یک کافه اینترنتی در تهران – عکس از اسوشیتدپرس

شبکه های اجتماعی در سالهای اخیر به یکی از معضلهای ایران تبدیل شدهاندبه طوری که هم اکنون اغلب شبکه های اجتماعی که مهمترین آنها فیس بوک است، در محاق فیلترشدن قرار دارند و استفاده کنندگان از فیلتر شکن نیز طبق قوانین ایران مجرم شناخته می شوند و می توانند مورد پیگرد قانونی قرار بگیرند.

اگرچه بارها از رفع فیلتر فیس بوک و توییتر در ایران صحبت شده است اما همچنان این شبکه پر طرفدار در ایران فیلتر است و حتی چندی پیش که زمزمه هایی مبنی بر رفع فیلتر این شبکه ها به گوش می رسید با اظهار نظر محمود واعظی، وزیر ارتباطات و فن ‌آوری اطلاعات ایران، که گفته بود فیس بوک و توییتر رفع فیلتر نمی ‌شوند، اندک امیدی که برای رفع فیلتر در دولت امید و تدبیر می رفت نقش بر آب شد.

با تمامی این موانع، درصد استفاده از شبکه های اجتماعی در ایران نسبتا بالا است. بر اساس آخرین آمار منتشر شده از سوی سامانه مدیریت ضریب نفوذ اینترنت در ایران، بیش از ۴۰ میلیون کاربر در برابر جمعیت ۷۵ میلیونی در ایران وجود دارد و بدین ترتیب می توان گفت با توجه به جمعیت ایران ضریب نفوذ اینترنت تا پایان نیمه اول سال ۹۳ بیش از ۵۴ درصد برآورد می شود.

علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران، می گوید چهار میلیون ایرانی عضو فیس بوک هستند. اما بنا بر آماری که پایگاه World Internet Stats منتشر کرده، جمعیت کاربران فیس بوک در خاورمیانه در حدود ۲۳ میلیون نفر اعلام شده است که کاربران ایرانی ۴۶ درصد آن را تشکیل می دهند. بنابراین آمار کاربران ایرانی رقمی درحدود ۱۱ میلیون نفر می شود.

اگر فقط رقم یازده میلیونی کاربران ایرانی که از فیس بوک استفاده می کنند را در نظر بگیریم باید اعتراف کرد که با جمعیت نسبتا قابل توجهی در ایران رو به رو هستیم که پتانسیل بسیار بالایی برای تاثیرگذاری در فضای مجازی و اطلاع رسانی دارند. شاید به همین جهت باشد که حسن روحانی، رییس‌جمهور ایران شنبه ۲۷ اردیبهشت ماه، در چهارمین جشنواره ارتباطات و فناوری اطلاعات، از کاربران اینترنت در ایران خواست تا “بلوک فارسی را در شبکه اجتماعی” تقویت کنند.

روحانی در سخنانش حق ارتباط با شبکه اطلاعات جهانی را به عنوان یک حق شهروندی در کشور به رسمیت ‌شناخت. رئیس دولت یازدهم در ایران بر لزوم حضور فعال در شبکه‌های اجتماعی تأکید کرد و اظهار داشت: “باید بلوک فارسی را در شبکه های اجتماعی تقویت کنیم”.

با این حال، وی اظهار داشت که چنین کاری ربطی به دولت ندارد و کار مردم، جوانان، بخش خصوصی و شرکت‌های دانش‌بنیان است و دولت باید زمینه حضور فعال آنها را فراهم آورد.
پرسش اصلی این است که چرا روحانی خواستار تشکیل بلوک فارسی در شبکه های اجتماعی شد؟ و اینکه آیا اصولا امکان تشکیل چنین تشکلی به لحاظ فنی مقدور است؟

دولت روحانی با مشکل جدی در تحقق این بلوک رو به رو است و آن هم بحث فیلترینگ است. تا وقتی که این مشکل حل نشود تحقق بلوک فارسی کند خواهد بود. ما آمار دقیقی از تعداد سایت هایی که فیلتر می شوند نداریم اما اغلب شبکه های اجتماعی در ایران فیلتر هستند. حتی در آخرین مورد از سوی کار گروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه در ایران، شبکه اجتماعی واتس آپ فیلتر شد که با دخالت حسن روحانی فیلتر این شبکه اجتماعی رفع گردید.

اما بازگردیم به پرسش اصلی که حسن روحانی با تحقق بلوک فارسی در شبکه های اجتماعی به دنبال چیست؟

سعید ابهری، روزنامه نگار سیاسی در ایران، درباره اظهارات روحانی به شرق پارسی گفت : «حسن روحانی به خوبی دریافته که شبکه های اجتماعی می تواند آمال و برنامه هایی را که در نظر دارد در اختیار طرفدارانش قرار دهد. چرا که روحانی فهمیده که سازمان صدا و سیما با او همراه نیست و حتی در تعیین مجری برای گفت و گو با مردم هم تعیین تکلیف می کند. از سوی دیگر مطبوعات ما دیگر آن تاثیر گذاری سالهای بعد از دوم خرداد ۷۶ را ندارند و آنچه که بسیار و سریع می تواند اهداف روحانی را گسترش دهد شبکه های اجتماعی است».

