نیروهای گروه داعش در عراق – عکس از اسوشیتدپرس
برای دولت اسلامی عراق و شام، رمضان، ماه مبارک مسلمانان ماه جهاد و تصمیمات حیاتی است. داعش این ماه را با اعلام قلمرو اسلامی خود آغاز کرد و بدون شک در حال برنامه‌ریزی برای انجام عملیات نظامی در ابعاد گسترده‌تر در طی این ماه است. پیشروی داعش در سوریه و عراق نشان می‌دهد که این گروه یک استراتژی نظامی واضح در ذهن دارد.
این که داعش اعلام کرد این ماه مبارک، ماه جهاد و شهادت خواهد بود، همه را متعجب کرده است. ابوبکر البغدادی، رهبر این گروه و همچنین ادعای او مبنی بر خلافت اسلامی را باید جدی گرفت و رویکردی جدی در مقابلش اتخاذ کرد. اگر هیچ واکنش قاطعی در برابر او و ادعایش صورت نگیرد، این قلمرو به اصطلاح اسلامی کل خاورمیانه را در معرض خطر قرار خواهد داد.
تصرف موصل از سوی این گروه شبه‌نظامی که دو هفته پیش رخ داد، ثابت می‌کند که ابوبکر البغدادی و یارانش می‌توانند استراتژیک فکر کنند. داعش می‌تواند در ما‌ه‌های آینده هم در هر جای دیگری یک دستاورد نظامی تازه کسب کند و به همین دلیل دولت‌های نگران منطقه باید نسبت به این خطر هوشیار باشند.
داعش می‌تواند با حملات انتحاری یاران و حامیان ربات مانند خود ثبات عراق را مختل کند. همه دوره حضور القاعده در عراق را پیش از آن که این گروه تروریستی- در دوره‌ای که خودروهای بمب‌گذاری شده روزانه صدهانفر را می‌کشت- از سوی شوراهای بیداری از این کشور بیرون رانده شد، به خاطر دارند. از آنجایی که داعش شاید به دنبال گسترش حضور خود در اردن هم باشد، بنابراین نباید این گروه را دست‌کم گرفت.
اعلام قلمرو اسلامی شاید جسورانه‌ترین اقدامی باشد که از سوی داعش صورت گرفته، اما شاید برگ سرنوشت‌سازی بوده باشد که این گروه شبه‌نظامی خیلی زود آن را رو کرده و بر تمام دستاوردها و پیروزی‌های قبلی‌اش سایه انداخته است. داعش در اعلامیه قلمرو اسلامی خود گفت که تمام شرایط قانونی لازم برای ایجاد خلافت را دارد و از تمام گروه‌های جهادگرا و همچنین مسلمانان سرتاسر جهان خواست که با خلیفه ابوبکر البغدادی بیعت کنند.
این اعلامیه و فراخوان دو نتیجه کاملا متفاوت از هم داشت. نخست اینکه منجر به دشمنی سایر گروه‌های جهادگرا با این گروه شد. در عین حال شاید منجر به جذب حامیان و هواداران جدیدی از میان جوانان مسلمانانی که می‌خواهند به جمع ستاره‌های نوظهور این گروه بپیوندند، شود.
داعش توانست از طریق اتحاد با سنی های سرکوب شده مخالف دولت نوری المالکی به دستاوردهای متعدد خود برسد، اما اعلام قلمرو اسلامی پیامی کاملا آشکار به سنی‌های عراق و سوریه می‌فرستد؛ اینکه آن‌ها زیر فرمان داعش و خلیفه ابوبکر البغدادی خواهند بود. در نهایت، همین امر شاید منجر به از بین رفتن اتحاد میان داعش و سنی که در وهله اول به آن‌ها اجازه ورود و گسترش در عراق را دادند، شود. اگر یک دولت ائتلافی جدید در عراق تشکیل شود و بتواند داعش را متوقف کند و شکست دهد، بر همه آشکار خواهد شد که ابوبکر البغدادی با توهم و لذت ناشی از قدرت خود کور شده بود.
با تمام این اوصاف پیشروی داعش در عراق و سوریه نتیجه مهم دیگری را با خود در برداشت؛ اتحاد ترک‌ها و کردها. این وضعیت تازه‌ای که در رابطه اربیل و آنکارا به وجود آمده، می‌تواند وضعیت عراق را بیش از هر چیز دیگری تغییر دهد. حمله ایالات متحده به عراق در سال ۲۰۰۳ چهره عربی عراق را تغییر داد. حالا اتحاد غیرممکن میان رجب طییب اردوغان، نخست وزیر ترکیه و مسعود بارزانی، رییس جمهور دولت خودمختار کردستان می‌تواند یک بار دیگر عراق را متحول کند.
