امید – اثر محمود فرشچیان – 1988 – عکس از وبسایت رسمی فرشچیان

امید – اثر محمود فرشچیان – ۱۹۸۸ – عکس از وبسایت رسمی فرشچیان

استاد «محمود فرشچیان» نیاز به معرفی برای ایرانیان ندارد و حتی مخاطبان آثارش غیر ایرانیان هم هستند. دنیا او را به عنوان یکی از هنرمندان صاحب سبک در نگارگری و نقاشی ایرانی (میناتور) می شناسند.

او در طراحی، شناخت و بکارگیری رنگها در آثارش بی بدیل است و محتوا و مضون آثارش را از ادبیات عرفانی و باورهای دینی اش الهام می‌گیرد. شاید بتوان گفت، فرشچیان از اعجاز قلم مو و رنگ ها که رام او شده اند برای خلق مفاهیم عمیق دینی و عرفانی بهره می برد و آن را به مخاطبانش هدیه می کند.

ضامن آهو، شمس و مولانا، پنجمین روز آفرینش، عصر عاشورا، کوثر، ستایش و معراج تنها بخشی از آثار او هستند.

محمود فرشچیان

محمود فرشچیان

نام محمود فرشچیان در فهرست روشنفکران قرن بیست و یک ثبت شده و علاوه بر نشان درجه یک هنری ایران جوایز بسیاری از دیگر کشورهای دنیا تاکنون به وی اختصاص یافته است. فرشچیان در بیشتر کشورهای دنیا به صورت گروهی یا انفردی نمایشگاه برگزار کرده است. این هنرمند هم اکنون در آستانه ۸۵ سالگی خود در نیوجرسی آمریکا ساکن است و سفرهای دوره ای و فصلی به ایران دارد. گفتگوی شرق پارسی با این هنرمند پرآوازه را در ادامه می خوانید.

شرق پارسی: جناب فرشچیان تا جایی که من می دانم، چندی است روی اثری کار می کنید که قرار است به موزه آستان قدس رضوی اهدا کنید، این کار در چه مرحله ای و با چه موضوعی است؟

محمود فرشچیان: بله، این تابلو به یاری خدا در حال اتمام است و تا ۲ماه دیگر کار آن تمام می شود. این اثر بعد از آمدن به ایران ابتدا برای مدتی در موزه سعدآباد برای تماشای عموم به نمایش گذاشته می شود و تابلوی معراج که اکنون در آنجا است را به آستان قدس رضوی اهدا می کنم. بعد از اینکه بازدیدکنندگان این اثر جدید را دیدند، این اثر هم به آستان قدس رضوی اهدا می شود. موضوع تابلوهای من با هم بسیار متفاوت است ولی به طور کلی روی مسائل معنوی مثل خلقت، آفرینش، هدایت و حقیقت کار می کنم.

به جز این، کار دیگری هم در دست دارید؟

مدت زمانی هم هست که روی طرح حرم ضریح عبدالعظیم کار می کردم که طرحش را به حرم ارائه داده ام و اکنون در مراحل قلم زنی برای شروع ساخت آن است.

شما در دنیا به عنوان یکی از پیشکسوتان هنر نگارگری ایران شناخته شده اید، آیا برای حفظ و ماندگاری این هنر دغدغه ای دارید و تلاشی کرده اید؟

من حدود ۳۰ سال است حتی از قبل انقلاب ۵۷، پیگیر راه اندازی دانشکده ای برای هنرهای سنتی و اصیل ایرانی، اسلامی هستم و نامه های بسیاری به مسولان وقت در این خصوص نوشته ام. در این خصوص اخیرا اقداماتی شده که امیدوارم به یاری خدا این دانشکده به زودی راه اندازی شود.

این دانشکده را کدام نهاد قرار است، راه اندازی کند؟

احتمالا این دانشکده را سازمان میراث فرهنگی راه اندازی خواهد کرد و در آن هنرهای اصیل و سنتی ایرانی همچون طراحی و نقاشی ایرانی، طرح فرش، نقوش فلزی و فلزکاری تدریس می شود که به امید خدا در حال تحقق یافتن است.

آیا خودتان هم شاگردانی در این راه تربیت کرده اید؟

بله. من شاگردان بسیاری تربیت کرده ام که اکنون هرکدام برای خودشان استاد هستند و همه آنها خوب کار می کنند.

در حال حاضر چطور؟

اکنون دیگر شاگردهایی که بخواهند کارهای اولیه هنر نگارگری را یاد بگیرند،آموزش نمی دهم. فقط هنرمندانی که خودشان کار کرده اند آثارشان را برای من می فرستند، من نظرم را به آنها می گویم و اشکالاتشان را برطرف می کنم.