وی افزود :”البته بسیار خودفریبی است که فکر کنیم روحانی به دنبال آزادی در فضای مجازی است چرا که دست او در این کار بسته است و ارگانها و نهادهای مختلفی در این مورد دخالت دارند. همچنین تشکیل شبکه های اجتماعی فارسی هم تا کنون خود به خود از سوی مردم تشکیل شده. به طور مثال در قضیه گروگانگیری مرزبانان، این شبکه های اجتماعی فارسی بودند که به دولت و نهادهای مسئول فشار آوردند. لذا با حرف روحانی این قضیه جلو نمی رود اگر آقای روحانی می خواهد بلوک فارسی تشکیل دهد. در صورتی که می تواند فیلتر شبکه هایی مثل فیس بوک را برطرف کند».

این مسئله را از زاویه دیگری هم می توان نگاه کرد. در ایران، در چند سال اخیر، از شبکه های اجتماعی سخن بسیار گفته شده است. چرا که عده ای بر این باورند که تحقق شبکه های اجتماعی می تواند جایگزین سازمان های سیاسی و نهاد های مدنی باشد. این عده با نا امیدی از شکل گیری احزاب، اتحادیه‌ های صنفی و نهاد های مدنی، چشم امید به شبکه ‌های اجتماعی دوخته اند. اگرچه این امیدواری چندان جالب نیست چرا که احزاب کارکرد احزاب دارند و شبکه های اجتماعی کارکرد شبکه های اجتماعی. لذا این دو شاید بتوانند به هم کمک کنند اما جای یکدیگر را نمی توانند بگیرند.

دکتر محمود فیاضی، استاد علوم سیاسی دانشگاه، در این مورد به شرق پارسی گفت : «من معتقدم که در تحلیل مسائل سیاسی امروز دیگر نمی توان از شبکه های اجتماعی دوری کرد و یا آنها را به حسابنیاورد. شبکه های اجتماعی امروز توانسته اند نقش جدی در شکل گیری رفتارهای سیاسی ما داشته باشند. قدرت سریع اطلاع رسانی و انتقال فوری تحلیل و گفته ها و نگرش ها توانسته مخاطبان را در فضایی قرار دهد که بدون شک سیاست را تحت تاثیر قرار می دهد. در سال اخیر درمورد اشغال وال استریت و بهار عربی و حتی در قضایای جنگ سوریه و حتی در وقایع انتخابات سال ۸۸ در ایران شبکه های اجتماعی توانستند به نوع رفتار مدنی و یا کارکرد مدنی داشته باشند».

وی افزود : «با توجه به تجربیاتی که طی سالهای اخیر در حوزه شبکه های اجتماعی داشتیم و روحانی و مشاوران رسانه ای او که برخی از آنها مانند دکتر آشنا با علم ارتباطات به خوبی آشنایی دارند،باید گفته های روحانی درباره تشکیل بلوک فارسی در شبکه های اجتماعی را در صورتی جدی بدانیم که او بخواهد در راستای تحقق اهداف مدنی حرکت کند. چرا که برای بسیاری از افرادی که در فضای شبکه های اجتماعی فعالیت می کنند تحقق فعالیتهای مدنی مهم است».

دکتر فیاضی معتقد است که «روحانی با تحقق شبکه های اجتماعی فارسی زبان به دنبال این است که یاران بسیاری در این فضا داشته باشد و به تعبیر خود که گفته بود اگر لازم بدانم مردم به میدان می آیند مقصود کدام میدان است؟ آیا کف خیابان است و یا شبکه های اجتماعی؟ در همان روزی که روحانی از حضور در شبکه های اجتماعی سخن گفت وی در سایت کلوب هم عضو شد. این در حالی است که روحانی در تمامی شبکه های اجتماعی از فیس بوک تا تویتر و اینستاگرام و واتس آپ و غیره حضور دارد و مشاورانش به او خط خوبی را نشان داده اند».

به گفته دکتر فیاضی، «تحقق بلوک فارسی در شبکه های اجتماعی یک فعالیت سیاسی است. مردم از فعالیت اقتصادی روحانی چندان راضی نیستند و اعتراض خود را در قضیه یارانه ها به نوعی نشان دادند، اما بلوک فارسی، یارگیری برای روحانی است و روحانی هنوز نمی تواند فیس بوک راکه بیشترین طرفداررا دارد رفع فیلتر کند. روحانی می خواهد در شبکه های اجتماعی وقتی که صلاح دانست با ایجاد یک جرقه احساسی که بسیار خوب هم بلد است و در مناظره ها دیدیم که چطور با ایجاد فضاسازی احساسی مردم را به سمت خود جلب کرد، فضا را به سمت به میدان کشیدن مردم سوق دهد».

تحقق بلوک فارسی شاید راه طولانی باشد اما با اقدامات سریع مانند سرعت اینترنت می تواند سریع هم به بار بنشیند. روحانی به خوبی می داند که مخالفان جدی دارد. کسانی مانند محمد تقی مصباح یزدی، از روحانیون تندرو و پدر معنوی جبهه پایداری، می گوید : «امروز دشمن با ماهواره و اینترنت و امثالهم در حال فعالیت است و هر چه قدر هم فیلتر کنند و مقابله کنند به جایی نمی رسد. باید با کار ایجابی در مقابل اینها عمل کرد».

حسن روحانی راهی پر سنگلاخ را برای تحقق وعده خود پیش رو دارد.