حسن روحانی، رئیس جمهور ایران - عکس از شرق پارسی

حسن روحانی، رئیس جمهور ایران – عکس از شرق پارسی

از روی کار آمدن دولت حسن روحانی در ایران صد روز گذشت. دولتی که “اعتدال و تدبیر” را به عنوان شعار اصلی خود برگزید و با استقبال گسترده گروههای مختلف ایرانی خصوصا اصلاح طلبان و محافظه کاران میانه رو قدرت را در دست گرفت. حسن روحانی زمانی سکان هدایت دولت ایران را در دست گرفت که ایران با بی سابقه ترین تحریم های اقتصادی و انزوای بین المللی مواجه است.

سیاست های محمود احمدی نژاد در زمینه های اقتصادی و سیاست داخلی و خارجی بسیاری از عقلای جمهوری اسلامی را عمیقا نگران کرده بود. محسن رضایی، فرمانده سپاه پاسداران در زمان جنگ و از چهره های شناخته شده محافظه کار ایرانی در اظهار نظری آشکار این نگرانی را اینگونه بیان کرده بود که عملکرد دولت محمود احمدی نژاد، کشور را به سوی پرتگاه سقوط برده است. با اینکه درآمدهای نفتی ایران در هشت سال دولت محمود احمدی نژاد برابر با کل تاریخ صادرات نفت ایران بود، رشد اقتصادی این کشوربه زیر صفررسید ه است.

وضعیت آزادی های سیاسی و اجتماعی نیز در دوران احمدی نژاد سقوط چشمگیری داشت. جنبش سبز که در پی اعلام پیروزی مجدد احمدی نژاد در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۰۹ آغاز شد، بزرگترین زلزله در پیکره سیاسی و اجتماعی ایران در سی سال اخیر بود. ضربه ای که آثار آن هنوز باپرچاست و از جمله دو کاندیدای سرشناس آن میرحسین موسوی و مهدی کروبی که سمت های عالی رتبه ای چون نخست وزیری و ریاست مجلس را بر عهده داشتند هنوز بدون هیچ گونه محاکمه ای در حصر به سر می برند.

در انتخابات اخیر ریاست جمهوری ایران اصلاح طلبان پشت سر اکبر هاشمی رفسنجانی گرد آمدند. کسی که در ایران او را “مرد روزهای دشوار” می خوانند. هاشمی رفسنجانی از زمانی که به طور علنی به مخالفت با احمدی نژاد پرداخت و یک ماه پس از آغاز اعتراض های جنبش سبز در اوت ۲۰۰۹ طی یک سخنرانی تاریخی در خطبه های نماز جمعه تهران با مخالفین همراهی کرد، مورد غضب هوادارن آیت الله خامنه ای رهبر ایران واقع شد. اینگونه بود که هاشمی نه دیگر اجازه سخنرانی در نماز جمعه را پیدا کرد و نه شورای نگهبان که توسط نزدیکان آیت الله خامنه ای اداره می شود به او اجازه شرکت در رقابت ها را داد.

در نتیجه اصلاح طلبان و رهبران آنها و از جمله محمد خاتمی رئیس جمهور اصلاح طلب ایران و هاشمی رفسنجانی تمام قد از حسن روحانی حمایت کردند و با رای گسترده اصلاح طلبان و حامیان جنبش سبز و همچنین ناراضیان وضعیت اقتصادی ایران، او برکرسی ریاست جمهوری تکیه زد. روحانی گزینه اصلاح طلبان نبود اما برای بسیاری او تنها راه موجود بود.

اینک پس از سه ماه نظریات متضادی در جامعه ایران نسبت به دولت او که تحت فشار شدید اصولگرایان تندرو و افکار عمومی است-که می خواهد هر چه زودتر اثرات دولت احمدی نزاد پاک شود- قرار گرفته است. برنامه ها و مدیران اقتصادی دولت روحانی تاکنون برای بسیاری مثبت و نوید بخش تحول بوده است. گرچه هنوز بازار تهران در التهاب تورم است، اما رسانه های ایرانی با خوشبینی به خبرهای مربوط به حوزه اقتصاد می پردازند. در حوزه سیاست داخلی اما نظرات متفاوت تر است. برخی ها اعتقاد دارند که باید به دولت حسن روحانی فرصت داد تا ابتدا مشکلات خارجی و اقتصاد را سر و سامان دهد و سپس در خصوص حوزه سیاست داخلی پنجه در پنجه اصولگرایان رادیکال بیندازد، برخی ها نیز توسعه اقتصادی بدون توجه به خواست های سیاسی را امری محال می پندارند.

