شب «محمد تقی دانش پژوه»، صد و چهل و چهارمین شب از شبهای مجله بخارا بود که با همکاری مؤسسه فرهنگی هنری ملت، دایرهالعمارف بزرگ اسلامی، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، گنجینه پژوهشی ایرج افشار و میراث مکتوب غروب چهارشنبه ۲۰ آذر ماه ۱۳۹۲ در ساختمان کانون زبان فارسی که در منطقه شمیران تهران واقع است، برگزار شد.
در آغاز این برنامه دکتر سید مصطفی محقق داماد، ریاست شورای تولیت بنیاد موقوفات افشار، به ایراد سخن پرداخت و گفت: «شادروان محمد تقی دانش پژوه نام خود را در کنار نام دانش و فرهنگ ایران حک کرد و لذا ماندگار شده است. در کشور ما شخصیتهای معدودی هستند که با فرهنگ ایران عجین شدهاند. یکی از آنها ایشان و دوست مرحومشان استاد ایرج افشار است. این دو بزرگوار، دو عزیزی بودند که همواره در کنار کتاب و فرهنگ و دانش عمر خودشان را سر میکردند.»
شادروان دانش پژوه در اواخر آذر ماه سال ۱۳۷۵ در سن ۸۵ سالگی در تهران درگذشت.
سپس سید عبدالله انوار، مصحح نسخ خطی، در سخنانی به تجلیل از زندهیاد محمد تقی دانش پژوه پرداخت. او درباره محمد تقی دانش پژوه و فعالیتهایش چنین سخن گفت: “زنده یاد محمد تقی دانش پژوه عمر خود را در خدمت بالاترین عنصری به نام کتاب گذاشت. او به خوبی تشخیص داده بود که سر باید بر آستانی ساید که از باد و باران آن را گزندی نرسد و یا چون به بازار هستی هر جانداری برگزیده و با ارزش ترین متاع خود را آورد و آدمی نیز در این بازار با کتاب آید متاع او بر همه متاع ها برتری خواهد جست”.
در ادامه این نشست نوبت به کامران فانی، عضو هیات علمی کتابخانه ملی ایران و فرهنگستان زبان و ادب فارسی، رسید تا از محمد تقی دانش پژوه و عشق او به فلسفه و منطق بگوید: «حوزه کار استاد دانش پژوه، حوزه فهرست نویسی،نسخهشناسی، فهرست پژوهی بود و شاید از نظر گستردگی کار بینظیر باشد. ولی من میخواهم از یک وجهه دیگر ایشان سخن بگویم که معمولاً به آن اشاره نمیشود. مهمترین ویژگی مرحوم دانش پژوه به نظر من این بود شفیته ی فلسفه و منطق بود . در واقع تمام کارهای محققانهای که میکنید یک طرف، ولی آن چیزی که در درون شما میجوشد، همان عشق به خردورزی است که در فلسفه و منطق منعکس شده است.»
کامران فانی در بخشی دیگر از سخنرانی خود چنین ادامه میدهد: «مهمترین کار ایشان در حوزه منطق جمعآوری کلیه آثار فارابی است به نام منطقیات فارابی در سه جلد مفصل و با آن مقدمه ی مفصلی که باز راجع به فارابی نوشتهاند و معلوم کردهاند که قدر و منزلت فارابی چقدر در جهان اسلام ناشناخته مانده است.»
سپس اکبر ایرانی درباره آثار شیعی و زبان فارسی محمد تقی دانش پژوه سخن گفت. ایرانی که سالهاست در عرصه تصحیح و انتشار نسخ خطی فعالیت چشمگیری دارد اظهار داشت: «سهم دانش پژوه در تصحیح و عرضه ی متون کهن شیعی، به ویژه متون شیعی به زبان فارسی، شایان توجه بسیار است و شاید بتوان او را در این عرصه از پیشگامان و طلایه داران شمرد. در میان محققانی که به بررسی تاریخ تشیع در ایران و سیر تحولات آن پرداخته‌اند، دانش پژوه با آگاهی و تیزبینی و به درستی، به آثار فارسی شیعی توجه ویژه ای کرد.»
سپس نوبت به فریبا افکاری، مصصح نسخ خطی، رسید تا از استاد خود یاد کند: «نمی دانم که تربیت نسل دانش پژوه ها چگونه بوده است که می توانستند در چندین حوزه مختلف و حتی گاه بعید، همزمان به پژوهش و تحقیق و تصحیح و فهرست بپردازند. بقول بزرگی عصر دایناسورهای علمی، دیگر گذشته است. آنان که به قول اهالی امروز قطب های علمی هستند که هر یک قله ای عظیم در حوزه خود بوده و سالها و سده ها در آن ماندگار شده اند.»
سرانجام فرزند استاد، دکتر محمد دانش پژوه از حاضران و سخنرانان و برگزار کنندگان این مراسم سپاسگزاری کرد. در پایان مجلداتی از سوی بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار توسط دکتر سید مصطفی محقق داماد به دکتر محمد دانش پژوه اهدا شد. یکی دیگر از بخشهای این برنامه پخش فیلمی مستند از محمد تقی دانش پژوه بود.
محمد تقی دانش پژوه، فهرست نگار، کتابدار، معلم و پژوهشگر در سال ۱۲۹۰ در آمل به دنیا آمد. تحصیلات اولیه را نزد پدرش و سپس در حوزه علمیه قم نزد سید شهابالدین مرعشی نجفی و چند تن دیگر آموخت. در ۱۳۱۶ در مدرسه مروی تهران ادامه تحصیل داد و بعد دوره دانشکده معقول و منقول دانشگاه تهران را گذراند و در ۱۳۲۰ از این دانشکده درجه لیسانس گرفت.
دانش پژوه به زبانهای انگلیسی و فرانسه تسلط کامل داشت و از ۱۳۱۹ در کتابخانه دانشکده حقوق دانشگاه تهران آغاز به کار کرد و در ۱۳۳۱ معاون این کتابخانه شد. همچنین به ریاست کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و کتب خطی منصوب شد.
در سال ۱۳۳۴ شورای دانشگاه تهران وی را بدون نیاز به اخذ مدارک فوق لیسانس و دکتری برای تدریس درسهای درایه الحدیث و فرهنگ ایرانیان دانشکده الهیات و معارف اسلامی شایسته دانست. وی در دوره های لیسانس و فوق لیسانس به تدریس منطق، تاریخ فلسفه اسلامی و تاریخ خاورشناسان و روش تحقیق و در دوره دکتری به تدریس عرفان اسلامی پرداخت.
دانش پژوه در ۱۳۵۵ بازنشسته شد و در همان سال به سمت استادی رسید. دانش پژوه فعالیت های فرهنگی متعددی داشت، اما اساساً در حوزه کتاب و کتابداری کار کرد و سرانجام در ۲۷ آذر ۱۳۷۵ در ۸۵ سالگی در تهران درگذشت. از او ۳۲۶ مقاله در حوزه منطق ، فلسفه ، صحافی نسخ خطی، ریاضی و موسیقی باقی مانده است.
او به همراه ایرج افشار ، منوچهر ستوده، مصطفی مقربی و عباس زریاب خوبی از فروردین ۱۳۳۲ تا ۱۳۶۲ نشریه فرهنگ ایران زمین را منتشر میکرد. برجستهترین تصحیح استاد دانش پژوه در حوزه ی منطق، کتاب سه جلدی «المنطیقات» فارابی است و مجموعه فهرستهای دانش پژوه منبع پژوهش محققان و خاورشناسان است.
