نقشه ایران و کشورهای کرانه جنوبی
الشرق الاوسط- در مراسمی بزرگ در تهران که در ایران “گردهمایی ملی روز بزرگداشت شهدا” خوانده می شود، حسن روحانی رییس جمهور ایران روز دوشنبه گذشته درباره جنگ ایران و عراق (۱۹۸۰-۱۹۸۸م)، شرایط جنگ و نقش سربازان ایرانی در مواجهه با دشمن عراقی سخن گفت. مسئله در این حد باقی نماند، بلکه روحانی به فراتر از آن پرداخت، به مسئله ای که برخی سایت های اینترنتی معروف ایرانی تیتر “نقش عربستان و امارات در جنگ علیه ایران” را برای آن انتخاب کردند. سوالی که در اینجا به ذهن خطور می کند این است که چرا روحانی در این دوره به این موضوع حساس پرداخته است، در حالی که دولت او شعار همگرایی با دولت های همجوار و همسایه، به ویژه با دولت عربستان سعودی را سر داده است، و چرا فقط روی عربستان سعودی و امارات عربی متحده تمرکز کرده است؟
پیامی که روحانی به طور گذرا به آن پرداخته است بر نقش عربستان سعودی و امارات، به طور خاص در جنگ علیه ایران در این دوره زمانی متمرکز است. این تلاشی برای تغییر شکل حافظه ایران در راستای مرحله و اختلافات سیاسی موجود، و در خدمت اهداف طرف ایرانی در این زمینه است. به عبارت دیگر رییس جمهور ایران در جهت “اهریمن جلوه دادن” برخی از کشورهای همسایه و نه دیگران می کوشد، یا می توان آن را بازسازی این کشورها با توجه به نظریه «خیر» و «شر» در عمق ادبیات ایران در طول تاریخ در نظر گرفت.
ما به خوبی می دانیم که ایران در حال بازسازی روابط خود با برخی ازکشورهای خلیج فارس به ویژه قطر است. در دیدار اخیر وزیر خارجه قطر از ایران افتتاح منطقه آزاد تجاری به منظور تقویت مبادلات تجاری بین دو کشور اعلام شد، و ایران و قطر درباره راه حل سیاسی و صلح آمیز بحران سوریه توافق کردند. همچنین چند روز پیش ایران از اولین نشست کمیته سیاسی مشترک میان ایران و قطر خبر داد. ایران میزبان این نشست بود که تعدادی از مسئولان بلند پایه وزارت خارجه ایران و قطر در آن حضور داشتند. بر اساس گزارش خبرگزاری رسمی ایران، ایرنا، این کمیته نشست های خود را هر سه ماه به صورت چرخشی بین دوحه و تهران ادامه خواهد داد.
از سوی دیگر ایران علی رغم روابط مستحکم دوجانبه در تلاش برای تقویت روابط خود با عمان است، اما در حال حاضر هدف، انتقال به مرحله جدیدی از روابط است، به ویژه اینکه ایران و عمان در حال مذاکره درباره ساخت راه آهن و سرمایه گذاری های بزرگ ایران در بندر الدقم عمان هستند.
علاوه بر این دو کشور، شاهد همگرایی بزرگ میان آنکارا و تهران هستیم. به خصوص در چند سال گذشته و پس از اینکه ترکیه اعتبار مصری- عربی را از دست داد. این رابطه با سفر نخست وزیر ترکیه رجب طیب اردوغان به تهران و امضای چند توافقنامه تجاری میان دو کشور و اینکه اردوغان ایران را به عنوان کشور دوم خود دانست، به اوج خود رسید و این امر بیانگر وجود رابطه صمیمانه میان دو کشور است.
اما روابط ایران با سایر کشورهای عربی چگونه است؟ روابط ایران و بحرین با چالش های متعددی روبرو است. بعد از انفجارهای اخیر و اتهام زدن به تهران درباره آموزش گروه های مسلح در این کشور اوضاع وخیم تر شده است. بر اساس گزارشی که رویترز به تازگی منتشر کرده است، وزیر خارجه بحرین در مقابل شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد درباره انفجارها گفت: «این نوعی تروریسم سازمان یافته است… و خشونتی که در بحرین شاهد آن هستیم از حمایت مستقیم عناصر جمهوری اسلامی ایران برخوردار است». وی افزود برخی از این گروه ها «به طور مستقیم با نیروی قدس مرتبط هستند که یک واحد ویژه از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران است».
اما این قابل توجه است که روحانی درباره کویت سخن نگفته است. رسانه های ایران در طول جنگ ایران و عراق میزان نارضایتی ایران در آن زمان را از حمایت مالی و نظامی کویت از عراق ابراز می کردند و روابط میان دو کشور در آن دوره به طور گسترده رو به تیرگی نهاد و دولت کویت اقدام به بیرون راندن بسیاری از ایرانیان مقیم این کشور کرد. پس راز این امر چیست؟ با این وجود، ایران می داند که روابط با کویت نسبتا خوب است و می تواند در آینده بهبود یابد، همچنین برخی از روزنامه های کویت از طرح میانجی گری کویت برای بهبود روابط میان ریاض و تهران، پس از شکست تلاش های عمان در این زمینه سخن گفته اند. از همه مهم تر این است که کویت درباره اغتشاش اخیر کناره گیری سفیران تاکنون موضع بی طرفانه اتخاذ کرده است. تهران خواهان عضویت کویت در صف خود یا حداقل ادامه موضع بی طرفانه او است. از اینجا علت چشم پوشی روحانی از نقش کویت در دوران جنگ ایران و عراق و تمرکز بر عربستان سعودی و امارات مشخص می شود.
به طور خلاصه ایران با شخصیت برجسته خود یعنی “روحانی” سعی در بهره برداری از فرصت ها و تشکیل جبهه عربی-اسلامی دارد که خود محور اصلی آن را تشکیل دهد. محوری که =کشورهای ترکیه، قطر، عمان، عراق و هند را در آن وارد می کند و امیدوار است که کویت نیز در مقابل بلوک متشکل ازعربستان سعودی، امارات، بحرین، مصر، پاکستان و اردن به این جبهه (جبهه ایران) ملحق شود. سوال این است که آیا آمریکا از این تقسیم بندی استقبال خواهد کرد؟ پاسخ مثبت است و در این راستا حتی ممکن است واشنگتن در راه موفقیت آن همکاری کند، زیرا این به نفع طرح جدید آمریکا در خاورمیانه است.
