جشنواره تئاتر فجر مهمترین رویداد تئاتری ایران است. این جشنواره هر ساله به مناسبت پیروزی انقلاب اسلامی در کنار دیگر جشنواره های هنری در این کشور برپا می شود. امسال سی و دومین دوره این جشنواره است که از سال ۱۳۶۱ شمسی آغاز به کار کرده است. جشنواره ای که از دوره نوزدهم از قالب یک جشنواره داخلی فراتر رفت و به عنوان یک جشنواره بین المللی مطرح شد. کارکردی که جهان تازه ای را میان تئاتر ایران و دیگر کشورها گشود و سبب شد تا این رویداد تأثیر مناسبی بر حیات هنر نمایشی ایران بگذارد. از آنجا که این جشنواره نیز مانند اغلب رویدادهای هنری ایران وابسته به دولت و وزارت ارشاد برگزار می شود، نحوه برگزاری آن بسته به سلیقه مدیر وقت دچار تغییر و تحول می شود و این امر هر ساله جشنواره هایی با کیفیت متفاوت را رغم زده است.
امیدهای سر به مهر
در هشت سال گذشته بر خلاف دوره های قبل که جشنواره تئاتر فجر منتظر کشف استعدادهای تازه بود، سال به سال جشنواره کیفیت خود را از دست داد و انگیزه اهالی تئاتر نسبت به آن کمتر و کمتر شد. چنانچه در چند ساله اخیر شاهد بوده ایم که اساتید تئاتر ایران همچون بهرام بیضایی و محمد رحمانیان جلای وطن کرده و در کشورهای دیگر آتیه هنر خود را دنبال کردند. اتفاقی که کما بیش برای اغلب گروه های تئاتری رخ داد و تئاتر ایران را در رخوت و رکود درغلطاند. با تغییر ساختار مدیریتی دولت یازدهم و به دنبال آن مدیران وزارت ارشاد روحی تازه در میان اهالی تئاتر دمیده شد و انتظار می رفت که جشنواره سی و دوم جان تازه ای به تئاتر کشور ببخشد.
هر چند امیدها، سبب بازگشت محمد رحمانیان و حضور او در این دوره از جشنواره شد و حتی برخی گروه های نمایش خارجی اشتیاق خود را برای حضور در این دوره ابراز کردند؛ ولی مشکلات باقی مانده از دولت قبل که مهمترین آن مانند دیگر عرصه ها کمبود بودجه بود، برگزاری این دوره از جشنواره را دستخوش فراز و فرودهایی کرد که در نهایت سبب شد تا جشنواره ای که مورد انتظار اهالی تئاتر ایران بود، با کاستی های بسیاری برگزار شود.
تغییرات دیرهنگام
در بهار و تابستان پیش از تغییرات مدیریتی وزارت ارشاد، اسماعیل عالی‌زاد به عنوان دبیر این دوره از جشنواره معرفی شد که این معرفی با توجه به تجربیات کم وی در عرصه مدیریت و فعالیت‌های اجرایی تئاتر، تصمیمی سؤال برانگیز برای خانواده تئاتر بود. تصمیمی که در ادامه انتخاب های پر حاشیه دو دوره قبل نگرانی هایی را برای برگزاری مناسب این دوره از جشنواره در پی داشت.
دوره سی‌ام جشنواره تئاتر فجر و دوره سی و یکم و در نهایت دوره سی و دوم در بخش انتخاب و معرفی دبیر با شرایط نامناسبی مواجه شدند. دوره سی‌ام جشنواره با معرفی دیرهنگام رحمت امینی به عنوان دبیر همراه بود که این امر با در نظر گرفتن زمان فشرده‌ای که تا برگزاری جشنواره باقیمانده بود، تأثیر قابل توجهی بر کیفیت دوره سی‌ام گذاشت. انتخاب و معرفی سعید کشن‌فلاح نیز به عنوان دبیر سی و یکم تئاتر فجر با توجه به شرایط فیزیکی این هنرمند جای تأمل و تعجب داشت و بر روند شکل‌گیری و برگزاری دوره سی و یکم نیز تأثیرات نامناسبی داشت.
پس از آمدن علی مرادخانی به وزارت ارشاد در قالب معاون هنری تصمیم بر آن شد تا دبیر جشنواره فجر تغییر کند. تنها دوهفته مانده به برگزاری جشنواره تئاتر در پی اعتراض هنرمندان مختلف تئاتری درباره نگاه موجود در تدوین فراخوان و بخش‌های مختلف جشنواره سی و دوم، اسماعیل عالی‌زاد از دبیری جشنواره فجر کنار گذاشته شد و یک روز بعد قادر آشنا هم صندلی مدیر کلی اداره هنرهای نمایشی را به حسین طاهری داد و جای عالی‌زاد را گرفت. تغییراتی دیرهنگام که توام با کمبود بودجه برگزاری جشنواره تئاتر فجر را با نابسامانی های بسیاری همراه کرد.
