد نیستم. این سرنوشت من است؛ چه خوب، چه بد.
نظرتان در مورد رسانه های جدید جیست؟ آیا فکر می کنید آنها جایگزین رسانه های قدیمی تر می شوند؟
من مخالف اصطلاح “رسانه های جدید” هستم چرا که اینها هنوز به رسانه تبدیل نشده اند. سطح گفتمانی آنها از منظر محتوا، اصالت و مسئولیت با روزنامه نگاری حرفه ای برابری نمی کند. اگر رسانه را یک کلاس درس ببینیم، این به اصطلاح “رسانه های جدید” فضایی برای دانشجویان هستند تا کمی بازی کنند و سر و صدایی به راه بیندازند.
بعضی ها فکر می کنند توییتر و تلویزیون به خاطر سرعت و دربرگیری شان باعث شده اند کار رسانه های چاپی به آخر برسد، اما اگر این رسانه های جدید را مثلا با توییتر یکی بگیریم، پر از دروغ و شایعه هستند – این موضوع در مورد بسیاری از وب سایت ها هم صدق می کند.
چه وبلاگ ها یا وب سایت هایی را دنبال می کنید؟
در مورد اخبار عربستان، وب سایت های العربیه، سبق و المواطن [دو روزنامه آنلاین] را به صورت روزانه دنبال می کنم. در دیگر موارد، بستگی دارد؛ گاهی اوقات وبلاگ ها و وب سایت های محلی را دنبال می کنم تا از اتفاقات سوریه و عراق باخبر باشم. غیر از اینها، بعضی وبسایت ها را اتفاقی می بینم یا به توصیه دوستی در مورد سوژه ای خاص مطالعه می کنم.
فکر می کنید در روزنامه نگاری چقدر به تخصص نیاز است؟
روزنامه نگار متخصص است و اگر در کارش حرفه ای عمل نمی کرد اینچنین نبود. اما اگر منظورتان آن است که باید آدم آکادمیکی باشد، کاملا با آن مخالفم چرا که اینها مطبوعات را خراب می کنند – خصوصا در عربستان سعودی.
یک روزنامه نگار برای اینکه به بالاترین سطح از حرفه ای گری برسد چه باید بکند؟
اولین لازمه آن، محیط کار خوب است. محل کار باید امکانات و تجهیزات مناسب داشته باشد، دارای استانداردهای بالا باشد و شرایطی امن و ایمن را برای روزنامه نگار فراهم کند. در مورد خود روزنامه نگار، قضاوت صحیح مهمترین ویژگی است. شما می توانید یک آدم تازه کار را برای کار روزنامه نگاری آموزش دهید، اما قطعا نمی توانید از هیچ یک روزنامه نگار بسازید. از این منظر، لازمه روزنامه نگار خوب بودن متعدد است؛ باید دقیق باشد و سماجت یک آدم طلب کار، استقامت یک آدم رازدار و زیرکی یک بازرپرس را داشته باشد. او باید توانایی جستجو و تحقیق داشته باشد و باید بداند چطور گزارش خود را از اطلاعات نامربوط پاک کند. باید عینی گرا و بی طرف باشد و باید بتواند احساسات خود را کنترل کند.
این روزها چه می خوانید و معمولا چه نوع کتاب هایی می خرید؟
سوال سختی است. تا جایی که بتوانم مطالعه می کنم. در حال حاضر مشغول مطالعه کتاب های داستان‌های عاشقانه خیابان الاحصاء، چهل قانون عشق، ایمان و نزاع برای قدرت در ایران و راه مکه، صفحه های تاخورده تاریخ مدرن عربی ما نوشته خلیل رواف و صد سال تنهایی هستم، که این آخری را برای دهمین بار به عنوان خداحافظی با مارکز می خوانم.
اغلب کتاب هایی را می خوانم که پیدا کردن آن ها در عربستان سعودی سخت است. برای مطالعه این کتاب ها به کتابخانه ملک عبدالعزیز، کتابخانه ملی ملک فهد و کتابخانه دانشگاه ملک سعود می روم؛ اینها را نمی شود خریداری کرد. اکنون پس از کاهش سخت گیری قوانین مربوط به سانسور و فاصله گرفتن از عقده توقیف، بیشتر به سراغ کتاب های حوزه اسلام سیاسی می روم. غیر از اینها، اغلب، بیوگرافی، کتاب های تاریخی، فلسفی و جامعه شناسی می خوانم.
ورزش یا سرگرمی مورد علاقه شما چیست؟
سرگرمی های من پراکنده اند و همه آنها پروژه های ناتمام من هستند؛ مثل خیلی ها در عربستان. اما از سفر لذت می برم. سفر تنها جایی است که می توان با زمان مبارزه کرد، از شر مسئولیت ها خلاص شد و از آشفتگی ها به دور بود.
برای روزنامه نگاران جوان چه توصیه هایی دارید؟
به همه روزنامه نگاران جوان می گویم مهم نیست که جوان باشید یا پیر، مهم این است که کارتان خوب باشد، پس شخصیت خودتان را بر اساس یک دیدگاه شکل دهید و خاص باشید. از روزنامه نگاری غیرجذاب دوری کنید که شما را به یک کارمند تبدیل می کند. از فرهنگ ادبیات اجتماعی هم دوری کنید. سلاح شما اعتماد به نفس و شجاعت شما است. نفرت از بروکراسی و کارهای لجوجانه اولین قدم است، چرا که اینها دشمن تغییر و نوآوری هستند.
بدانید که ارشد بودن همیشه مزیت نیست، حتی ممکن است باعث دردسر باشد. مثل دانشمندان دائما درگیر تجربه و کشف جدید باشید و یاد بگیرید که ویژگی های یک روزنامه نگار خوب را نمی توان از هیچ ساخت یا قرض کرد، بنابراین مهارت های خود را بار دیگر تعریف کنید و استفاده از ابزارهای روزنامه نگاری را به خوبی یاد بگیرید. در این صورت می توانید کارهای معنادار و قابل رقابت تولید کنید. همه چیز بخوانید. عملکرد روزنامه های مختلف را در دنبال کردن یک ماجرا با هم مقایسه کنید. به تکنیک و محتوای تیترها و خبرها دقت کنید. تحت تاثیر فضای غالب قرار نگیرید و به اصول روزنامه نگاری توجه ویژه داشته باشید.
زبان خودتان را به کار برید، زبان شما نشان شما است، باقی همه ساختگی است.