رضا علیجانی فعال سیاسی و روزنامه نگار ایران که ساکن پاریس است در این زمینه به شرق پارسی می گوید: “گفتمان آقای روحانی متاثر از گفتمان آقای هاشمی رفسنجانی است؛ بنابراین توسعه اقتصادی بر توسعه سیاسی اولویت محسوسی دارد. روحانی در دوران رقابتهای انتخاباتی نیز بیشتر از حل مشکلات اقتصادی و معضلات سیاست خارجی آن هم برای رفع مشکلات اقتصادی؛ حرف زد و به ندرت در باره آزادی، دموکراسی، حقوق بشر و امثال آن.

کارکرد سه ماهه اخیر نیز نشان از آن دارد که آقای روحانی و تیم وی در رابطه با توسعه اقتصادی آن هم بیشتر در باره سیاست خارجی و حل مشکل هسته ای دارای « نقشه راه» مرحله بندی شده هستند و دقیقا می دانند از طرف های غربی چه می خواهند بگیرند و چه بدهند و به کجا برسند. اما در باره سیاست داخلی فاقد چنین نقشه راهی هستند و نمی دانند در رابطه با طرف های داخلی و در راس آن ها رهبر جمهوری اسلامی ونیزجریانات محافظه کار سنتی، میانه رو و افراطی چه برخورد اولویت بندی و مرحله بندی شده و دارای عناصر دقیق و روشن داشته باشند.”

طیف های افراطی داخلی با درک این موضع که حسن روحانی اولویت خود را به سیاست خارجی و باز کردن انزوای ایران و کم کردن فشارهای تحریم های اقتصادی متمرکز کرده اند تلاشی گسترده را برای تاثیر گذاری و کنترل سیاست های او در داخل کشور آغاز کرده اند. موضوعی که حامیان اصلاح طلب روحانی را نگران کرده است. آنگونه که محمد خاتمی رئیس جمهور سابق و از رهبران اصلاح طلبان هشدار داده است که “کسانی و محافلی در داخل ایران تلاش می‌کنند حامیان حسن روحانی را از او جدا کنند”.

خاتمی تاکید می کند که افراطی ها “می‌خواهند آقای رئیس جمهور را از عقبه‌اش جدا کنند و از طرفی چنان وانمود کنند که دولت ناکارآمد است.” او به دانشجویان و هوادران اصلاحات یادآور می شود که :” باید متوجه باشیم در زمین صاف و همواری راه نمی‌رویم.”

همه اصلاح طلبان اما نگاهی همچون خاتمی ندارند و انتقادهای بی پروای خود را نسبت به حسن روحانی آغاز کرده اند.عبداله نوری از چهره های شناخته شده اصلاح طلب که در زمان محمد خاتمی وزیر کشور بود و تلاشهایش برای توسعه فضای باز سیاسی در ایران منجر به محاکمه و زندانی شدنش شد، چندی قبل در دیدار با همسر مهدی کروبی – از رهبران جنبش سبز که در حصر به سر می برد – از دولت روحانی خواست که تمرکزش بر مشکلات اقتصادی و دیپلماتیک ایران باعث کم‌توجهی به آزادی‌های سیاسی در داخل کشور نشود. نوری گفته بود: “آقای روحانی و دولت محترم فراموش نکنند که پایگاه رای و بدنه اجتماعی حامیشان اغلب کسانی بودند که از بی قانونی و تضییع حقوق شهروندی و تنگ نظری‌ها به ستوه آمدند و به امید رهایی از این وضعیت راهی متفاوت را برگزیدند.”

انتقادهای داخلی از دولت روحانی زمانی اوج گرفت که چند تن از مخالفین کرد و بلوچ ایرانی اعدام شدند. تنها در یک روز حکومت ایران ۱۶ زندانی بلوچ را پس از کشته شدن ۱۴ سرباز در جریان یورش یک گروه مسلح بلوچ به پاسگاهی در بلوچستان ایران، اعدام کرد. بر اساس برخی از گزارش ها تنها در دو هفته گذشته ۴۲ تن در ایران اعدام شده اند. هر چند اعدام ها به دستگاه قضائی ایران ارتباط دارد و دولت نفوذ چندانی در این نهاد ندارد اما دولت روحانی تحت فشار گسترده ای قرار گرفته است تا جایی که حسن یونسی دستیار رئیس جمهور در امور اقوام و اقلیت ها از اعدام ها ابراز ناخشنودی کرده و گفته است که محافل تندرو دست به چنین اقداماتی می زنند.