آیا به ادامه هنرهای سنتی و مینیاتور در دنیای مدرن کنونی امیدوار هستید؟

صد در صد. این هنر با اصالتی که دارد در هر زمان و مکانی جای خود را می تواند باز کند، منتهی همیشه فراز و فرودهایی داشته است. هنر ایرانی، اسلامی از قدیم الایام جایگاه خود را در جهان داشته است. از دوره صفویان و حتی قبل از آن تیموریان. مساله نفس هنر است که خود ارائه دهنده ذات خود است. حال در هر سبک و روش و زمانی که می خواهد باشد، این اصل کلی در هنر است که اهمیت دارد.

به دیدگاههای جدیدی هم در آثارتان دست یافته اید؟

من بیشتر با کارهای خودم که گاه خیلی هم مشکل است، کلنجار می روم برای اینکه بتوانم موضوعات معنوی را در آثارم مطرح کنم. موضوع هایی مثل هدایت، خلقت و سجود که بیانش بسیار دشوار است و با کارهای عادی و سطحی مقداری مغایر است. تاکنون که روی آنها کار می کنم، سپاسگزار خداوند هستم که با عنایت خودش توانسته ام در این کار موفق باشم و تا حدی از عهده آنها برآیم. در طول این سالها، سعی من همیشه این بوده که موضوع و روح اثر را حفظ کنم و به آن بیش از هر چیز، اهمیت می‌دهم.

به عنوان کسی که همواره در هنرهای سنتی ایران، تحقیق و پژوهش هایی داشته اید آیا می‌توان میان این هنر با هنرهای سنتی کشورهای دیگر، تلفیق و پیوندی برقرار کرد یا نه؟

بله، امکان پذیر است. اگر آثار کشورهای دیگر را مطالعه کنید، متوجه می شوید در کشورهایی مثل ژاپن و چین از آثار من بسیار الهام گرفته شده است. به خصوص در مجسمه هایشان بسیار این تاثیرپذیری قابل مشاهده است. برای مثال در چین، آثاری از من را با تکنیک خود بازسازی کرده اند که بسیار هم قشنگ شده است. در اینجا هم یک موسسه به نام «پی سی اف» مجسمه های جالبی از روی آثار من درست کرده است.

این کار از نظر شما مانعی ندارد؟

نه اصلا. وقتی هنر یک زبان ملی و عام داشته باشد و مورد قبول عام هم قرار گیرد مسلما از آن استفاده می‌کنند. چون خود هنر است که در اینجا اهمیت می یابد. کاری که در هنر مورد قبول همگان باشد، بدون در نظرگرفتن ملیت و جایی که به آن مرتبط است، مورد توجه قرار می گیرد و این خوب است.

با توجه به اینکه هنر شما یک هنر اصیل ایرانی و برآمده از باورها و اعتقادات دینی شما است، زندگی در آمریکا و یک جامعه غربی برای شما ایجاد تضاد و تناقص نمی کند؟

نه، اتفاقا به نظر من، انسان هرجا که باشد و در هر محیطی که زندگی کند اگر باورهای دینی و سنتی و هویت خود را بتواند حفظ کند، تزکیه نفس بیشتری پیدا می کند و بهتر می تواند فضای اصلی هنر خود را درک کند. کما اینکه برای من این اتفاق افتاده است. چون من بیشتر علاقه‌مندم در چنین آرامشی کار کنم و ممکن است در مملکت خودم کمتر این امکان برایم به وجود آید. درست مثل تشنه ای که از دور اشتیاق بیشتری به آب دارد و به آن محتاج تر است. این دوری در کار من اتفاقا تاثیر مثبتی هم داشته است، چون اینجا بیشتر دسترسی به آثار مختلف دارم و فضایی فراهم آورده ام که بیشتر مطالعه می کنم تا بتوانم آثاری پدید آورم که تا کنون انجام نشده است.

برخورد مخاطبان در خارج از کشور با آثارتان چگونه است،آیا آنها هم می توانند به درک عمیقی از این آثار دست یابند؟

برخوردها متفاوت است. همان طور که ممکن است یک ایرانی از یک اثر در ایران خوشش نیاید ولی یک خارجی شیفته آن شود و بالعکس. ولی کتابهای منتشر شده از آثار من و نوشته های مخاطبان خارجی در آن، دلالت بر این دارد که آنها تحسین بیشتری از آثار به لحاظ عشق و علاقه‌مندی به هنر میکنند که برخی از آنها در کتابهایم چاپ شده است.

کتاب جدیدی هم از آثارتان در دست انتشار دارید؟

بله، کتابی از کل مجموعه آثار من در دست چاپ است که در جریان نشر و برنامه ریزی است. البته تا کاری به طور کامل تحقق نپذیرد و انجام نگیرد، صحبتی درباره آن نمی کنم ولی امیدوارم در این کار موفق شوم.

قصد آمدن به ایران و نمایش آثار جدیدتان را ندارید؟

من همیشه در هر جایی که باشم، جان و فکر و اندیشه و روحم در ایران است و سالی چندبار به ایران سفر می کنم.