۱۲۹ اثر در جشنواره سی و دوم
امسال ۱۲۹ اثر از هنرمندان ایرانی و ۱۱ کشور جهان در سی و دومین جشنواره تئاتر فجر حضور داشتند. تعداد آثار به تفکیک بخش‌های مختلف این دوره از جشنواره تئاتر فجر عبارت بودند از: ۱۵ اثر در بخش چشم‌انداز، ۱۸ اثر در بخش مرور، ۱۵ نمایش در بخش برگزیدگان مناطق، ۱۶ اثر در بخش جشنواره جشنواره‌ها، ۱۲ اثر در بخش نسل نو، ۲۹ اثر در بخش خیابانی (۱۰ اثر مسابقه، ۱۸ مهمان و یک اثر در بخش ویژه) و ۱۵ نمایش در بخش بین‌الملل، همچنین پنج نمایشنامه به عنوان خروجی بخش مسابقه نمایشنامه‌نویسی این دوره به چاپ می رسند، ۶۵ عکس از ۴۱ عکاس در بخش مسابقه و نمایشگاه عکس تئاتر جشنواره حاضر بودند، ۶۵ پوستر از ۳۴ طراح در بخش نمایشگاه طراحی پوستر جشنواره به نمایش درآمدند. از ۱۲۹ اثر حاضر در جشنواره، ۱۱۴ اثر از هنرمندان ایرانی و ۱۵ اثر از هنرمندان دیگر کشورها بود. گفتنی است هیات داوران این دوره از جشنواره شامل هما روستا، مهدی هاشمی، امین تارخ، محمد باقر قهرمانی و مسعود دلخواه است.
حواشی برگزاری جشنواره
روزهای اول تا سوم بخش صحنه‌ای جشنواره تئاتر فجر با اتفاقاتی همچون اجرا نشدن نمایش «در شوره زار» به کارگردانی حسین کیانی به دلیل بیماری مجید صالحی و ادامه تعمیرات مجموعه تئاتر شهر با وجود آغاز جشنواره تئاتر فجر و قول مسئولان مبنی بر پایان تعمیرات تا شروع جشنواره همراه بود. همچنین در روز سوم جشنواره با وجود اینکه نمایش «عکس و پوستر» سی و‌دومین جشنواره تئاتر فجر روز شنبه ۲۸ دی ماه در زیرگذر چهارراه ولیعصر (عج) افتتاح شد بود در دومین روز فعالیت خود جمع‌آوری شد.
چهارمین؛ پنجمین و ششمین روز از جشنواره تئاتر فجر نیز با برخی از حواشی همراه بود، نمایش «خانه برنارد آلبا» به کارگردانی کالکسیتو پیتو با استقبال تماشاگران روبرو شد و این نمایش با حضور سفیر و مهمانان سفارت آلمان و مسئولان جشنواره و تئاتر ایران روی صحنه رفت. همچنین اجرای شب فرهنگی ایتالیا در تماشاخانه ایرانشهر و شعر خوانی ستاره اسکندری از جمله حواشی روز چهارم در جشنواره تئاتر فجر بود. افتتاح بازار سی و دومین جشنواره بین المللی تئاتر فجر بود. همچنین در مجموعه تئاتر شهر و در تالار سایه نمایش «قصه ظهر جمعه» کاری از محمد مساوات به دلیل استقبال علاقه‌مندان توانست اجرای ویژه‌ای را نیز به روی صحنه ببرد، این نمایش در ششمین روز از جشنواره با سه اجرا میزبان تماشاگرانش بود.
در هفتمین روز از جشنواره تئاتر فجر نمایش «pythian oratorio» از کور لهستان با استقبال تماشاگران تئاتر مواجه شد به طوری که بالکن‌های تالار وحدت نیز مملو از جمعیت بود. این نمایش میزبان افرادی چون علی مرادخانی معاون امور هنری، حسین پارسایی، حسن جودکی، جواد رمضانی، علی‌اکبر طرخان، رحمان سیفی‌آزاد بود.
در هشتمین روز از جشنواره تئاتر فجر نیز بسیاری از تماشاگران با درهای بسته دو تالار قشقایی و تالار حافظ مواجه شدند که این تاخیر به علت استقبال از نمایش های «سرایت درد» از کشور فرانسه و «هملت» به کارگردانی آرش دادگر بود.