ریحانه طباطبائی خبرنگار ساکن تهران، افزایش موج خشونت ها در ده روز اخیر را هم برای مناطق کردنشین و بلوچ نشین ایران و هم دولت حسن روحانی خطرناک توصیف می کند. او به شرق پارسی می گوید: “از اصلی ترین مطالبات رای دهندگان به حسن روحانی، برچیده شدن فضای امنیتی حاکم، آزاد شدن زندانیان و رعایت بیشتر حقوق بشر بود اما این اتفاقاتی که درحال رخ دادن هست می تواند نوعی مانع تراشی بر سر راه دولت باشد. خصوصا دولتی که این روزها برای موفقیت در مذاکراتش با غرب نیاز به آرامش داخلی دارد.

فراتر از مسائل داخلی، دولت روحانی با چالش های گسترده ای نیزدر بیرون از کشور مواجه بود. مجتبی فتحی خبرنگار حوزه دیپلماسی در تهران در باره سیاست های خارجی دولت روحانی به شرق پارسی می گوید: تاکید دولت روحانی بر تعامل با جهان، با استقبال بین المللی و بی سابقه ای مواجه شد. همین امر تا حدود زیادی سرعت روند تهدید و تحریم علیه جمهوری اسلامی ایران را کنترل کرد. با این حال این نتایج حداقل برای مخاطبان عام در داخل ایران چندان عینی و ملموس نبود و دولت روحانی در دریافت نتایج عملی در ۱۰۰ روز گذشته ناموفق بوده است.”

این روزنامه نگار اصلاح طلب که خود در جریان مذاکرات در شهر ژنو بوده است می افزاید: “همچنان اختلافات بین المللی با ایران به طور ویژه در موضوع هسته ای پابرجا است؛ هر چند گام های خوبی در پایان دادن به این اختلافات در دور تازه مذاکرات هسته ای ایران و گروه ۱+۵ در ژنو برداشته شد، اما تا به ثمر نشستن نهال کاشته شده در ژنو راه طولانی پیش رو است.”

فتحی یاداور می شود: “از آنجا که دولت روحانی تمرکز ویژه خود را در حوزه سیاست خارجی و دیپلماسی برای رفع و یا کاهش تنش ها حول محور برنامه هسته ای ایران قرار داده است، نگاه تعاملی آن بیش از پیش به قدرت های بزرگ جهان بوده است. از همین رو به نظرمی رسد که همسایگان ایران در طی ۱۰۰ روز گذشته از رویکرد تازه دولت روحانی در سیاست خارجی منتفع نشده اند و شکافی که در پی سیاست های دولت احمدی نژاد ایجاد شده بود همچنان پابرجا است.

رضا علیجانی فعال ملی مذهبی به رئیس جمهور ایران توصیه می کند که باید توسعه اقتصادی وسیاسی را همزمان پیش ببرد و اگر با حل مشکلات بین المللی به نفع منافع ملی به بقای نظام هم کمک می کند، از راس هرم سیاسی در رابطه با مسائل سیاسی داخلی باید امتیاز بگیرد.”

با این وجود به نظر می رسد که در سه ماه گذشته رئیس جمهور از مواضع خود عقب ننشسته و تیم وی نیز برخی اقدامات مثبت در حوزه داخلی انجام داده اند، مانند برکناری برخی روسای افراطی دانشگاه ها و برگرداندن برخی اساتید و دانشجویان محروم شده از تحصیل. برخی گشایش ها نیز خود به خود به علت ایجاد فضای امید و انرژی آزاد شده پس از پیروزی آقای روحانی اتفاق افتاده است مانند فضای بازتر مطبوعاتی که این روزها در تهران شاهد هستیم.

علیجانی اما می گوید “در هفته های اخیر رخدادهای منفی نیز اتفاق افتاده که سکوت رئیس جمهور و یا موضع متضاد و یا بعضا منفی اعضای کابینه مانند وزیر بدنام دادگستری میتواند زنگ های خطر را در مسیر توسعه سیاسی در داخل به صدا در بیاورد.”