کردهای عراق هم اکنون به دنبال تشکیل دولت خودشان هستند، با حمایت تاکتیکی از سوی آنکارا. این اتفاقی بود که پیش از این تصورش هم غیرممکن بود. کردها اجازه ندادند کرکوک نفت‌خیز به دست داعش بیافتد، اما حالا بارزانی می‌گوید کردها هرگز کرکوک را از دست نخواهند داد.
۱۰ سال است که کردها در حال تلاش برای اتحاد با عراق هستند، اما بعد از موصل و کرکوک، حالا قانع شده‌اند که عراق به دنبال ناکامی سیاست‌های مالکی طی ۸ سال گذشته، نیاز به یک صحنه سیاسی جدید دارد. چند روز پیش از تصرف موصل از سوی داعش، کردها به دولت بغداد نسبت به پیشروی این گروه هشدار داده بودند، اما پاسخ بغداد این بود که همه چیز تحت کنترل است. بعد از موصل، کردها حالا روی محافظت از قلمرو خود و جلوگیری از افتادن به دام کشمکش‌های فرقه‌ای عراق متمرکز می‌شوند. اولویت دولت خودمختار کردستان و جنگنده‌های پیش‌مرگش محافظت از کردستان و هر کسی که به این منطقه پناه آورده، بدون توجه به فرقه یا مذهبش، خواهد بود.
آنکارا هم می‌خواهد منطقه کردستان حایلی میان ترکیه و این بحران تازه باشد. در عوض، این منطقه جدید کردستان قرارداد نفت و گاز دریافت خواهد کرد. کشور مدرن ترکیه مدت‌ها است که امید بازگشت قلمرو مورد مناقشه، از جمله کرکوک و موصل را از دست داده، اما بارزانی به آنکارا اطمینان خاطر داده که کردهای ترکیه را در درجه اول شهروند ترک می‌داند. این دیدگاه بارزانی کاملا عکس دیدگاهش نسبت به کردهای سوریه و ایران است. رییس دولت خودمختار کردستان به دنبال سوء استفاده از نیاز اردوغان به نفت و یک منطقه حایل است.
بارزانی به وعده‌های خود عمل خواهد کرد، چرا که ترکیه به یک کردستان جدید موجودیت خواهد بخشید؛ منابع طبیعی که کردها همین حالا هم از آن بهره می‌برند که جای خود دارد. کنترل کردها بر کرکوک نمی‌تواند از بین برود. حتی اگر یک دولت ائتلافی تشکیل شود، بغداد نمی‌تواند وضعیت را به همان شکل سابق در کرکوک برگرداند. در واقع، عراق و ترکیه به کردها و نیروهای پیش‌مرگش برای متوقف کردن داعش بیشتر نیاز ندارند تا کردها به آنکارا و بغداد. همین نیاز کردهای عراق را در جریان مذاکرات در موضع قدرت قرار می‌دهد.
بدون در نظر گرفتن این که این منطقه جدید کردستان در نهایت به چه شکل خواهد بود، نتیجه ناآرامی‌های فعلی منجر به تشکیل یک نهاد قدرتمندتر و بانفوذتر متعلق به کردها خواهد شد. چه بغداد دوست داشته چه نداشته باشد، این نهاد یا منطقه جدید در مذاکرات فعلی بر سر آینده سوریه و وضعیت کردها در این کشور نقش مهمی را ایفا خواهد کرد. به علاوه، یک دولت مطمئن و قدرتمند در اربیل، تحت حمایت آنکارا، می‌تواند به تصمیم و خواسته کردهای جنوب شرقی ترکیه مبنی بر خومختاری قدرت بخشد.
بگذارید واضح بگویم، اعلام قلمرو اسلامی از سوی البغدادی باید جدی گرفته شود؛ او توافق‌نامه اسکای‌پیکو را که مرزهای این منطقه، نه فقط مرزهای عراق و سوریه بلکه مرز ترکیه، لبنان و اردن را تعیین می‌کرد، باطل اعلام کرد. با وجود اینکه داعش در حال حاضر تمام تمرکزش را روی عراق گذاشته، اهدافش بدون شک فراتر از این خواهد بود.
