ایستگاه های قطار در جهان عرب .. میراث تاریخی و فرهنگی در دوره های گوناگون
نمایشگاه خط راه آهن حجاز وکارگرانی هنگام ساخت آن .. بنای یادبود راه آهن حجاز در بندر حیفا فلسطین
نمایشگاه عکس «راه آهن حجاز» مربوط به دوره تاریخی ۱۹۰۰ تا ۱۹۱۸ در مرکز هنری و فرهنگی النمر برگزار شد. در این نمایشگاه حدود ۷۰ عکس و سند تاریخی سیاه و سفید که داستان ساخت این راه آهن را روایت می کنند به نمایش گذاشته شده است. این آثار در آرشیو عثمانی متعلق به نهاد نخست وزیری ترکیه در استانبول بوده است. این خط آهن ترکیه و مدینه و دمشق و اردن و فلسطین را به یکدیگر وصل می کرده.
رشا صلاح مدیر مرکز فرهنگی و هنری النمر به «الشرق الاوسط» گفت «این راه آهن از جمله نخستین پروژه هایی بوده که در منطقه و با کمک های مردمی در امپراتوری عثمانی و کشورهای اسلامی دیگر احداث شد.» او در ادامه خاطر نشان کرد «این نمایشگاه میراث تاریخی و فرهنگی ما را به نمایشگاه گذاشته و شامل اسناد و عکس هایی است که بیانگر اهمیت این راه آهن در آن زمان می باشد.» این عکس ها و اسناد تاریخی از روی نسخه اصلی در آرشیو دفتر نخست وزیری در استانبول کپی برداری شده اند و حالا در نمایشگاه عکس «راه آهن حجاز» به نمایش گذاشته شده اند. تصاویر و اسناد به ترتیب زمانی یعنی از آغاز ساخت خط آهن در سال ۱۹۰۰ چیده شده اند. احداث راه آهن حدود ۸ سال طول کشیده است. سپس تصاویری از ایستگاه های مهم بین راهی این خط آهن که به ترکی به آن «حجاز تیمور یولی» می گویند به نمایش گذاشته شده است. ایستگاه های «حجاز» و «القدم» و «عمان» و «تبوک» و «مدائن صالح» و «مدینه» از مهم ترین توقف های قطار بودند. شهر مدینه و قسطنطنیه از طریق این خط به یکدیگر وصل می شدند. این مسیر زمینی تردد مسافران بین کشورهای منطقه قفقاز و آسیای میانه را آسان تر می کرد، چه اینکه مردم به جای اینکه در بیابان به مدت چهل روز سفر کنند و هزینه سفر دریایی از طریق کانال سوئز را متحمل شوند ظرف تنها ۵ روز با قطار به مقصد خود می رسیدند. کانال سوئز در آن زمان توسط انگلیسی ها اداره می شد. در یکی از این عکس ها، تصویر قطاری که به سوی شهر یافا در حال حرکت است و در تصویر دیگر، گروهی از کارگران که در ساخت این خط آهن شرکت کردند به نمایش گذاشته شده است. آغاز ساخت این خط آهن به دوره سلطان عثمانی عبد الحمید دوم برمی گردد. در عکس دیگری هم مسیر تنگ (به عرض ۱۰۵۰ میلیمتری) خط ریلی قابل ملاحظه است.
عکس دیگری هم آغاز ساخت خط آهن از دمشق را نشان می دهد که از منطقه بصری در جنوب سوریه به دو شاخه تقسیم می شود و یکی از آنها به جنوب تا اردن و دیگری به سمت غرب تا فلسطین می رود. سپس چشمتان به مهم ترین ایستگاه قطار در فلسطین واقع در شهرهای نابلس و حیفا و عکا می افتد. ایستگاه های قطار دیگر هم در این نمایشگاه به چشم می خورند که حالا به موزه تبدیل شده اند، مثل ایستگاه قطار مدینه که حالا بازسازی شده و با عنوان «موزه راه آهن حجاز» شناخته می شود.
قطاری بر روی خط آهن حجاز که به سوی دمشق پایتخت سوریه در حال حرکت است
در اسناد دیگر این نمایشگاه می توان تمبرهایی را مشاهده کرد که بر روی آنها عکس خط آهن و نیز مدال های طلا و نقره ای که دولت عثمانی با آنها کمک کنندگان مالی به ساخت این پروژه را مورد قدردانی قرار داده نقش بسته است.
تصاویر به نمایش گذاشته شده بیانگر اهمیت این خط آهن و کارکرد مذهبی آن و اینکه تا چه اندازه این راه آهن برای آلمانی ها و عثمانی ها در جریان جنگ جهانی اول مهم بوده است.
حکایت «خط آهن حجاز» از آغاز تا بهره برداری و تعطیلی آن به دنبال انقلاب «ترک های جوان» شامل فصل های تاریخی متعددی است که در این نمایشگاه از طریق نقشه راه خط آهن و مهم ترین ایستگاه های آن به نمایش گذاشته شده است.
این خط آهن در دوره عثمانی کاربرد نظامی هم داشته که در این نمایشگاه زیان های وارد شده به آن در جریان انقلاب بزرگ عربی علیه عثمانی ها به نمایش گذاشته شده است. لورنس در سال ۱۹۱۷ به انقلابیون عرب ملحق شد و آنها را به بمبگذاری در این خط آهن تشویق کرد و به دنبال این اقدام، خط آهن هم تعطیل شد و تلاش ها برای از سر گیری فعالیت آن ناکام ماند. انفجار دینامیت در خط آهن منجر به بسته شدن بیشتر ایستگاه ها شد. برخی این ایستگاه ها بازسازی شدند و ملک عبد الله در اکتبر ۱۹۲۰ از ایستگاه «مدینه» عازم ایستگاه «معن» شد. قطار به دلیل وضعیت ناخوشایند خط آهن در ماه نوامبر به مقصد رسید. عکس هایی از سلطان عبد الحمید و یکی از مهندسان اجرایی این پروژه هم به نمایش گذاشته شده است. این نمایشگاه برای نخستین بار در لبنان و کشورهای عربی برگزار شد. دکتر عبد الرحیم ابو حسین مدیر گروه هنر و ادبیات دانشگاه آمریکایی بیروت به «الشرق الاوسط» گفت «این دانشگاه در نظر دارد همین نمایشگاه را در شهر استانبول برگزار کند.»