استقبال از نمایش «سرایت درد» که در بخش بین الملل جشنواره تئاتر فجر به روی صحنه رفته بود از جمله حواشی نهمین روز از برگزاری جشنواره تئاتر فجر بود، همچنین در آخرین اجرای این نمایش هنرمندانی چون رویا نونهالی، سروش صحت، رضا گوران، بهزاد صدیقی، حسین مسافرآستانه، نیما نادری، هوشنگ قوانلو، زهرا صبری، جابر رمضانی حضور داشتند. در این روز نمایش «شطرنج با ماشین قیامت» در این روز نتوانست مخاطبان خود را راضی نگاه دارد و تعداد زیادی از مخاطبان در نیمه اجرا سالن نمایش را ترک کردند. نمایش «سقراط» به کارگردانی حمیدرضا نعیمی در بخش مرور جشنواره به روی صحنه رفته بود در میان استقبال مخاطبان در دهمین روز جشنواره به کار خود پایان داد و در این روز نمایش «شطرنج با ماشین قیامت» نیز همچنان در این روز با عدم استقبال مخاطبان به کار خود پایان داد.
یازدهمین روز از جشنواره تئاتر فجر با اتفاقاتی چون شگفتی تماشاگران از بازی نوجوان ۱۲ ساله مشهدی در نمایش «۲ بر ۱ به نفع بارسلونا» و تاخیر در اجرای نمایش «هموریباس» به کارگردانی یاسر خاسب همراه بود. نمایش «هموریباس» که با تاخیری یک ساعته در تالار حافظ به روی صحنه رفت کاری از گروه «بدن دیوانه» است. علت تأخیر در اجرای این نمایش از سوی خاسب، شرایط نامناسب تالار حافظ و ناامنی این سالن برای به صحنه رفتن نمایش «هموریباس» اعلام شد. خاسب در این نمایش عنوان کرد: «من همین الان امضا دادم که اگر هر یک از بازیگران در این اجرا کشته شدند، مسئولیت آن بر عهده من است و جشنواره و مرکز هنرهای نمایشی هیچ مسئولیتی ندارند.»
همچنین در این روز در تماشاخانه ایرانشهر نیز نمایش «کافه باله» از فرانسه با استقبال تماشاگران مواجه شد و بار دیگر فروش بیش از حد بلیت موجب شد تا سالن استاد سمندریان بیش از حد ظرفیت خود تماشاگر تئاتر داشته باشد. از این نمایش همچنین علی مرادخانی معاون امور هنری وزارت ارشاد و حسین طاهری رییس مرکز هنرهای نمایشی نیز دیدن کردند.
در دوازدهمین روز از برگزاری جشنواره تئاتر فجر نمایش «مگافونیا» نوشته میلاد حسینی در تالار سایه روی صحنه رفت. این نمایش در اجرای دوم به دلیل تاخیر داوران با ۳۰ دقیقه وقفه آغاز شد. در اجرای دوم این نمایش نادر طالب‌زاده، مستندساز حضور داشت. در این روز نمایش «مگافونیا» به کارگردانی میلاد حسینی و همچنین نمایش «مده‌آ» به کارگردانی میلاد نیک آبادی به رغم استقبال تماشاگران نتوانست مخاطبان را از خود راضی نگاه دارد.
در سیزدهمین روز از جشنواره تئاتر فجر نمایش «آرش ساد» به کارگردانی محمد رحمانیان اجرا شد که به دلیل نامناسب بودن تالار حافظ، تعداد زیادی از مخاطبان این نمایش موفق به تماشای این اثر نشده و این مسئله موجب نارضایتی آنها شد. علی مرادخوانی معاون هنری وزیر، حسین طاهری مدیرکل هنرهای نمایشی و هنرمندانی چون بهزاد فراهانی، گوهر خیراندیش، میترا حجار، حسین پارسایی، حمیدرضا نعیمی، ایرج راد، فرزانه کابلی، غزل شاکری، عزت الله مهرآوران، فرهاد بشارتی و… در جمع تماشاگران این نمایش حضور داشتند. همچنین در این روز نمایش «نان» به کارگردانی نصیر ملکی جو به محمد علی سپانلو تقدیم شد.
اما نمایش های خیابانی مانند همیشه بیش از دیگر نمایش ها مورد توجه مردم قرار گرفتند که این به فرهنگ تماشای نمایش-های تعزیه باز می گردد که سبب شده تا دیدن تئاتر در خیابان برای مردم ایران مانوس تر از آن باشد تا برای خرید بلیت به گیشه بروند و به تماشای تئاتر بنشینند.
هر چند که جشنواری سی و دوم تئاتر فجر با حرف و حدیث های بسیاری همراه بود، اما امسال بر خلاف سال های گذشته اهالی تئاتر با رغبت بیشتری در این رویداد هنری شرکت کردند و این امید ایجاد شده تا با ثبات وضعیت مدیریتی در وزارت ارشاد ایران، از سال آینده جشنواره تئاتر رویکرد مثبت خود را پی بگیرد و بتواند در جهت رشد این هنر در ایران گام بر دارد.
